szukaj w portalu Rynek i Sztuka MENU
FILM PEKAO KOSSAK Galeria Stalowa „Fragments of Reality”

Odpowiedzialność domu aukcyjnego za sprzedaż falsyfikatu

07.08.2019

Magazyn, Prawo

Przedmiotem artykułu jest przedstawienie odpowiedzialności cywilnoprawnej sprzedawców dzieł sztuki (domów aukcyjnych, galerii, antykwariatów, kolekcjonerów), w przypadku gdy dzieła te okażą się falsyfikatami, czyli odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady oraz odszkodowawczej. Omówione zostaną roszczenia przysługujące nabywcy oraz przesłanki jakie należy spełnić aby skutecznie dochodzić swoich praw. Poruszona zostanie także kwestia naruszenia dóbr osobistych autora, którego działa są fałszowane.

Falsyfikaty dzieł sztuki stanowią poważny problem na rynku sztuki, zarówno polskim jak i światowym. W Polsce najczęściej podrabiani są m.in. Stanisław Ignacy Witkiewicz, Juliana Fałat, Juliusz Kossak, Tadeusz Makowski, Zdzisław Beksiński, Jan Stanisławski, Stasys Eidrigevičius, oraz Nikifor i Maja Berezowska, a zatem popularni artyści, których prace są chętnie kupowane, w tym które można dość łatwo sfałszować. Do takiego stanu rzeczy przyczynia się najprawdopodobniej brak nie tylko regulacji prawnych w kwestii odpowiedzialności ekspertów wydających opinie i ekspertyzy dotyczące autentyczności dzieła, ale nawet brak kryteriów jakie tacy eksperci powinni spełniać.

Nabywcy dzieła sztuki, które okazało się jedynie falsyfikatem, zamiast oryginałem, przysługują na gruncie prawa cywilnego dwa roszczenie: z tytułu rękojmi za wady rzeczy oraz odszkodowawcze. Roszczenia te wynikają z mocy samego prawa, niezależnie od ich wskazania w umowie, czy regulaminie aukcji, nadto niezależnie od tego kto jest sprzedawcą (galeria, muzeum, dom aukcyjny, antykwariat czy kolekcjoner).

Okoliczność, iż dzieło jest falsyfikatem uznana została przez polskie sądy za szczególny rodzaj wady fizycznej. Oznacza niezgodność rzeczy z umową, gdyż rzecz taka (dzieło sztuki) nie posiada właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewniał, co daje prawo kupującemu do zwrotu zapłaconej przez niego ceny i to w całości. Sprzedawca ponosi odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady, jeśli w ciągu 2 lat od wydania dzieła okaże się ono falsyfikatem. W okresie tym należy jedynie wykryć, iż przedmiot zakupu nie jest oryginał. Od tego momentu nabywca ma rok na złożenie sprzedawcy oświadczenia, iż odstępuje od umowy z powody wady fizycznej i żąda zwrotu zapłaconej ceny. Najlepiej sporządzić takie oświadczenie na piśmie i wysłać listem poleconym za potwierdzeniem odbioru, oraz podać sposób zapłaty (numer konta), gdyż w sądzie nabywca musi udowodnić fakt zawiadomienia sprzedawcy. Ważne jest, aby w/w terminów dotrzymać. W przeciwnym razie roszczenia z tytułu rękojmi nie można skutecznie dochodzić. Tymczasem, jest to najprostszy sposób otrzymania zwrotu zapłaconej za falsyfikat ceny. Dochodząc roszczeń z tytułu rękojmi nie trzeba udowadniać winy sprzedawcy, nie trzeba wskazywać iż wiedział on o tym, że nie sprzedał oryginału, ani że z łatwością mógł się o tym dowiedzieć (np. z powodu niskiej ceny obrazu czy braku wzmianek o nim). Wystarczy tylko wykazanie, iż przedmiot który nabyliśmy jest falsyfikatem i nic więcej. Sprzedawca nie może uniknąć odpowiedzialności powołując się na – jego zdaniem – rzetelną opinię ekspercką. Jest to odpowiedzialność absolutna i bezwzględna. Wszczęcie sprawy przed sądem powoduje, iż w/w terminy nie biegną, zatem czas trwania postępowania nie wpłynie negatywnie na dochodzenie przez nabywcę falsyfikatu swoich praw.

Odpowiedzialności z tytułu rękojmi nie może być dowolnie wyłączona lub ograniczona przez sprzedającego w jednostronnym oświadczeniu, w regulaminie aukcji, czy na fakturze. W orzecznictwie sądów dominuje pogląd, iż ograniczenia rękojmi nie można domniemywać. Może być natomiast dokonane w umowie, ale wymaga wyraźnego sformułowania. Lecz gdy choć jedną ze stron umowy jest konsument, ograniczenia rękojmi mogą być dokonane tylko w przypadkach wskazanych w ustawie (okres na wykrycie falsyfikatu może być skrócony do roku). Inne klauzule w umowie z konsumentem wyłączające rękojmie będą nieważne. Te same zasady odnoszą się do umowy komisu, gdzie sprzedaży dokonuje dom aukcyjny czy galeria. Zatem prawo bardziej chroni nabywców dzieł sztuki, nie będących przedsiębiorcami.

Drugim uprawnieniem jest roszczenie o naprawienie szkody, z którym można wystąpić co do zasady w okresie do 10 lat od nabycia dzieła (ale 3 lat, jeśli sprzedaż była związana z działalnością gospodarczą). W tym przypadku można także poza ceną domagać się zwrotu dodatkowych kosztów np. transportu, przechowania czy ubezpieczenia dzieła, oraz innych wydatków poniesionych w związku z zakupem dzieła. Szkoda obejmuje zarówno rzeczywiście poniesioną stratą, jak i nieosiągnięcie spodziewanych korzyści. Jednak nie wystarczy udowodnienie zakupu falsyfikatu, ale także iż sprzedawca wiedział, lub choć z łatwością mógł się o tym dowiedzieć, a ten może uwolnić się od odpowiedzialności wykazując, iż szkoda jest następstwem okoliczności, za które odpowiedzialności nie ponosi, a to już jest badanie przed sądem.

Ponadto, twórczość artystyczna zaliczana jest do dóbr osobistych. Pod ochroną pozostają m.in. prawo do ochrony „dobrej sławy dzieła” lub „dobrego imienia dorobku twórcy”, tj. prawo do przeciwdziałania zachowaniom, które mogą naruszać dobrą reputację (renomę) dzieła, bądź reputację samego autora, a także prawo do ochrony przed nieuprawnionym wykorzystywaniem elementów procesu twórczego i dorobku twórcy oraz przed przywłaszczaniem ich. Rozpowszechnianie informacji o falsyfikatach można rozpatrywać w tych kategoriach. Tak samo można by potraktować tworzenie i rozpowszechnianie dzieł, które podszywając się pod styl danego artysty pogarszają jego wyjątkowość, w rezultacie negatywnie wpływają na opinie o nim, pozycję na rynku oraz chęć kupowania jego prac. Niezależnie od odpowiedzialności cywilnoprawnej, fałszowanie i handel dziełami sztuki to przestępstwa i podlegają odpowiedzialności karnej.

Ochrona dóbr osobistych artysty, jak i odpowiedzialność karna za falsyfikaty wymaga jednak odrębnego omówienia i będzie przedmiotem innego artykułu. Zapraszamy zatem do lektury, lub kontaktu z naszą kancelarią.

Adwokat Izabela Jasińską prowadzi Kancelarię Adwokacką Jasińska & Partners oraz pracuje w kancelarii rodzinnej Jasińscy i Partnerzy. Zajmuje się głównie prawem autorskim, medialnym, odszkodowaniami oraz procesem cywilnym. Jest absolwentką Centrum Prawa Amerykańskiego. Współpracuje z podmiotami zajmującymi się obrotem dziełami sztuki oraz artystami. Prowadzi szkolenia prawnicze. W sferze jej zainteresowań pozostaje także prawo rodzinne. Interesuje się historia sztuki. Prowadzi patronat merytoryczny działu „Prawo na rynku sztuki”.

Izabela Jasińska
Adwokat
Izabela.jasinska@jasinski.net.pl
www.jasinska-legal.pl

szukaj wpisów które mogą Cię jeszcze zainteresować:

Dodaj komentarz:

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Magazyn

Kursy online

Odwiedź sklep Rynku i Sztuki

Zobacz nasze kursy Zobacz konsultacje dla artystów

Zapisz się do naszego newslettera

Zapisując się na newsletter zgadzasz się z regulaminem portalu rynekisztuka.pl Administratorem danych osobowych jest Media&Work Agencja Komunikacji Medialnej (ul. Buforowa 4e, p. 1, p-2-5, 52-131 Wrocław). Podanie danych jest dobrowolne. Zgoda na otrzymywanie informacji handlowych może zostać wycofana w każdym czasie. Więcej informacji na temat danych osobowych znajduje się w Polityce prywatności.