Utracony obraz „Św. Filip chrzci sługę królowej Kandaki” wrócił do Polski

Od 15 do 23 lutego br. w Muzeum Narodowym w Warszawie można było oglądać skradziony z tej placówki w czasie II wojny światowej obraz niemieckiego malarza Johanna Conrada Seekatza Św. Filip chrzci sługę królowej Kandaki. Obraz udało się odzyskać dzięki współpracy rządów Polski i USA.

„Obraz Seekatza ma dla nas – poza wartością artystyczną – dużą wartość historyczną. Trafił do Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie w 1852 roku – dziesięć lat przed tym,  jak w 1862 roku powstało Muzeum Narodowe w Warszawie, wówczas pod nazwą Muzeum Sztuk Pięknych. Ten obraz to jeden z pierwszych naszych numerów inwentarzowych. Dlatego jego powrót przypomina o naszej historii i jest ogromnie wzruszający” – mówiła dyrektor MNW Agnieszka Morawińska.

Św. Filip chrzci sługę królowej Kandaki – obraz ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie – to olej na blasze miedzianej przedstawiający charakterystyczny temat z Dziejów Apostolskich. Jego autor był uznanym niemieckim artystą, tworzącym w XVIII wieku m.in. jako malarz nadworny w Darmstadt. Dzieło pochodziło ze zbiorów Piotra Fiorentiniego (1791-1858) polskiego oficera, urzędnika i kolekcjonera, który swoją kolekcję zapisał Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. Następnie obraz trafił do zbiorów Muzeum Sztuk Pięknych, którego kontynuatorem jest Muzeum Narodowe w Warszawie. Na początku XX w. płótno było eksponowane w galerii umiejscowionej w tymczasowym lokalu muzeum przy ulicy Wierzbowej. Do momentu wybuchu II wojny światowej obraz nieprzerwanie znajdował się w gmachu Muzeum.

Losy obiektu w czasie wojny pozostają nieznane. Można jedynie przypuszczać, że pozostał w Muzeum do 1944 roku. Po zajęciu Warszawy przez wojska niemieckie rozpoczął się trwający całą okupację proceder niszczenia i rabunku dzieł sztuki. Grabież ta największe nasilenie przybrała w pierwszym roku wojny 1939/1940 oraz po upadku powstania warszawskim w 1944 r. Zwłaszcza w tym drugim okresie wiele zabytków uległo zniszczeniu lub zostało skradzionych. Wśród nich znajdowało się przypuszczalnie dzieło J.C. Seekatza.

W 2011 r. przy współpracy z agentami federalnymi ICE/HSI udało się ustalić, że obraz Seekatza został w 2006 r. wystawiony na sprzedaż w jednym z nowojorskich domów aukcyjnych, a następnie trafił do galerii w Londynie ( w Nowym Jorku dzieło Seekatza wystawiono na sprzedaż wraz z 4 innymi obrazami stanowiącymi polskie straty wojenne. Wśród nich znajdował się obraz Juliana Fałata Naganka na polowaniu w Nieświeżu – odzyskany dwa lata temu, pozostałe 3 dzieła są nadal poszukiwane). Wiele miesięcy zajęły skomplikowane procedury prawno-administracyjnego umożliwiające powrót z Londynu do Nowego Jorku, a następnie przekazanie dzieła stronie polskiej. We wrześniu agent ICE/HSI Thomas Mulhall mówił, że znalazły się dwa kolejne obrazy zrabowane z Polski. Jednym z nich był właśnie obraz Seekatza, ale z racji trwającego śledztwa nie można było podać nazwy dzieła. Kontakt z agencją dochodzeniową Homeland Security Investigations został nawiązany przez Departament Dziedzictwa Kulturowego MKiDN przy okazji działań mających na celu odzyskanie z USA dwóch obrazów Juliana Fałata Naganka na polowaniu w Nieświeżu (wystawiony w Doyle NY) i Przed polowaniem w Rytwianach. Dwa lata temu, dzięki wspólnym staraniom, oba wróciły do Polski.

MKiDN prowadzi jedyną ogólnopolską bazę danych strat wojennych – kolekcje.mkidn.gov.pl, która obecnie obejmuje blisko 63 tys. pozycji. Resort poszukuje m.in. prawie 7 tys. obrazów polskich twórców, w tym: 47 obrazów Aleksandra Gierymskiego, 36 Jana Matejki, 59 Jacka Malczewskiego, 29 Stanisława Wyspiańskiego oraz  7, 5 tys. dzieł malarstwa obcego, wśród których pojawiają się nazwiska takie jak: Rubens, Rembrandt czy Durer, prawie 3,8 tys. rzeźb i ponad 20 tys. wyrobów rzemiosła artystycznego. Do dziś, dzięki staraniom resortu oraz zgromadzonej w MKiDN dokumentacji do kraju powróciło 27 obiektów, m.in. Żydówka z pomarańczami Aleksandra Gierymskiego, Przed Polowaniem w Rytwianach i Naganka na polowaniu w Nieświeżu Juliana Fałata, Murzynka Anny Bilińskiej-Bohdanowiczowej, Czaty Józefa Brandta oraz Szewc szkoły flamandzkiej. Resort kończy obecnie proces odzyskiwania zagrabionego w czasie II wojny światowej obrazu Schody pałacowe Francesco Guardiego (dzieło znajduje się w Galerii Państwowej w Stuttgarcie). Trwają starania o zwrot 46 obiektów.

Źródło: MSZ/MKiDZN/MNW