Rynek sztuki pod lupą: Eugeniusz Zak

W dzisiejszym artykule z cyklu „Rynek sztuki pod lupą” po raz pierwszy przyjrzymy się artyście, który nie należy do grupy twórców powojennych. Zapraszamy do zapoznania się z analizą wyników prac Eugeniusza Zaka na polskim rynku aukcyjnym.

Eugeniusz Zak to jeden z malarzy, który na przestrzeni ostatniego dwudziestolecia cieszył się wyjątkowym zainteresowaniem polskich kolekcjonerów. Prace tworzącego na początku ubiegłego stulecia artysty niejednokrotnie osiągały na aukcjach rekordowe ceny, rzędu kilkuset tysięcy złotych. Wprawdzie tym razem nie możemy powołać się na pozycję artysty w rankingu Kompas Sztuki (uwzględnia on jedynie artystów powojennych), jednak co do tego, że jest to znaczący malarz na polskim rynku sztuki nikt nie ma wątpliwości.

Liczba prac Eugeniusza Zaka sprzedanych na aukcjach w latach 1991-2013

oprac. Rynek i Sztuka

Liczbę prac autorstwa Eugeniusza Zaka, które rocznie sprzedawane są na polskim rynku aukcyjnym, można uznać za bardzo stabilną (łącznie było ich 89). Od niemal 15 lat, z pojedynczymi wyjątkami, stale utrzymuje się ona na poziomie 3-4 sprzedanych rocznie obiektów. Na tle pozostałych wyróżnia się przede wszystkim rok 2009, kiedy na aukcje oprócz kilku drogich prac olejnych trafiło również parę akwarel i dzieł wykonanych innymi technikami – stąd taki, a nie inny wynik. Obserwowana zazwyczaj niewielka liczba transakcji wiążę się przede wszystkim z ograniczoną podażą prac tego twórcy. Prace nie pojawiają się na aukcjach zbyt często również dlatego, że ich posiadacze mają świadomość  jak wysoko Eugeniusz Zak ceniony jest on na polskim rynku sztuki. W związku z tym kolekcjonerzy nie śpieszą się z odsprzedażą należących do nich obrazów, mając nadzieję na uzyskanie wyższych cen w przyszłości. Możliwe również, że w obliczu obserwowanego obecnie zwrotu zainteresowania kupujących w kierunku sztuki powojennej i najnowszej, czekają na powrót mody na twórczość z początków XX w.

Wartość prac Eugeniusza Zaka sprzedanych na aukcjach w Polsce w latach 1991-2013

oprac. Rynek i Sztuka

Analizując wartość prac Eugeniusza Zaka sprzedanych w poszczególnych latach trudno wskazać na występowanie jednoznacznego trendu. Nie powinno to jednak dziwić, zwłaszcza w kontekście niewielkiej liczby prac, jakie pojawiają się na aukcjach w poszczególnych latach. Osiągane wyniki w dużej mierze zależą więc od tego, jakie prace trafiły do licytacji w konkretnym roku. W latach, gdy dochodziło do rekordowych transakcji, czyli w roku 2000 i 2009, co logiczne, najwyższe były również łączne obroty pracami, odpowiednio 2,23 mln i 2,17 mln złotych. Zdarzają się jednak lata, gdy na aukcje trafiają jedynie dzieła z niższymi cenami. Ostatnia taka sytuacja miała miejsce w 2010 r., gdy choć sprzedanych zostało 5 prac, to ich łączna wartość wyniosła zaledwie 101,7 tys. złotych. Z powodzeniem stwierdzić można więc, że o kształcie rynku prac Eugeniusza Zaka decydują głównie duże, zawierane od czasu do czasu, opiewające na kilkaset tysięcy złotych transakcje. Łącznie prace tego artysty sprzedały się w latach 1999-2013 za 14,37 mln złotych.

Domy aukcyjne według liczby sprzedanych prac Eugeniusza Zaka

oprac. Rynek i Sztuka

Domem aukcyjnym, który w latach 1991-2013 przeprowadził największą liczbę transakcji kupna-sprzedaży prac Eugeniusza Zaka, okazał się być Polswiss Art. W tym właśnie domu wylicytowano aż 44 dzieła, czyli niemal połowę ze wszystkich prac tego artysty sprzedanych na aukcjach w analizowanym okresie. Z kolei Agra-Art, Desa Unicum i Rempex wypracowały bardzo podobne wyniki, sprzedając odpowiednio 12, 11 i 9 obiektów. Pewną rolę w handlu pracami Zaka odegrał też swego czasu dom aukcyjny Sztuka Kraków, który w latach 1997-1998 z sukcesem zaoferował nabywcom pięć dzieł (w czterech przypadkach były to jednak stosunkowo niedrogie prace na papierze). Ogółem poza wiodącą „czwórką” sprzedało się 13 ze wspomnianych 89 obiektów, głównie w latach 1997-2002 (11 prac). Ostatnia tego typu transakcja miała miejsce w 2009 r., kiedy to w domu aukcyjnym Okna Sztuki za 190 tys. złotych kupiono obraz Dziewczyna w różowym kapeluszu (ok. 1917-1921). Nie był to zresztą jedyny przypadek, gdy pracę tego artysty sprzedano w jednym z mniejszych domów (galerii) za imponującą cenę. W 1998 r. Panorama Gallery z Warszawy na aukcji zaoferowała obraz Idylla (ok. 1924 r.), który nabyto za 188 tys. złotych. Najbardziej spektakularną transakcją może się jednak pochwalić dom aukcyjny Sztuka Warszawa, który w 2002 r. pracę Młodzieniec z mandoliną (1924 r.) zdołał sprzedać za 300 tys. złotych.
Domy aukcyjne według wartości sprzedanych prac Eugeniusza Zaka

oprac. Rynek i Sztuka

Pod względem wartości sprzedanych prac Polswiss Art wręcz nokautuje wszystkich swoich konkurentów. Z 14,37 mln złotych, za które łącznie sprzedano w latach 1991-2013 prace Zaka, na ten konkretny dom przypada aż 10,83 mln złotych. To oznacza, że warszawski dom kontrolował w tym okresie dokładnie trzy czwarte rynku. Spośród pozostałych domów aukcyjnych, jedynie Agrze udało się przekroczyć próg 1 miliona złotych obrotu – z wynikiem 1,52 mln złotych odpowiadała za ok. 10,6% rynku. Zarówno Rempex, jak i Desa Unicum osiągnęły jeszcze niższe wyniki, zbliżające się nawet do rezultatów mniej znanych firm, które pracami tego artysty handlowały sporadycznie w latach 90. W tego typu niewielkich domach aukcyjnych i galeriach w analizowanym okresie sprzedały się prace za łączną sumę 914,2 tys. złotych (czyli około 6,3% wartości całego rynku).

Najdroższe prace Eugeniusza Zaka na rynku aukcyjnym

oprac. Rynek i Sztuka

Podobnie jak we wcześniej przywołanych zestawieniach, również w tym prezentującym dziesięć najdroższych prac Eugeniusza Zaka sprzedanych na aukcjach w Polsce Polswiss Art wyraźnie dominuje. To właśnie ten dom aukcyjny zorganizował licytację aż dziewięciu z nich, przy czym 8 samodzielnie, jedną natomiast we współpracy z Desą Unicum. Na marginesie można dodać, że podobna sytuacja, tak wyraźnej przewagi jednego domu aukcyjnego nad innymi we wszystkich trzech kategoriach (ilości, wartości i liczby najdroższych prac) nie miała jeszcze miejsca w żadnej z dotychczas przygotowanych przez nas analiz.

Jeżeli chodzi o pozostałe domy aukcyjne, to jedynie Agra-Art zdołała samodzielnie trafić do rankingu najdroższych prac artysty. Było to możliwe dzięki sprzedaży dwa lata temu autoportretu artysty z 1916 r., który wylicytowany został za imponującą sumę 760 tys. złotych. Łącznie, dziesiątka wymienionych w zestawieniu prac sprzedała się za ponad 7 mln złotych, czyli odpowiadała za niemal połowę całkowitego obrotu dzieła malarza w analizowanym okresie. W tym miejscu nie sposób nie wspomnieć o najdroższym, kupionym w 2000 r. za 1,4 mln złotych obrazie Lutnista (Mandolinista) z 1921 r., który wylicytowany został za kwotę o milion złotych wyższą, niż wynosiła cena wywoławcza. Mimo że od momentu transakcji minęło już ponad 14 lat, to nadal pozostaje ona jedną z rekordowych, jeżeli chodzi o polski rynek aukcyjny.

Rozkład cen osiąganych przez prace Eugeniusza Zaka na aukcjach w lata 1991-2013

oprac. Rynek i Sztuka

Sprzedawane na aukcjach prace Zaka to przede wszystkim drogie, olejne obrazy, które w większości osiągają ceny rzędu od kilkudziesięciu do kilkuset tysięcy złotych. Jedynie 11 prac tego artysty kupionych zostało za kwoty poniżej 10 tys. złotych. Z kolei aż 33 z 89 (czyli ok. 37%) sprzedanych w analizowanym okresie prac osiągnęło ceny powyżej 100 tys. złotych. Stosunkowo duża, jak na polski rynek jest również liczba dzieł, które znalazły nabywców za kwoty powyżej pół miliona złotych – takich prac było aż siedem. Nie ma więc wątpliwości, że  Eugeniusz Zak plasuje się w ścisłej czołówce najdrożej sprzedających się polskich artystów.

Michał Barcik
Portal Rynek i Sztuka