Z cyklu techniki i technologie: pastel

Stanisław Wyspiański Studium kobiety, 1902, Źródło: Rempex

Wbrew pozorom pastel to technika malarska, w której używa się wielobarwnych „kredek”. Nie wymaga wody ani innego typu rozpuszczalnika. Obraz wykonany w tej technice zbliżony jest do rysunku, jednak posiadane przez pastel właściwości malarskie sprawiają, że nie można go zaliczyć do technik rysunkowych.

Kolor pasteli jest świetlisty, jasny i niezwykle subtelny, dzięki czemu w pracach można uzyskać bardzo dekoracyjne, a jednocześnie wyrafinowane efekty. Owa subtelność i świetlistość nie idzie jednak w parze z trwałością, pastel jest bowiem bardzo nietrwałą techniką, przez co małe grono twórców ją uprawia.

Farbę pastelową uzyskuje się dzięki zmieszaniu pigmentu z małą ilością spoiwa – zazwyczaj jest to guma tragantowa – a także wypełniacza, którym jest kreda. Uzyskana w ten sposób mieszanka powinna mieć konsystencję pasty, której następnie nadaje się określony kształt – np. sztyftów – i pozostawia do stwardnienia. W zależności od ilości użytego spoiwa, które odpowiedzialne jest za stopień twardnienia, pastele możemy podzielić na:

• Twarde (mokre)
• Miękkie (suche)
  

Z punktu widzenia malarskiego, lepsze efekty uzyskać można posługując się pastelami miękkimi, które są kruche i łatwy sposób dają się rozcierać. Posiadają one także większą gamę kolorystyczną, którą łatwiej jest uzyskać w procesie produkcyjnym, niż w przypadku pasteli twardych. I w przypadku, gdy chcemy uzyskać więcej jaśniejszych odcieni danego koloru, należy zwiększyć ilość dodawanego wypełniacza – w tym wypadku najczęściej kredy. Uważa się jednak, że nie powinno się używać więcej niż 50 kolorów, które zawarte zostały w gotowej palecie barwnej dla pasteli.

Możemy też wyszczególnić kilka innych rodzajów pasteli, których spoiwem nie jest guma tragantowa. Są to:

• Kredki pastelowe
• Pastele olejne
• Pastele wodne
• Sztyfty pastelowe
• Kredki woskowe
• Pastele kredowe

Podłożem stosowanym przy pastelach jest najczęściej papier, ale także tektura, karton – zdarza się czasem, że płótno także. Jako, że jest to technika malarska to artysta może we wstępnej fazie przystąpić do przygotowania podłoża – działania takie mogą wzbogacić efekty wizualne pracy – ale nie jest to konieczne. Faktura jest jednak ważna, gdyż lekko szorstkie i chropowate podłoże jest bardziej chłonne i jest w stanie utrzymać więcej suchej farby. Warto wiedzieć, że podczas rysowania/malowania należy używać umiejętności zdobytych zarówno w rysunku, jak i malarstwie, gdyż pastel wymaga zarówno działania plamą, jak i kreską. Ważne jest też to z jaką siłą dociskamy pastel do podłoża, gdyż o tego zależy natężenie pozostawionej barwy, a w konsekwencji ostateczny efekt.  Efekty barwne możemy uzyskać zarówno poprzez nakładanie na siebie plam barwnych, jak i pociągnięciami. Technika ta pozwala także na rozcierania  przy użyciu rąk lub wiszorów (szmatek, skórek itp).

Pastel jest stosunkowo prostą i szybką techniką, która nie przysparza trudności – dlatego tez często wykorzystywana jest do wykonywania szkiców i podmalówek czy portretów. Niestety są farby te są nietrwałe. Zabezpieczenie pasteli wymaga  pewnej wiedzy w tym zakresie – błędny zabieg może spowodować pociemnienie  i utratę świetlistości, a także lekkości barw. Dlatego też wielu twórców rezygnuje z utrwalania pasteli i oprawia je w szkło, które w pewnym stopniu chroni malunek. Jednak należy  pamiętać, że pastele jak większość technik artystycznych są bardzo wrażliwe na wilgoć i działanie promieni słonecznych, pod których wpływem blakną – lub  przypadku wilgoci – może pojawi się pleśń.

Kama Wróbel
Portal Rynek i Sztuka