szukaj w portalu Rynek i Sztuka MENU
FILM PEKAO KOSSAK Galeria Stalowa „Fragments of Reality”

Transgraniczny wywóz muzealiów sztuki współczesnej, w tym aspekty prawnokarne

03.11.2017

Magazyn, Poradnik, Prawo

Z dniem 20 czerwca 2017 roku na mocy nowelizacji ustawy o muzeach z dnia 21 listopada 1996 r. (Dz.U.2017.972 t.j. z dnia 2017.05.18) weszły w życie zmiany dotyczące transgranicznego wywozu muzealiów, które nie są zabytkami. Wprowadzone przez legislatywę rozwiązanie (nowy art. 34a ustawy o muzeach) zakłada ustanowienie sankcji karnej w przypadku nielegalnego wywozu muzealiów niebędących zabytkami w rozumieniu wyżej wymienionej ustawy. Ratio legis, a więc cel uchwalenia wspomnianej nowelizacji, to zabezpieczenie muzealiów przed ich nielegalnym wywozem. Jest to także odpowiedź ustawodawców na potrzebę rynku sztuki, którą była chęć zniwelowania luki prawnej we wspomnianej materii.

Kto skorzysta na noweli?

Wprowadzona do ustawy o muzeach zmiana w postaci dodania art. 34a jest korzystna dla muzeów, ponieważ zabezpiecza interes publiczny przed utratą wskutek nielegalnego wywozu muzealiów niebędących zabytkiem. Warto zaznaczyć, że zaproponowana modyfikacja jest również korzystna dla tych podmiotów, które w swoich zasobach posiadają sztukę współczesną. Ten sektor twórczości wizualnej coraz częściej i coraz głośniej dochodzi do głosu. Można zaobserwować światowy trend do tworzenia interesujących, nowych muzeów, które poświęcone są sztuce współczesnej. Nowo powstałe instytucje często, aby zaistnieć na rynku, decydują się na wypożyczanie – z reguły transgraniczne – dzieł sztuki.

Przykładowo, niedawno otwarte muzeum Zeitz MOCAA będzie mieścić w swoich murach wystawy czasowe. Prezentowane eksponaty będą pochodziły głównie z zagranicy, np. z muzeum Guggenheima z Nowego Jorku.

Definicja muzealium

W celu zdefiniowania pojęcia muzealium najlepszym rozwiązaniem będzie odniesienie się do art. 21 ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dziennik Ustaw z 2017 roku, tekst jednolity z dnia 18 maja 2017 roku, dalej „Ustawa o Muzeach”). Według wspomnianego artykułu, muzealiami są zarówno ruchomości, jak i nieruchomości, które stanowią własność muzeum i są wpisane do inwentarza muzealiów. Warto przy tym podkreślić, iż muzealia stanowią dobro narodowe.

W sytuacji, gdy muzeum nie posiada osobowości prawnej, muzealiami będą rzeczy ruchome i nieruchomości, w stosunku do których prawo własności będzie przysługiwać podmiotowi, który utworzył muzeum. W tym przypadku wspomniane rzeczy również muszą znajdować się w inwentarzu muzealiów.

Warunki transgranicznego wywozu muzealiów

Warunki transgranicznego wywozu muzealiów, a więc wywozu poza granice Polski, są uregulowane ponadto w rozporządzeniach Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W szczególności są to dwa rozporządzenia:

  • Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 15 maja 2008 r. w sprawie warunków, sposobu i trybu przenoszenia muzealiów (Dz.U.2008.91.569 z dnia 2008.05.28),
  • Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 16 sierpnia 2017 r. w sprawie pozwoleń na czasowy wywóz za granicę muzealiów, które nie stanowią zabytków oraz są wpisane do inwentarza muzealiów w muzeach będących instytucjami kultury (Dz.U.2017.1693 z dnia 2017.09.05).

Polskie prawo w zasadzie zabrania wywozu poza granicę państwa muzealiów na stałe. Zgodnie z artykułem 29a.1 ustawy o muzeach, wyjątki od tej zasady mogą być przewidziane tylko i wyłącznie na poziomie regulacji ustawowej. Jednakże w kwestii czasowego, transgranicznego wywozu muzealiów wymagane jest uzyskanie przewidzianego w art. 29a.2.1-3 ustawie o muzeach:

  • jednorazowego pozwolenia na czasowy wywóz,
  • wielokrotnego pozwolenia indywidualnego na czasowy wywóz,
  • wielokrotnego pozwolenia ogólnego na czasowy wywóz.

W celu otrzymania któregokolwiek z w/w pozwoleń wymagane jest złożenie w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego wniosku o wydanie pozwolenia. Wniosek ten składa muzeum (podmiot), z zasobów którego muzealium będzie podlegać wywozowi. Elementy, jakie musi zawierać składany wniosek są zróżnicowane, zależne od pozwolenia, o wydanie którego muzeum aplikuje.

Na podstawie Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 16 sierpnia 2017 r. w sprawie pozwoleń na czasowy wywóz za granicę muzealiów, które nie stanowią zabytków oraz są wpisane do inwentarza muzealiów w muzeach będących instytucjami kultury, a konkretnie na podstawie §2-5 wyżej wymienionego Rozporządzenia można uzyskać niezbędne informacje co do obligatoryjnych elementów poszczególnych wniosków. Zezwolenie wydaje – w formie decyzji – Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego na podstawie prawnie przyznanych mu norm kompetencyjnych. Listę tych elementów zawiera poniższa tabela.

Odpowiedzialność karna

W nowelizacji ustawy o muzeach ustawodawca postanowił zawrzeć przepis karny (art. 34a ustawy o muzeach) mający zastosowanie, gdy muzealium (które nie jest zabytkiem) jest wywożone poza granice państwa bez uzyskania wymaganego zezwolenia lub nie jest sprowadzone do kraju w okresie ważności pozwolenia. Podmiot, który dopuszcza się takiego czynu podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Przytoczony przepis, a konkretnie ustęp 1, zakłada sytuację, w której sprawca czynu zabronionego działał umyślnie, tj. podmiot miał zamiar wywiezienia muzealium za granicę bez zezwolenia, chciał to zrobić albo przewidywał, iż może to zrobić i godził się na to.

Ustawodawca stwierdza w ustępie 2 w/w przepisu, iż przestępstwa (występku wg. art.7 §3 ustawy Kodeks karny) wywozu muzealium bez zezwolenia (nie sprowadzenia w terminie) można dokonać nieumyślnie. Oznacza to, że sprawca nie miał zamiaru popełnienia czynu zabronionego, jednakże na skutek niezachowania ostrożności (np. niesprawdzenia dokumentów, ważności pozwolenia) popełnia je. W tym przypadku katalog kar przewidzianych dla sprawcy jest łagodniejszy niż w przypadku umyślnego działania. Sprawca działający nieumyślnie musi liczyć się z tym, iż może zostać nałożona na niego kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat.

Jeżeli mamy do czynienia z tzw. „mniejszą wagą” czynu zabronionego wówczas sprawca podlegał będzie grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Pojęcie „mniejsza waga” nie zostało zdefiniowane przez ustawodawcę w żadnym akcie prawnym. Jak wskazuje doktryna i orzecznictwo „mniejsza waga” występuje w sytuacji, kiedy sprawca dokonuje danego czynu zabronionego (w tym przypadku wywozu muzealium bez pozwolenia lub niesprowadzenia go w terminie), ale dopuszcza się tego w szczególnych okolicznościach. Okoliczności te sprawiają, że czyn sprawcy nie jest aż tak niebezpieczny lub sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, aby orzec w stosunku do niego karę podstawową (surowszą). Warto przy tym nadmienić, iż niska wartość rzeczy (muzealium) nie jest warunkiem koniecznym (sine qua non) uznania przestępstwa za wypadek mniejszej wagi. Jednakże powinna ona być brana pod uwagę. Oprócz tego przy ocenie działania sprawcy istotne będą również charakter i rozmiar szkody, czas i miejsce popełnienia czynu zabronionego, a także motywy sprawcy.

W przypadku skazania za przestępstwo wywozu muzealium bez zezwolenia lub niesprowadzenia go w terminie, sąd orzeka (gdy przestępstwo popełniono umyślnie) nawiązkę na wskazany cel społeczny związany z opieką nad zabytkami. W przypadku nieumyślnego popełnienia czynu zabronionego sąd może orzec nawiązkę i jest to fakultatywne. Wysokość orzeczonej nawiązki wynosić może od trzykrotnego do trzydziestokrotnego minimalnego wynagrodzenia przewidzianego w przepisach o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.

Artykuł przygotował Paweł Dyrduł, prawnik z kancelarii KG LEGAL Kiełtyka Gładkowski – Spółka partnerska. Kancelaria Radców Prawnych, z siedzibą w Krakowie, specjalizującej się w sprawach transgranicznych.

Rynekisztuka.pl

szukaj wpisów które mogą Cię jeszcze zainteresować:

Dodaj komentarz:

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Magazyn

Kursy online

Odwiedź sklep Rynku i Sztuki

Zobacz nasze kursy Zobacz konsultacje dla artystów

Zapisz się do naszego newslettera

Zapisując się na newsletter zgadzasz się z regulaminem portalu rynekisztuka.pl Administratorem danych osobowych jest Media&Work Agencja Komunikacji Medialnej (ul. Buforowa 4e, p. 1, p-2-5, 52-131 Wrocław). Podanie danych jest dobrowolne. Zgoda na otrzymywanie informacji handlowych może zostać wycofana w każdym czasie. Więcej informacji na temat danych osobowych znajduje się w Polityce prywatności.