Alexander Archipenko – najsłynniejszy ukraiński rzeźbiarz

Alexander Archipenko jest jednym z najsłynniejszych kubistycznych rzeźbiarzy na świecie i pionierem rzeźby abstrakcyjnej. Jego dzieła cieszą się ogromną popularnością na aukcjach sztuki na całym świecie, a także znajdują się na stałe w 48 najlepszych muzeach świata, w tym w Centrum Pompidou w Paryżu oraz w Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku.

Alexander Archipenko urodził się w 1887 roku w Kijowie. Studiował malarstwo i rzeźbę w Szkole Sztuk Pięknych w Kijowie, z której jednak został usunięty w roku 1905 za udział w ruchu rewolucyjnym. Dziadek Archipenki był ikonopisarzem, więc prawdopodobnie pod jego wpływem pierwsze prace artysty nieco nawiązywały do bizantyjskich ikon i mozaik.

W 1908 roku artysta wyjechał do Paryża, gdzie mieszkał do 1914 roku włącznie, tak też poznał takich znanych twórców jak Picasso, Matisse czy Modigliani. W 1910 roku wystawił swoje prace w Salonie Niezależnych, potem także w Salonie Jesiennym. Dwa lata później Archipenko dołączył do francuskiej grupy Section d’Or, założonej przez kubistów zafascynowanych proporcją i rozmieszczeniem form geometrycznych w sztuce.

Aleksander Archipenko, Kobieta z wachlarzem, 1914

W 1920 roku Alexander Archipenko został zaproszony do zorganizowania indywidualnej wystawy podczas prestiżowego Biennale w Wenecji, co przyniosło mu międzynarodowe uznanie. Od tego czasu rzeźbiarz cały czas znajdował się w centrum uwagi krytyków, historyków sztuki i marszandów. Nawet fakt, że papież ogłosił przeciwko niemu anatemę za zniekształcenie ciała ludzkiego, nie zaszkodził jego popularności. W 1923 roku Archipenko wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie otworzył własną szkołę rzeźbiarską, a także wykładał na różnych uczelniach artystycznych.

Najważniejszą cechą twórczości Archipenki jest potrzeba nieustannego eksperymentowania. Od początku artysta rzucił wyzwanie akademizmowi, a jego styl ewoluował w poszczególnych okresach od twórczości kubistycznej przez wpływy futuryzmu i ekspresjonizmu, do form klasycyzujących i stylizujących.
Był innowatorem w każdej sferze: w zakresie korzystania z materiałów i ich kombinacji, w kwestiach technologicznych, w estetyce. Dzięki eksperymentom z formą stworzył zupełnie nową zasadę wypowiedzi plastycznej – jako pierwszy rzeźbiarz zastąpił formę wypukłą otworem, podejmując próbę wprowadzenia do rzeźby nowej koncepcji przestrzeni i nowego pokazania przedmiotu w tej przestrzeni. Artysta był przekonany, że: „nie tak obecność istniejących rzeczy, jak ich brak prowadzi do kreatywności.”

Archipenko zrewolucjonizował rzeźbę także pod względem wprowadzenia form wygięto-wgiętych, które według niego miały uosabiać ideę jedności, pozytywności i negatywności, dialektyczność bytu i myślenia, światła i cienia. Pierwszą rzeźbą tego rodzaju była „Tancerka” (1910). Później artysta stworzył słynną „Kobietę w trakcie czesania włosów” (1915), której twarz zastąpiona została owalną pustką.

Oprócz formy, rzeźbiarz  poświęcał sporo czasu także na eksperymenty z materiałami i technikami, w wyniku czego powstały tzw. „obrazorzeźby”, łączące płaszczyznę dwuwymiarową z trójwymiarowymi kształtami geometrycznymi. Były to najczęściej oryginalne płaskorzeźby z drewna, metalu i papier-mache , oprawione w drewniane lub gipsowe ramy. Świetnym tego przykładem jest praca pt. „Medrano”( 1912) wykonana z metalu, drewna i szkła. przedstawiająca cyrkowca żonglującego kulami i krążkami. Inna znaną „obrazorzęźbą” Archipenki jest „Kleopatra” (1957), która zawsze gromadzi wokół siebie tłumy zwiedzających.

Ważnym elementem dla Archipenki było także zapewnienie dynamicznego ruchu rzeźby, w związku z czym artysta próbował również eksperymentów w dziedzinie sztuki kinetycznej. W roku 1924 wynalazł „archipeinture”, maszynę pozwalającą ukazywać ruchome obrazy, a po drugiej wojnie światowej tworzył rzeźby „modulujące światło” – kompozycje z przezroczystych materiałów, oświetlone od wewnątrz.

Obecnie na nowatorskie dzieła Alexandra Archipenki istnieje ogromne zapotrzebowanie wśród kolekcjonerów na całym świecie. Jego rzeźby znajdują się aktualnie w ponad 130 prywatnych kolekcjach i co jakiś czas pojawiają się na aukcjach największych domów aukcyjnych. Ceny na jego prace wahają się w granicach od stu tysięcy do ponad 2 milionów dolarów.

Oto przykładowe wyniki sprzedaży rzeźb Alexandra Archipenki:

„Kobieta” (1918) – Aukcji Christie’s w Londynie, 2005 – 2,667,408 dolarów
„Błękitna tancerka” (1913) – Aukcja Christie’s w Nowym Jorku, 2011 – 1,762,500 dolarów
„Symetryczny tors” ( 1921) – Aukcja Christie’s w Nowym Jorku, 2014 – 1,685,000 dolarów
„Gondolier” (1955 – brązowa wersja rzeźby z 1914 roku) – Aukcja Sotheby’s w Nowym Jorku, 2001 – 643 750 dolarów
„Kobieta z wachlarzem” ( 1914 roku) – Aukcja Christie’s w Nowym Jorku, 2008 – 313 000 dolarów
„Gruppe” (1920) – Aukcji Christie’s w Londynie, 2003 – 397,250 dolarów

Niestety, mimo tak wspaniałych wyników aukcyjnych i zainteresowania ze strony zachodnich muzeów, postać Aleksandra Archipenki wciąż często pomijana jest w podręcznikach historii sztuki. Miejmy jednak nadzieję, że w najbliższej przyszłości ten stan rzeczy zacznie się zmieniać, a cenny dorobek artystyczny tego wybitnego rzeźbiarza-modernisty stanie się powszechnie znany.

Ganna Melnyk

Ilustracja (góra): Alexander Archipenko na tle swoich prac, źródło: artandartists.org

Portal Rynekisztuka.pl