Trwają prace nad konserwacją „Ołtarza Gandawskiego” Huberta i Jana van Eycków

Dzieło Huberta i Jana van Eycków, ołtarz o wymiarach 370 x 495 cm, jest niewątpliwym arcydziełem chrześcijańskiej ikonografii i malarstwa średniowiecznego. Po niemal sześciuset latach rozpoczęła się najdokładniejsza dotąd konserwacja ołtarzu, który w swojej historii przetrwał rozdzielenie na części, próbę zniszczenia i kradzież, a nawet ukrycie w grocie solnej. W Muzeum Sztuk Pięknych w Gandawie realizowany jest plan pięcioletniej renowacji dzieła.

Ołtarz Gandawski, zwany również Adoracją Mistycznego Baranka, to niezwykłe dzieło wykonane przez Huberta i Jana van Eycków na zamówienie kupca i finansisty Joosta Vijdta, ukończone w roku 1432. Ołtarz ma budowę złożonego poliptyku tablicowego, jego nastawa składa się z rozmieszczonych w dwóch rzędach 12 tablic, z czego 8 namalowanych jest dwustronnie. Tematem poliptyku jest odkupienie świata przez Chrystusa Króla, natomiast na całym ołtarzu sportretowanych łącznie zostało ponad 250 różnych postaci, wliczając w nie wizerunek Chrystusa, a także wizerunki Najświętszej Maryi Panny, świętych, Adama i Ewy (których portret stanowi pierwszy w historii sztuki flamandzkiej akt) oraz małżeństwo – fundatorów obrazu.

Hubert i Jan van Eyck, Ołtarz Gandawski, 1432

Jego pełna tajemnic historia, niepewna geneza powstania i niepowtarzalność sprawiają, iż stanowi on bez wątpienia jedno z najbardziej mistycznych i frapujących dzieł okresu średniowiecza. Ołtarz spoczywa w murach katedry św. Bawona w Gandawie, w której ustawiony został w roku 1432. Inskrypcja na ramie ołtarzu sugeruje, iż dzieło rozpoczęte zostało przez Huberta van Eycka (maior quo nemo repertus – większego niż ktokolwiek), lecz dokończone przez Jana van Eycka (arte secundus – drugiego najlepszego w sztuce).

Z opinii konserwatorów wynika, iż niemożliwe jest doprowadzenie ołtarzu do stanu, w jakim oglądać można było go w roku 1432, po tak długim czasie. Mimo to plan konserwacji zakłada, iż zostanie ona wykonana lepiej, niż kiedykolwiek. Po roku pracy (która rozpoczęła się jesienią 2012 r.) odkryto, że ramy dwóch paneli wykonane są z tego samego drzewa, natomiast pod warstwami farby ujawnił się wczesny szkic. Przy tak skomplikowanej technice malarskiej, jaką wykonany jest ołtarz, potrzebne są jednak rozwiązania specjalistyczne, co podkreśla Helene Dubois, historyk sztuki pracująca nad renowacją poliptyku przy pomocy specjalnego mikroskopu 3D.

Odwiedzający belgijskie muzeum mogą zobaczyć przebieg pracy konserwatorów oglądając cały proces zza specjalnie ustawionego w tym celu szklanego panelu. Już teraz, spod starych warstw lakierów spoczywających na farbie, na światło dzienne zaczynają wychodzić szczegóły takie jak wzory tkanin i biżuterii. Projekt, na który przeznaczono 1,2 miliona euro (1,6 miliona dolarów) daje nadzieję na to, iż po latach w końcu uda się odpowiedzieć na wiele nurtujących pytań dotyczących ołtarza – jak długo trwało jego wypełnianie, który z braci jest autorem której części dzieła i czy pracowali z nimi jacyś asystenci? Historia rodziny van Eycków nie pomagała do tej pory w uzyskaniu odpowiedzi choćby na jedno z powyższych pytań. Jest ona na tyle niejasna, iż niektórzy wątpią nawet w to, że Hubert, brat Jana, w ogóle istniał.

To, co rzuciło się jednak w oczy ekspertom, to znaczne różnice w technikach malarskich na różnych częściach ołtarza. Są one widoczne nawet na płaszczyźnie pojedynczych paneli. Mimo to praca nad renowacją wymaga niezwykłej dokładności i zdaje się być wielkim wyzwaniem – w pierwszych miesiącach konserwatorzy wyczyścili bowiem ze starych warstw farby i zżółkniętego lakieru zaledwie cztery centymetry kwadratowe ołtarza.

Ołtarz, który przetrwał Reformację i zawłaszczenie przez Francuzów, który następnie zwrócony został przez księcia Wellington kościołowi po wygranej bitwie przeciwko Napoleonowi pod Waterloo, w roku 1934 doznał pierwszej poważnej straty. Skradzione zostały dwa panele, z czego jeden uważa się za zaginiony do dzisiaj. Mimo to, po upływie 600 lat, Adoracja Mistycznego Baranka nie zdradziła jeszcze wszystkich swoich sekretów. Konserwatorzy mają jednak nadzieję, że w ciągu najbliższych 4 lat zdradzi ich jak najwięcej.

 fot. Hubert i Jan van Eyck, Ołtarz Gandawski, 1432

Eliza Ortemska

Portal RynekiSztuka.pl