Oznaczenia i opis odbitek graficznych

W kontakcie z odbitką graficzną bardzo często spotykamy się z niekoniecznie oczywistymi dla nas skrótami. Postanowiliśmy więc przybliżyć nieco system opisywania prac, jak i wyszczególnić skróty literowe niektórych technik graficznych, które – mimo, że rzadko – w dalszym ciągu stosowane są przez artystów.

Zanim jednak przejdziemy do samych skrótów warto poznać podstawowe sposoby opisu odbitki graficznej. W Polsce grafika opisywana jest najczęściej według jednej zasady: technika, numer odbitki/nakład edycji, sygnatura, rok. Czasem jednak możemy odnaleźć bardziej skomplikowane skróty, które mimo wszystko warto kojarzyć. Poniżej przedstawiamy wykaz najczęściej stosowanych opisów.

Arabic Numerals – odnoszą się do naszego systemu 0-9. Zapisem ułamkowym np. 1/150 oznacza się kolejność w edycji oraz liczbę odbitek.

Roman Numerals – rzymskie numery również zapisywane są w postaci ułamków np. II/C, gdzie pierwsza liczba oznacza numer edycji, a następna całkowitą liczbę odbitek w danej edycji.

AP (Artist Proof) – odbitka autorska, druk dodatkowy, który może być dołączony do normalnej edycji ale może też być przeznaczony na użytek artysty. Zazwyczaj prace te różnią się od odbitek wypuszczonych w określonej edycji. Prace te mogą być oznaczone AP z/lub bez numeru. Przykład AP lub AP 1/50 lub AP I / L.

HC (Hors d’Commerce) – francuski termin oznaczający „przed biznesem”. Pierwotnie odbitki Horse d’Commerce były wykorzystywane jako rodzaj wzoru pod względem kolorystycznym dla drukarza. Oznaczenie HC może być stosowane z/lub bez numeru. Przykład HC lub HC 1/100 lub HC I / C.

TP (Trial Proofs) – prace oznaczone TP miały pierwotnie podobne zastosowanie do Hors d’Commerce – a więc jako forma wzoru dla drukarza, jak wyglądać ma cała edycja. Odbitki oznaczone TP mogą być także inne pod względem kolorystycznym, niż cała edycja – tego typu prace spotykamy głównie u Andy’ego Warhol’a, który prace oznaczone TP dodawał do wydawanych edycji. Należy zaznaczyć, że odbitki te znacznie różniły się od pozostałych, gdyż zazwyczaj stosowane były różne wariacje barwne – szczególnie tło i motyw główny – odznaczające się od całej edycji. Oznaczenie TP mogą być używane z/lub bez numeru. Przykład TP lub TP 1/50 lub TP I / L.

BAT (Bon a Tirer) – francuski termin, który oznacza ostatnią przykładową (press proofs)odbitkę przed zaakceptowaniem i do zaakceptowania przez artystę wzoru do druku całej edycji.

Cancellation Proof (CP) – ostatnia, kończąca edycję odbitka, której matryca została uszkodzona przez artystę, przez co zostało poświadczone, że nigdy więcej nie zostanie użyta.

PP (Printers Proofs) – odbitki przeznaczone specjalnie dla drukarzy pracujących nad daną edycją. Prace oznaczone PP wyłączone są z ogólnej numeracji edycji. Podobnie dzieje się w przypadku Publisher’s proofs.

I na przykład przeglądając teczki Andy’ego Warhola w opisach możemy odnaleźć następujące kombinacje, które oceniają samą pracę, jak i jej wartość:
200 Arabic – 1/200 through 200/200
25 Artist Proofs – AP 1/25 through AP 25/25
30 HC (Hors d’Commerce) – HC 1/30 through HC 30/30
5 M (Museum Edition) – M 1/5 through M 5/5
3 PP (Printers Proofs) – PP 1/3 through PP 3/3

Total Edition Size for print „X” is 263

Warto też zaznajomić się z symbolami, które odnoszą się do konkretnych technik graficznych. Zazwyczaj odbitki opisywane są słownie – co oznacza, że pod samą ryciną odnajdziemy napis np. litografia, mezzotinta czy akwaforta. Może jednak zdarzyć się tak, że na miejscu wyrazu odnajdziemy symbol, który podobnie jak wyraz, stosunkowo dokładnie informuje nas o zastosowanej technice.  System znakowy używany jest głównie do opisu ekslibrisów, jednakże nie jest to zasada. Symbole technik graficznych oprócz pojedynczych znaków mogą także występować w zestawieniach symboli – oznaczają wówczas techniki mieszane i kombinacja wyglądała będzie następująco: C2+C3+C5, natomiast w przypadku odbitki barwnej  L/3 – litografia trójbarwna (symbol/cyfra oznaczająca liczbę kolorów)

A poniżej znajduje się dokładny opis poszczególnych technik wraz z odpowiadającymi im technikami:

Druk wklęsły – jest to jeden z podstawowych typów druku, zwany także drukiem wgłębnym. Charakteryzuje się tym, że wszystkie uzyskane w trakcie trawienia, bądź rycia rowki, tzw. wklęsłości wypełniane są farbę drukarską. Pod wpływem dużego ciśnienia walca wydobywa z owych wklęsłowci farba przenosząc się na papier.

•     C – druk wklęsły
•     C1 – staloryt
•     C2 – miedzioryt
•     C3 – akwaforta
•     C4 – sucha igła
•     C5 – akwatinta
•     C6 – miękki werniks
•     C7 – mezzotinta
•     C8 – ryt wklęsły na linoleum, plastiku i innych podłożach

Druk wklęsły – techniki reprodukcyjne:

•     P3 – heliograwiura, fotogalwanografia
•     P4 – wielkonakładowa fotograwiura, rotograwiura
•     P10 – druk akwafortowy z płyt stalowych

Druk wypukły – jedna z najstarszych i najtrwalszych jednocześnie technik graficznych, która polega na tym, iż odbitka powstaje poprzez odbicie farby pokrywającej elementy wypukłe matrycy.

•     X – druk wypukły
•     X1 – drzeworyt wzdłużny (langowy)
•     X2 – drzeworyt poprzeczny (sztorcowy)
•     X3 – linoryt
•     X4 – druk wypukły z płyty metalowej ciętej lub trawionej, metaloryt
•     X5 – druk wypukły z płyt metalowych przygotowanych do druku wklęsłego
•     X6 – druk wypukły z płyt z innych materiałów, np. syntetycznych
•     X7 – stempel kamienny, kamienioryt

Druk wypukły – techniki reprodukcyjne:

•     T – typografia (z użyciem znaków drukarskich)
•     T1 – linotypia (wykorzystanie czcionek drukarskich)
•     T2 – fotoksylografia – fotochemiczna metoda reprodukcji matryc drzeworytowych
•     T3 – wielkonakładowe odbitki gumowe (pieczęć)
•     P1 – cynkotypia kreskowa
•     P2 – cynkotypia siatkowa

Druk płaski – jedna z trzech podstawowych technik druku. W przypadku druku płaskiego forma drukowa jest płaska, co  w praktyce oznacza, że miejsca drukujące i niedrukująca są umiejscowione na jednym poziomie. W typie tym możemy wyróżnić dwa warianty: metodę bezpośrednią i metodę pośrednią druku.

•     L – litografia
•     L1 – autolitografia (litograficzne odbitki autorskie)
•     L2 – autografia (przedruk litografii)
•     L3 – cynkografia0
•     L4 – algrafia

Druk szablonowy, sitowy:

•     S – druk z szablonu
•     S1 – serigrafia
•     S2 – mimeografia – druk z szablonów z batiku
•     S3 – katazome – druk szablonami z natłuszczonego papieru

Techniki elektroniczne:

•     CGD – grafika komputerowa

Druk płaski, szablonowy, sitowy, techniki elektroniczne – techniki reprodukcyjne:

•     P – reprodukcje fotograficzne
•     P5 – światłodruk (kollotypia)
•     P6 – fotolitografia
•     P7 – offset
•     P9 – reprodukcja serigraficzna
•     CRD – reprodukcja komputerowa
•     Y – fotokopia

Pozostałe symbole:

•     /mon. – monotypia
•     /col. – ręcznie kolorowane
•     G – Gipsoryt
•     H – Hektografia, papier światłoczuły
•     K – Kserotypia, ksero
•     N – Odbitka negatywowa
•     NITR. – Nitroxylografia
•     R, RS – Risografia
•     rel. – relief
•     TK – Technika komputerowa [oznaczenie dawniejsze]
•     W, wyc. – Wycinanka
•     TW – Technika własna
•     TM – Technika mieszana
•     ST – Suchy tłok

W przypadku, gdyby ktoś był szczególnie zainteresowany oznaczeniami technik graficznym odsyłam do publikacji Grafika artystyczna. Podręcznik warsztatowy. Wydział Grafiki, ASP w Poznaniu, 2007, z którego pochodzi prezentowany powyżej spis symboli znakowych.

Kama Wróbel
Portal Rynek i Sztuka