Naprzód młodzi, czyli artystyczny „Zwornik”

„Zwornik” postał z inicjatywy czterech absolwentów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych: Emila Krchy, Kacpra i Stanisława Pochwalskich oraz Kazimierza Rutkowskiego.

Naprzód młodzi! Jesteśmy takimi, jakimi się każdemu z nas być podoba… Nie hołdujemy wspólnie jakiejś konwencji. Przez wspólne obcowanie w zrzeszeniu dążymy do doskonałości, zgłębiając i uzyskując własny, coraz szczerszy stylowy wyraz. […] Nad nami rośnie sklepienie, jako sklepienie niebios, a w jego kulminacyjnym punkcie: Zwornik – Słońce – Sztuka na niebie – sklepieniu kultury.  Tak w manifeście, ogłoszonym w 1929 roku w katalogu swojej drugiej już wystawy, nawoływało Zrzeszenie Artystów Plastyków „Zwornik”. Autorem manifestu był Kasper Pochwalski.

Oficjalnie „Zwornik” powstał rok wcześniej, w listopadzie 1928 roku, z inicjatywy czterech absolwentów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych: Emila Krchy, Kaspra i Stanisława Pochwalskich oraz Kazimierza Rutkowskiego. Jako symbol – swoiste logo ugrupowania, które pojawiało się na prawie wszystkich zaproszeniach, plakatach i w katalogach – wybrano gotycki zwornik z Kamienicy Hetmańskiej w Krakowie, wykonany w formie znaku graficznego przez Marię Ritterównę.

Programowa bezprogramowość, swoboda i wolność tworzenia, a nade wszystko zamiłowanie do koloru, szybko stały się wyznacznikami twórczości artystów „Zwornika”. Początkowo monochromatyczny kolor, z czasem stawał się coraz bardziej odważny i w coraz większym stopniu inspirowany popularnym w Polsce postimpresjonizmem. Nie bez znaczenia była dla nich również paryska działalność Józefa Pankiewicza. Z kolei u nie poddającego się żadnym kryteriom w dziejach sztuki Kaspra Pochwalskiego doszukać się można fascynacji twórczością Marca Chagalla.

Zwornikowcy bagatelizowali znaczenie tematu, rozluźniali kompozycję, koncentrując się na kolorze i fakturze – nie bali się przy tym deformacji ani swobody w używaniu barw. Może również dlatego dorobek artystyczny tych twórców jest zdominowany przez martwe natury, portrety oraz jakże charakterystyczne, czasem wręcz naiwne w swojej formie sceny małomiasteczkowe.

Członkowie „Zwornika” jednoczyli się nie tylko zawodowo, ale dla obrony interesów moralnych i materialnych artystów spotykali się na gruncie prywatnym. Ich zabawy, organizowane najczęściej w sławnych krakowskich kawiarniach Jamie Michalika lub Esplanadzie, słynne były w całym Krakowie i stały się swoistą kontynuacją spotkań zapoczątkowanych w kawiarni Paon przez młodopolską cyganerię. Każda miała temat przewodni, zapowiadany na zaproszeniach rysowanych przez Zygmunta Króla: Porwanie Europy, Bal Białe szaleństwo, Cyrk Zwornika w Jamie Michalika. Tu bywały tresowane lwy salonowe, ping-pongwiny, złote pantery, tutaj też dostarczano takich atrakcji jak rumba na linie, pierwszorzędna wolty i wyżerka, akt na trapezie i atleci kryzysowej wagi. Przed zabawą Śledź Zwornika w Esplanadzie pod hasłem Słoń w karafce zapowiadano: Slow Fox, szał, sex-appeal, spazm, tango, noc parna, woda sodowa, usta, banan, jazz, jazz, jazz. Oczywiście obowiązywały kostiumy: frak, suknia, smoking, blaser, peniuar, pyjama, pumpy […] czarno-biało w kratki i w kropki.

Działalność „Zwornika” zakończył wybuch II wojny światowej. W ciągu dziesięciu lat istnienia grupa zorganizowała ponad dwadzieścia wystaw i to zarówno w Krakowie, jak i we Lwowie, Łodzi, Warszawie, Poznaniu, Zakopanem, a także w Belgradzie, Sztokholmie, Göteborgu i Malmö. W dziejach sztuki polskiej zapisała się jako jedno z najaktywniejszych ugrupowań artystycznych propagujących dobrą sztukę, ubraną w wysmakowany kolor.

Urszula Kozakowska-Zaucha

Członkowie Zrzeszenia Artystów Plastyków „Zwornik”

Skład grupy od chwili założenia wciąż się zmieniał, a na kolejne wystawy dopraszano nowych gości. W ciągu 10 lat istnienia ugrupowania należeli do niego:

Lucjan Adwentowicz, Tadeusz Cieślewski syn, Tadeusz Cybulski, Tytus Czyżewski, Jerzy Fedkowicz, Karol Förster, Eugeniusz Geppert, Adam Gerżabek, Henryk Gotlib, Jadwiga Hoffmanówna, Janusz Janowski, Franciszek Kalwas (rzeźbiarz), Zenon Kononowicz, Emil Krcha, Zygmunt Król, Hanna Krzetuska, Jan Krzyszkowski, Stefan Kontski, Jan Ksiażek, Stanisław Majchrzak (rzeźbiarz), Stanisław Marcinow, Wanda Markiewiczówna, Zygmunt Menkes, Zygmunt Milli, Karol Muszkiet, Norbert Nadel, Andrzej Oleś, Jerzy Piwko, Zbigniew Pronaszko, Kasper Pochwalski, Stanisław Pochwalski, Maria Ritterówna, Kazimierz Rutkowski, Czesław Rzepiński, Jan Rychter, Natalia Rumińska-Gerżabkowa, Jadwiga Sperling, Władysław Stapiński, Janina Süsle-Muszkietowa, Marian Szczyrbuła, Emil Szinagel, Wanda Śledzińska, Stanisław Tracz, Jerzy Wolff, Władysław Zakrzewski, Romuald Zerych.

W cyklu „Galeria Żywa”: Zrzeszenie Artystów Plastyków „Zwornik”

Wernisaż: 6 lipca 2012, o godz. 18.00

Wystawa czynna: od 7 lipca do 2 września 2012 r.

 Gmach Główny Muzeum Narodowego w Krakowie

Źródło: Muzeum  Narodowe w Krakowie