Niedawno Borys Michajłow otrzymał nagrodę Goslarer Kaiserring 2015 – jedną z najbardziej prestiżowych nagród artystycznych na świecie, przyznawaną w przeszłości m.in. takim sławom jak Henry Moore, Max Ernst, Joseph Beuys i innym. Dla słynnego ukraińskiego fotografa nagroda Kaiserringa stanowi kolejne wyróżnienie, świadczące o jego wysokiej pozycji na międzynarodowym rynku sztuki.
Borys Michajłow urodził się i wychował się w ukraińskim mieście Charkowie. Z wykształcenia inżynier, pracował w fabryce, a fotografią zajmował się tylko hobbistycznie, robiąc akty swojej żony. Pewnego dnia podczas rewizji KGB w jego mieszkaniu, akty zostały znalezione, a Michajłow pod zarzutem „promowania pornografii” stracił dotychczasową pracę. To wydarzenie stało się punktem zwrotnym w życiu Michajłowa, który od tego momentu postanowił całkowicie poświęcić się fotografii.
Pierwsze prace Michajłowa, tworzone w drugiej połowie lat 60., pokazywały trywialne aspekty życia w sowieckim Charkowie, na które fotograf patrzył z dość krytycznej perspektywy. Właśnie ta krytyczność i poniekąd bezkompromisowość wobec radzieckiej rzeczywistości później przyniosły artyście sławę na Zachodzie.
Najbardziej znanymi cyklami zdjęć Michałowa z tych czasów są „Czerwona seria” (1968-1975) oraz „Luriki” (1971-1985). Wyróżnikiem tych pierwszych serii, jak i dalszej twórczości Borysa Michajłowa, jest dość duża ingerencja w fotografię – m.in. poprzez nakładanie na zdjęcia koloru, jak również poprzez fotomontaż.
Zdjęcia z „radzieckich” cyklów ukraińskiego fotografa są obecnie bardzo cenione na rynku sztuki współczesnej. Dla przykładu, w 2013 roku jedno ze zdjęć z serii „Luriki” zostało sprzedane podczas aukcji Sotheby’s w Londynie za 20 tysięcy funtów.
Największe uznanie międzynarodowe ukraińskiemu artyście przyniosły fotografie z lat 90., które dokumentowały postsowiecki chaos, a także były krytyczną refleksją na temat życia w społeczeństwie postsowieckim. Właśnie dzięki nim w 2000 roku ukraiński fotograf został laureatem międzynarodowej nagrody „Hasselblad” – odpowiednika Nagrody Nobla w dziedzinie fotografii.
Pierwsze serie, odzwierciedlające przygnębiającą rzeczywistość w okresie przemian ustr
ojowych lat 90., nazywały się „Przy ziemi” (1991) oraz „Zmierzch” (1993). Obie te serie zostały zrobione na ulicach Charkowa panoramicznym aparatem „Gorizont” i pokazywały zwykłych ludzi na tle postimperialnego rozpadu i bałaganu. Gotowe odbitki artysta zabarwiał warstwą przejrzystej farby w kolorze brązu („Przy ziemi”) oraz błękitu („Zmierzch”), co w znacznym stopniu potęgowało ich siłę wyrazu i emocjonalne naładowanie. Seria „Przy ziemi” jest aktualnie najdroższym dziełem Michajłowa – w czerwcu 2013 roku na londyńskiej aukcji Sotheby’s sprzedano ją za 88 tysięcy dolarów.
Kolejną znaną serią z lat 90. jest „Historia choroby” – to właśnie ona otworzyła fotografowi drogę do Muzeum Sztuki Współczesnej w Nowym Jorku (MoMA). Później zdjęcia z tej serii były pokazywane także w Tate Modern (Londyn), Stedelijk Museum (Amsterdam), Kunstmuseum Winterthur (Szwajcaria), Muzeum Sztuki Współczesnej w Rzymie, Saatchi Gallery (Londyn) i w wielu innych prestiżowych instytucjach sztuki.
„Historia choroby” to bardzo szokujący cykl prac, przedstawiający ludzi wykluczonych: bezdomnych, narkomanów, prostytutki – czyli wszystkich tych, którzy po upadku ZSRR nie mogli się odnaleźć w zmienionym społeczeństwie. W „Historii choroby” przejawiła się jedna z charakterystycznych cech twórczości Michajłowa – zacieranie granic między fotografią dokumentalną a fotografią inscenizowaną. Patrząc na te zdjęcia, nie zawsze wiemy, czy fotograf udokumentował autentyczne zdarzenie, czy po prostu „poustawiał” w określony sposób swoje żywe modele. Jednak najbardziej w tych zdjęciach rzuca się w oczy co innego – ich skrajny, przerażający realizm. Michajłow pokazuje widzom coś, czego wolą nie widzieć – brzydkie, zniszczone ciała, współgrające z tak samo brzydkim, odpychającym otoczeniem.
Z biegiem czasu, tematy zdjęć Michajłowa nie raz się zmieniały, ale zawsze w centrum pozostawały i nadal pozostają kwestie społeczne. Najnowszy cykl prac Borysa Michajłowa – to seria pt. „Teatr wojny” z 2013 roku, dokumentująca protesty na kijowskim Majdanie. Fotografie z tej serii pokazują różnorodność i wielowymiarowość tych protestów, a także mają w sobie duży ładunek emocjonalny. „Dla mnie motywem przewodnim tej serii jest rozlane w powietrzu napięcie, które już wtedy powoli zmieniało się w przeczucie wojny” – komentuje fotograf.
Obecnie Borys Michajłow, poza rodzimym Charkowem, dużo czasu spędza też w Berlinie i innych miastach UE. Krytyczność i bezwzględna szczerość dzieł ukraińskiego fotografa spowodowały, że stał się on artystą uniwersalnym, a jego dzieła pobudzają do refleksji zarówno obywateli krajów postsowieckich, jak i odbiorców z Europy Zachodniej.
Ganna Melnyk
Ilustracja (góra): Borys Michajłow, z serii „Luriki”, źródło: Sotheby’s
Portal Rynekisztuka.pl
