Siwiejący pan w eleganckim garniturze wymawiający znamienne słowo: „Sprzedany!” przybijając młotkiem niczym sędzia – tak, to pierwsze skojarzenie z aukcjonerem, znane każdemu z fotografii czy z filmów. W rzeczywistości kim jest aukcjoner, nie wie nikt, bo jego pozycja w Polsce nie jest żaden sposób uregulowana przepisami prawnymi.
Aukcjonerem jest osoba upoważniona przez dom aukcyjny do przeprowadzenia licytacji, może to być osoba zatrudniona w domu aukcyjnym na umowę o pracę lub na umowę cywilno-prawną (tzw. umowę śmieciową). W niektórych krajach europejskich zawód aukcjonera ma charakter zawodu zaufania publicznego (jak lekarz czy polityk) i jest szczegółowo regulowany przepisami krajowymi.
Największym interwencjonizmem państwowym w tej dziedzinie może poszczycić się Francja, w której aukcjoner jest osobą zaufania publicznego odpowiedzialną za prawidłowy przebieg aukcji, osobą nadzorującą i organizującą aukcję. Funkcję aukcjonera najczęściej pełnią osoby wyspecjalizowane w tej dziedzinie – tzw. komisarze aukcyjni (franc. commisaire-priseur) będący funkcjonariuszami państwowymi , w niektórych przypadkach również notariusze, komornicy, sekretarze sądowi czy maklerzy giełd towarowych. Oprócz tego, dla aukcjonera, podobnie jak dla urzędnika w Polsce, przewidziany jest wymóg nienagannej opinii – aukcjoner więc powinien być osobą o silnym kręgosłupie moralnym.
W Anglii zawód aukcjonera nie jest tak szczegółowo regulowany, właściwie nie istnieją przepisy szczegółowo nakładające na aukcjonera obowiązek posiadania odpowiednich kwalifikacji czy też stażu pracy. W praktyce większość aukcjonerów to członkowie organizacji zawodowych, które w wewnętrznych regulaminach przewidują bardziej restrykcyjne warunki członkostwa. Kandydaci oprócz ukończenia specjalistycznych studiów, muszą zdać egzaminy wstępne oraz odbyć praktykę w domu aukcyjnym.
W Niemczech wykonywanie zawodu aukcjonera ma charakter wykonywania działalności gospodarczej wymagającej uzyskania zezwolenia. Przesłanki uzyskania zezwolenia obejmują głównie wymagania dotyczące niekaralności, nienagannej opinii czy ustabilizowanej sytuacji finansowej.
W świetle regulacji i doświadczeń innych państw europejskich nasuwa się oczywisty wniosek – brak reglamentacji działalności aukcjonera ma wpływ na kształtowanie się sytuacji konsumenta na rynku dzieł sztuki, nie sprzyja też ochronie interesu publicznego. W Polsce transplantacja reglamentacji zawodu aukcjonera poprzez obowiązek uzyskania zezwolenia na tego rodzaju działalność wydaję się najbardziej optymalnym i racjonalnym rozwiązaniem. Dodatkowo warte rozpatrzenia jest poszerzenie katalogu przesłanek do uzyskania takiego zezwolenia o przesłanki wzorowane na organizacjach zawodowych w Anglii czy Belgii – oparte na cenzusie wieku, doświadczeniu zawodowym, obowiązku odbycia praktyki, wykształceniu. Polski ustawodawca nie pozostał zupełnie bierny w kwestii regulacji przebiegu aukcji – funkcję nadzorczą wobec organizacji i przeprowadzania aukcji może pełnić komornik sądowy na mocy art. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji.
Komornik sądowy, będący funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym, może nadzorować dobrowolne, publiczne licytacje, ale tylko na wniosek organizatora licytacji. Z licytacji komornik może sporządzić protokół, jednakże protokół pełni rolę tylko sprawozdania. Komornik nie ma realnego wpływu na przebieg aukcji, jego obecność podczas aukcji, absencja, a nawet brak sporządzenia przez niego protokołu nie mają żadnego znaczenia.
W Szwajcarii, Belgii i Holandii obecność funkcjonariusza państwowego na aukcji ma charakter obligatoryjny, a nie tak jak w Polsce – fakultatywny. Funkcja nadzorcza funkcjonariusza może być w praktyce realizowana nie tylko poprzez sporządzenie protokołu, ale również poprzez inne działanie (np. w Holandii opuszczenie sali licytacyjnej przez funkcjonariusza państwowego
uniemożliwia dokończenie aukcji).
Domy aukcyjne w Polsce niezwykle rzadko wnioskują o obecność komornika podczas licytacji. Wprowadzenie obowiązku obecności funkcjonariusza państwowego wpłynęłoby na zwiększenie się kosztów organizacji aukcji oraz biurokratyzację życia artystycznego. Dodatkowym argumentem przeciw wprowadzeniu takiej regulacji jest doświadczenie krajów, w których obecność funkcjonariusza państwowego jest obligatoryjna – praktyka ta jest tam oceniana negatywnie.
Kamila Wensierska – Łajca
Laureatka konkursu „Praktykuj z Rynkiem i Sztuką”
