Od momentu, gdy Gruzja została podbita przez bolszewików w 1921 roku, oficjalnie w sztuce gruzińskiej zapanował sztampowy socrealizm, reprezentujący estetykę władzy. Niemniej jednak, mimo politycznej cenzury, na artystycznej scenie Gruzji drugiej połowy XX wieku było obecne również szerokie grono artystów niepokornych, tworzących oryginalne i niekonwencjonalne dzieła.
Lata 1945 – 1989
Już w latach 1920-1930 Gruzja stała się jednym z centrów sztuki awangardowej, gdzie tworzyli m.in. tacy znani moderniści jak Lado Gudiaszwili czy David Kakabadze. W okresie powojennym, wśród gruzińskich twórców też znaleźli się artyści, których eksperymentalna twórczość wykraczała poza nurt socrealizmu. Twórcy z tych kręgów odchodzili od oficjalnych doktryn artystycznych w stronę autonomii i osobistego wyrazu, a także często zajmowali się zagadnieniami materii malarskiej, strukturą dzieła, językiem sztuki i jej granicami. Właśnie ci artyści są dziś uznawani za czołowych przedstawicieli gruzińskiej sztuki współczesnej, a ich prace są chętnie wystawiane na aukcjach i międzynarodowych wystawach.
Avto Varazi
Artysta Avtandil (Avto) Varazi należy do wiodących przedstawicieli pokolenia gruzińskich artystów współczesnych z lat 60 i 70. Znany ze swojej opozycyjnej postawy w stosunku do radzieckich władz, Varazi na swój sposób walczył z reżimem poprzez twórczość artystyczną. Charyzmatyczny i bezkompromisowy, Varazi faktycznie stanął na czele grupy młodych artystów-dysydentów, którzy tak jak i on nie zgadzali się z reżimem. Taka postawa artysty niewątpliwie bardzo drażniła ówczesne władze, które próbowały przy każdej okazji ograniczyć jego swobodę: zamykali studio malarskie, nie pozwalali na organizację wystaw.
Twórczość Varaziego trudno ograniczyć do jakiegoś jednego nurtu, gdyż artysta całe życie starał się eksperymentować i konsekwentnie szukał bardzo różnych sposobów wyrażania siebie poprzez sztukę. W jego dziełach zauważalne są zarówno wpływy sztuki europejskiej, zwłaszcza kubizmu Picasso, jak i wpływy gruzińskiej sztuki awangardowej z początku XX wieku.
Pośród wszystkich dzieł artysty, w szczególności wyróżnia się seria prac, poświęcona studium głowy byka. Jest to cykl dzieł, który urzeka połączeniem minimalistycznego wykonania z metafizyczną głębią. Kilka z dzieł z tej serii znajduje się w różnych muzeach świata, w tym Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowym Jorku. Pojawią się prace Varaziego również na aukcja – np., jego „Głowa byka” z 1976 roku została wystawiona na aukcji Sotheby’s „Na skrzyżowaniu: sztuka współczesna Kaukazu i Azji Środkowej” w 2013 roku. Głównym składnikiem tej pracy jest para męskich spodni, które zostały ułożone i przyklejone do płaskiej drewnianej deski w taki sposób, aby przypominało to głowę byka. Ekspresyjność tego dzieła udowadnia, jak mistrzowsko udawało się artyście wykorzystywać w celach
estetycznych różnorodne materiały, w tym tkaninę.
Alexander Bandzeladze
Alexander Bandzeladze też należy do grupy najbardziej znanych artystów gruzińskich okresu powojennego, jego twórczość znalazła się w opozycji do dominującej wtedy estetyki socrealizmu. Nie podporządkowując się ustalonym metodom twórczym, artysta ten zawsze dążył do eksperymentowania z technikami twórczymi. Większość jego dzieł charakteryzuje się bardzo swobodnym operowaniem kolorem i formą, w związku z czym zaliczano je do nurtu abstrakcjonizmu ekspresyjnego. Nic więc dziwnego, że już na samym początku swojej kariery Bandzeladze podpadł gruzińskim władzom i został wyrzucony z Państwowej Akademii Sztuki w Tbilisi. Niemniej jednak, kontynuował twórczość w tzw. „artystycznym podziemiu” oraz wysyłał niektóre ze swoich dzieł za granicę. Tak, na przykład, artysta w 1966 roku otrzymał Grand Prix na Międzynarodowym Biennale Grafiki w Brnie w Czechosłowacji. Dopiero w dobie pierestrojki, kiedy już zaczęły się przekształcenia systemu socjalistycznego w Gruzji, artysta otrzymał nieco większą swobodę. W latach 1980 dopuszczono go do ozdobienia kościoła Najświętszej Marii Panny w Tbilisi, a później jego prace zaczęto pokazywać na licznych międzynarodowych wystawach.
Jibson Khundadze
Wybitnym mistrzem gruzińskiej sztuki współczesnej jest także Jibson Khundadze. Wychowany w rodzinie gruzińskich intelektualistów, Khundadze od dzieciństwa pasjonował się sztuką. Wczesne prace Khundadze zdradzają szczególny wpływ impresjonistów i post-impresjonistów na tego artystę. Jednak w późniejszym okresie Khundadze wyjątkowo zainteresował się twórczością Paula Cezanne’a, przyjmując i naśladując jego radykalną interpretację perspektywy, innowacyjne podejście do kompozycji i uproszczone formy geometryczne. Tak jak Cézanne malował nieco przekształcone krajobrazy Prowansji, tak też Khundadze w oryginalny sposób odzwierciedlał w obrazach skaliste i górzyste tereny swojej ojczyzny. Raz za razem Khndadze malował gruzińskie krajobrazy, powoli odchodząc od realistycznych przedstawień i przeobrażając je w wysoce stylizowane i abstrakcyjne formy. Wszystkie dzieła Khundadze są pełne miłości do ojczyzny i pokazują, że malarz nieustannie czerpał inspiracje ze geografii, folkloru i tradycji swojego kraju.
Lata 1989 – do dziś
Dla Gruzji, jak i dla innych państw należących do ZSRR, ważnym punktem zwrotnym stało się obalenie ustroju komunistycznego. Procesy transformacji systemowej, która objęła wszystkie sfery życia, znalazły swoje odzwierciedlenie również w pracach artystów. Dziś współcześni artyści gruzińscy w swojej twórczości łączą dwie tendencje: zmagają się z duchem sowieckiej przeszłości, ale również przyłączają się do ogólnoświatowych tendencji, badając znaczenie takich aktualnych zjawisk jak globalizacja, multikulturalizm i inne.
Kote Sulaberidze
Kote Sulaberidze należy do pokolenia gruzińskich artystów, którzy przeżyli i doświadczyli procesy przejściowe lat 90., w tym rewolucję, wojny, kryzysy ekonomiczne i wreszcie pierwsze demokratyczne wybory. Większość prac Sulaberidze jest zakorzeniona w banalnych realiach życia codziennego Gruzji, które artysta stara się pokazywać z humorem. Do przykładów takich prac należy np., szereg pseudonaukowych szkiców, przedstawiających słodko-gorzkie życie w Gruzji.
Kote Sulaberidze, Oczami daltonisty, źródło: Sotheby’s
Obecnie artysta znajduje się w centrum uwagi kolekcjonerów sztuki na całym świecie i bierze udział w wielu wystawach w kraju i za granicą. W marcu 2013 roku jego dzieło pt. „Oczami daltonisty” było wystawione na aukcji Sotheby’s w Londynie. Praca ta jest przykładem badań nad chorobą zaburzenia rozpoznawania barw i pokazuje świat kolorów oczami osoby niewidomej, gdyż u samego twórcy diagnozowano daltonizm.
Vakho Bugadze
Młody artysta Vakho Bugadze jest absolwentem wydziału Rzeźby na Państwowej Akademii Sztuk w Tbilisi. Jego twórczość, często na pograniczu z abstrakcją, obraca się wokół tematów społecznych panujących w Gruzji i jest pełna melancholii pokolenia, które przeżyło czasy wojny domowej i konfliktu w Abchazji. W 2014 roku jedna z prac Bugadze pt. „Derby 91” została wybrana do udziału w londyńskiej aukcji sztuki Sotheby’s. Ten obraz stanowi swojego rodzaju pamiątkę z ostatniego sezonu na Tbiliskim Hipodromie, słynącym ze wspaniałych koni przywiezionych z całego północnego Kaukazu i Azji Środkowej. Jednak oprócz bezpośredniego odwoływania się do ostatniego sezonu na hipodromie, obraz nawiązuje również do tragicznych wydarzeń w historii Gruzji z 1990 roku, które na zawsze zmieniły życie kraju.
Alexander Berdysheff
Alexander Berdysheff – też absolwent Tbiliskiej Akademii Sztuk Pięknych – to kolejny popularny współczesny gruziński artysta, którego dzieła są pokazywane na licznych wystawach w kraju i za granicą. Olejne obrazy Berdysheffa łączą elementy graficzne, tekstowe, a także fragmenty zniekształconych obiektów. Zasadniczą ideą jego prac jest pokazanie świata chaotycznego, w którym realistyczne i abstrakcyjne obiekty współistnieją, a ich interakcja wykracza poza wszelkie granice fizyczne i logiczne.
Kote Jincharadze
Performance, fotografia, film, malarstwo – wszystkie te elementy łączy Kote Jincharadze. Rozpoczął on karierę artystyczną w roku 1980, tuż po ukończeniu Tbiliskiej Akademii Sztuk Pięknych. Dziś często uczestniczy w wystawach lokalnych, jak i zagranicznych. Artysta wyróżnia się tym, ze jest bardzo świadomy sytuacji politycznej, gospodarczej i kulturalnej w kraju i odzwierciedla to w swojej sztuce. Jego utwory, podkreślające idee wolności, pokazują reakcje artysty na różne zjawiska i wydarzenia powiązane z przemianą ustrojową.
Lewan Mindiashvili
Urodzony się w Tbilisi, aktualnie Lewan Mindiashvili mieszka w Nowym Jorku. Ukończył Tbiliską Państwową Akademię Sztuk Pięknych, a później kontynuował studia podyplomowe na Narodowym Uniwersytecie Sztuki w Buenos Aires. Przy kilku projektach multimedialnych artysta współpracował z Uta Bekaią, z którym razem tworzył projekty filmowe, a także projekty dotyczące mody i sztuk wizualnych. Obecnie Lewan jest bardzo zainteresowany architekturą i urbanistyką, co znajduje silne odzwierciedlenie w jego pracach.
Zura Apkhazi
Zura Apkhazi zajmuje się nie tylko malarstwem, ale również tworzy rzeźby i instalacje. Urodzony w gruzińskim mieście Gori, podobnie jak wielu innych artystów, przeniósł się do stolicy, aby realizować się w Państwowej Akademii Sztuk Pięknych. Jego intrygujące prace często koncentrują się na kwestiach politycznych i pokazują nowoczesne ikony pop-kultury, takie jak Marilyn Monroe czy Myszka Miki.
Wymienieni wyżej twórcy stanowią tylko małą część bogatego i intrygującego świata artystycznego Gruzji. Jednakże, obecnie zauważamy dobrą tendencję – gruzińscy artyści współcześni coraz częściej dołączają do międzynarodowych wystaw i aukcji. Dzięki temu, zarówno europejscy, jak i polscy odbiorcy mają coraz większą szansę do zapoznania się z tą oryginalną, niekonwencjonalną sztuką, która łączy wielowiekowe tradycje z trendami współczesności.
Ganna Melnyk
Ilustracja (góra): Avto Varazi, Kolaż z wiolonczelą, źródło: agenda. ge
Portal Rynekisztuka.pl
