Żmudna, trwająca od 2012 roku, restauracja XV-wiecznego Ołtarza Gandawskiego autorstwa braci van Eycków, trwa, przywracając mu zaginione detale oraz dawny blask. Jego wspaniałość decyduje o tym, że zaginiony fragment pracy jest jednym z najintensywniej poszukiwanych dzieł sztuki na świecie.
„Adoracja Mistycznego Baranka” braci Van Eyck została odsłonięta 600 lat temu w katedrze świętego Bawona w Gandawie. Od tego czasu jednak dzieło zostało podzielone na kawałki, zajęte przez Napoleona, potem przez nazistów, aż w końcu zrabowane.
Jan van Eyck, Hubert van Eyck, „Adoracja Mistycznego Baranka”, 1432, (zamknięty poliptyk)
Marie Postec z Królewskiego Belgijskiego Instytutu Dziedzictwa Kulturowego podkreśla, że oryginalne przedstawienie zostało ukryte pod warstwą brudu i przeróbek, natomiast pierwotne kolory prawie całkowicie zanikły. Dodaje również, że odrestaurowując dzieło konserwatorzy mają okazję być świadkami jego odrodzenia.
Autorstwo stworzonego w 1432 roku w Gandawie i mierzącego 4,4 na 3,4 metra dzieła zostało przypisane Janowi van Eyckowi i jego mniej znanemu bratu, Hubertowi. Restauracja „Adoracji Mistycznego Baranka” jest obecnie niemal w fazie końcowej. Jednakże nadal brakuje jednej z części poliptyku. W 1934 roku złodzieje zrabowali 2 spośród 12 fragmentów dzieła. Jeden z nich został odzyskany, jednak „Sprawiedliwi sędziowie” pozostaje nieodnaleziony do dnia dzisiejszego. Niezwykła historia dzieła rozpoczęła się jednak w czasach reformacji, kiedy wywieziono je z katedry, aby chronić przed atakami protestantów. Dwa stulecia później praca została zajęta przez Francuzów i zwrócona księciu Wellington po jego zwycięstwie nad Napoleonem pod Waterloo.W czasie II wojny światowej, dzieło przekazano Watykanowi pod ochronę, jednak ponownie trafiło ono do Francji i zostało przejęte przez nazistów, którzy ukryli jego części w austriackiej kopalni soli. Ocaliła je armia Stanów Zjednoczonych.
Jan Van Eyck, Hubert van Eyck, „Adoracja Mistycznego Baranka”, Bóg Ojciec/Jezus, 1432
Głównym tematem dzieła jest odkupienie ludzkości przez ofiarę Chrystusa. Nastawa ołtarzowa zawiera 12 tablic ulokowanych w dwóch rzędach. Górny frontowy rząd ukazuje Chrystusa Króla w towarzystwie Najświętszej Maryi Panny oraz Jana Chrzciciela. Wnętrza skrzydeł obrazują grające i śpiewające anioły, na zewnątrz zaś przedstawieni zostali Adam i Ewa. Dolna część frontowej tablicy przedstawia adorację Baranka Bożego wraz z gołębicą symbolizującą Ducha Świętego, prowadzącą ludzi ku jego uwielbieniu. Treść pracy odwołuje się również do emblematu gildii handlarzy wełny, która wówczas odegrała niezwykle ważną rolę w mieście. W XV wieku bowiem północna Belgia była europejską potęgą w handlu tkaniną wełnianą.
Restauracja dzieła rozpoczęła się w 2012 roku. Obecnie odnowione zostały skrzydła boczne, które za wyjątkiem głównych świąt pozostawały niewidoczne dla wiernych. W porównaniu z przepychem wnętrza dzieła, fragmenty ukazujące Zwiastowanie Maryi oraz portrety Joosta Vijdta i jego żony, utrzymane zostały w stosunkowo stonowanej kolorystyce. Jednakże nawet panele zewnętrzne po usunięciu żółtawych połysków ukazały dawną wspaniałość.
Jan Van Eyck, Hubert van Eyck, „Adoracja Mistycznego Baranka”, Śpiewające anioły, 1432
Prace konserwatorskie nad Ołtarzem Gandawskim wymagają od zespołu 10 specjalistów bardzo delikatnych, rzetelnych działań, które, centymetr po centymetrze, pozwolą mu usunąć warstwy brudu, przebarwienia lakieru oraz przemalowania pewnych elementów przedstawienia. Na obrazie odkryto bowiem na przykład XV-wieczne zmiany w draperii ubrań, która została zamalowana.
Aktualnie planowane jest rozpoczęcie prac konserwatorskich w gandawskim Muzeum Sztuk Pięknych nad wewnętrznymi panelami dzieła. Restauracja ma zakończyć się w 2020 roku uroczystymi obchodami poświęconymi twórczości van Eycka. Do tego czasu turystom przyjeżdżającym do Gandawy będą musiały wystarczyć reprodukcje słynnego dzieła, które, według wielu, pod względem artystycznym ustępuje jedynie „Mona Lisie” Leonarda da Vinci.
Fot. (góra) Jan van Eyck, Hubert van Eyck, „Adoracja Mistycznego Baranka”, 1432
Katarzyna Zahorska
Rynekisztuka.pl
