Tracą kolor „Słoneczniki” van Gogha! Nowe wyzwania w dziedzinie konserwacji dzieł sztuki

Dzieła sztuki nie żyją wiecznie, a ich blask przemija wraz z upływem czasu. Z tym problemem będą musiały zmierzyć się słynne „Słoneczniki” van Gogha oraz swego czasu najdroższy obraz w historii – „Krzyk” Edwarda Muncha.

Robert van Langh – dyrektor konserwacji dzieł sztuki w Rijksmuseum w Amsterdamie twierdzi, że zagrożone jest nasze dziedzictwo kulturowe, ponieważ wybitne obrazy niszczeją i stają się coraz mniej czytelne. Według van Langha należy poświęcić znacznie więcej czasu na proces odnowy najważniejszych dla historii europejskiej kultury dzieł, a przede wszystkim wykorzystać najnowsze zdobycze techniki, jak np. promieniowanie synchrotronowe. Jest to promieniowanie elektromagnetyczne, które emitowane jest przez cząstki elementarne jak elektrony i pozytony poruszające się z prędkością zbliżoną do prędkości światła. Promieniowanie to wykorzystuje się w badaniach astronomicznych, jądrowych, biologii i medycynie, ale również znajduje ono swoje zastosowanie przy konserwacji zabytków na poziomie molekularnym. Najnowsze generatory promieniowania emitujące wiązki jasnych promieni rentgenowskich są w stanie wykryć degradację chemiczną słynnych prac malarskich zdobiących ściany najznakomitszych muzeów.

Jennifer Mass – konserwatorka zabytków z Winterthur Museum w Delaware w USA – uważa, że na tym poziomie potrzebna jest szczegółowa wiedza z zakresu procesów chemicznych zachodzących pomiędzy farbą, płótnem i środowiskiem zewnętrznych, aby zrozumieć te zależności, które mają bezpośredni wpływ na blaknięcie bądź zmianę kolorów. Mając konkretną wiedzę, będzie można opracować metody powstrzymywania niszczenia poprzez ustawienie odpowiedniego natężenia światła w muzeum, precyzyjnego poziomu wilgotności powietrza czy stężenia konkretnych pierwiastków w otoczeniu. Ponadto dzisiejsza technologia umożliwia cyfrowe odtworzenie obrazu dokładnie w taki sposób, w jaki widziały go oczy malującego artysty. Naukowców chętnych do podjęcia dokładnych badań jest wielu, brakuje jednak konkretnych funduszy na ten cel.

Już dzisiaj wiadomo, że Słoneczniki van Gogha są bardziej brązowe niż w 1888 roku, kiedy malarz uwiecznił je na płótnie. Według Koena Janssensa, belgijskiego chemika z Uniwersytetu w Antwerpii, aby uzyskać ten charakterystyczny żółty kolor wykorzystywał barwniki przemysłowe, a nie farby malarskie mające inną strukturę chemiczną. Wystawiona na powietrze żółć pochodząca z kadmu (pierwiastka chemicznego) ulega blaknięciu. Tę samą farbę zastosował Edward Munch, malując Krzyk w 1910 roku. Co więcej, światło ultrafioletowe, czyli np. światło słoneczne powoduje jego brązowienie.

Syntetyczne pigmenty jak żółć pochodząca z kadmu czy cynku, szmaragdowa zieleń były popularne wśród innych znanych artystów. Chętnie sięgał po nie Pablo Picasso oraz Henri Matisse. Problemem tych farb jest ich niska żywotność, co oznacza, że po około 20 latach zaczynają tracić dawne nasycenie. O ironio, prace dawnych mistrzów a nawet prace starożytnych artystów są znacznie trwalsze i mniej podatne na zniszczenia niż dzieła XIX-XX-wiecznych malarzy. Janssens pracuje również nad innym dziełem van Gogha przedstawiającym kwiaty w niebieskim wazonie, które również ulegają procesowi niszczenia, choć przyczyna – jak się okazuje – jest inna. Werniks chroniący obraz nie spełniał swojej funkcji.

Bez pomocy naukowców i odpowiednich badań, bez nakładów finansowych ze strony rządów narodowych, filantropów i organizacji wspierających konserwacje zabytków,  kolejne 100 lat może okazać się zabójcze dla większości najwybitniejszych dzieł.

Fot. Vincent van Gogh, Słoneczniki, 1888, ze zbiorów National Gallery w Londynie

Karolina Przybylińska

Portal Rynek i Sztuka