Glitch – błąd, zakłócenie, niespodziewana awaria – ale też popularny w latach 90. gatunek muzyki elektronicznej, wykorzystującej charakterystyczne, krótkie, lekko zdeformowane próbki dźwięków. Ale nie tylko muzyka. Glitch występuje także w sztukach wizualnych.
Czym wobec tego jest glitch art? Rozpoczęty przez awangardę europejską rewolucyjny proces zmian w rozumieniu pojęcia dzieła sztuki i wartości estetycznych jest nieustannie w toku. Potwierdzają to wytwory sztuki elektronicznej ( i w pewnym aspekcie także ona sama), które jako efekt swoistej rewolucji technologicznej nieustannie wymuszają wytyczanie nowych ram dla pojęcia „sztuka”. Oczywiście zjawisko to w dużej mierze wynika z postępującej cyfryzacji, która poprzez swoją naturę w znacząco wpływa na jakość, odbiór i morfologię powstających realizacji.
Nie jest to więc zaskoczeniem, że – cytując Norberta Bolz’a – nastąpił tzw. efekt przesunięcia znaczeniowego, gdzie zjawisko to – posługując się słowami Antoniego Porczaka – obejmuje tę część sztuki, która tworzona jest według nowego paradygmatu, będącego splotem nowych technologii komunikacyjnych i postmodernistycznych oglądów kultury. Sztuka dająca wyraz swojemu czasowi, doceniająca zarówno aktualne możliwości technologii, jak i ludzką wyobraźnię. Gatunkowo – sztuka instalacji, nawigacji, remiksacji. Percepcyjnie – sztuka udziału użytkownika w przekształcaniu artefaktu. Komunikacyjnie – sztuka dialogu i interakcji. Kompozycyjnie – sztuka posługująca się otwartą strukturą, miksem, segmentacją”[1]. I do tych kategorii odnosi się właśnie glitch art.
Stills z pracy Emilio Gomariz Lady Glitch (2010) fot. rhizome.org
W różnych dziedzinach sztuki coraz częściej zauważa się dążenia do działań, które na przekór tradycyjnym formom i trendom powracają do tzw. estetyki usterki – a więc do obrazów ze skazą, pełnych szumów, trzasków i modyfikacji kolorystycznych. Iman Moradi – jeden z czołowych teoretyków sztuki glitch – w publikacji pt. Glitch Aesthetics wyszczególnił zbiór cech, które charakteryzują działania glitchowe. I tak – według Morandiego – najczęściej zauważalnymi efektemi są:
– fragmentaryzacja, czyli przesunięcie części lub elementów oryginalnego obrazu również z wykorzystaniem zmian tonalnych,
– replikacja, polegająca na wizualnym kopiowaniu i powtarzaniu określonego fragmentu obrazu.
– liniowość, która wynika z cyfrowego przeplotu i przynależącej do form digitalnych struktury pikselowej.
Ale czym właściwie jest glitch art? W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że – w sensie technologicznym – zjawisko to jest rezultatem nieoczekiwanej awarii, usterki czy też błędu, które mogą wystąpić podczas użytkowania narzędzia cyfrowego lub analogowego. Glitche są najczęściej wynikiem wadliwych, ale również źle tłumaczonych danych w czasie ich transferu z jednego środowiska do drugiego. I w dużej mierze genezy tej kategorii sztuki można doszukiwać się już w prowadzonych przez futurystów eksperymentach, a w szczególności w muzyce Luigiego Russolo, który w 1913 roku opublikował manifest L’arte dei rumori (Sztuka hałasu).
Manifest ten dotyczył nowych, niespotykanych dotąd koncepcji w muzyce, dzięki czemu przez wielu uznawany jest za swoistą zapowiedź narodzin estetyki usterki. Należy bowiem pamiętać, że z punktu widzenia muzyki współczesnej, eksperymenty Russolo, jak i sam manifest, miały ogromne znaczenie – nie tylko poprzez wpływ na rozszerzenie się kategorii muzycznych, ale też na jej rozwój i sztuki wizualne. Opisywany tu Glitch art wywodzi się z muzyki, która w połowie lat 90. kojarzona była głównie z przestrzenią brzmień eksperymentalnych. Stosunkowo szybko – w dużej mierze dzięki wirtuozerskim wizualizacjom VJ-skim i artystom takim jak np. Ant/Tony Scott – zjawisko glitchu przedostało się do sfery wizualnej i zaczęło funkcjonować jako kategoria estetyczna sztuki doby cyfrowej. Podsumowując więc, sztuka glitchu jest estetyczną przekładnią digitalnych lub analogowych błędów, które uzyskane zostały poprzez wcześniejszą, zewnętrzną manipulację w naturalne środowisko narzędzia.
Rosa Menkman BLINX1, fot. rosamenkman.com
Wspominany już Iman Moradi dokonał podziału działań typu glitch na dwie kategorie:
- Pure glitch – jest wynikiem awarii lub błędów cyfrowych artefaktów (którą mogą, ale nie muszą mieć właściwości estetycznych);
- Glitch-alike – wynika z intencjonalnego działania użytkownika.
Artyści działający z obszarze Glitch art skupiają się głównie na zagadnieniach technicznych, a więc na różnorodnych, zachodzących w obrazie cyfrowym procesach, które generowane są poprzez błędne zapisy danych. Forma usterki staje się punktem wyjścia do docelowej kreowanej kompozycji, w której odbiór przedstawień jest celowo zakłócany np. abstrakcyjnymi formami, geometrycznymi figurami czy też pasami. Realizacje typu glitch nie zawsze nacechowane są znaczeniami, mogą bowiem stanowić cel sam w sobie. Dlatego też doświadczenie odbiorcy wynikające ze kontaktu z tego typu realizacją w dużej mierze może pozostać jedynie wrażeniowe. W innym przypadku – już bardziej zaawansowanym – wymagana jest indywidualna świadomość i pogłębiona wiedza z zakresu technologii i programowania.
[1] Patrz: A.Porczak, Shiftart, czyli sztuka przesunięcia, [w:] Opcje, nr 2 (71), czerwiec 2008, s.6.
Kama Wróbel
Portal RynekiSztuka.pl
