Wystawa: Rzeźby Xawerego Dunikowskiego

Wystawa: Niepokorny - rzeźby Xawerego Dunikowskiego

Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku we współpracy z Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni, oddziałem Muzeum Narodowego w Warszawie, przygotowuje wystawę poświęconą najwybitniejszemu polskiemu rzeźbiarzowi – Xaweremu Dunikowskiemu. Otwarcie wystawy odbędzie się 9 lipca 2011 r. o godz. 12.00 i będzie najważniejszym elementem obchodów Jubileuszu 30-lecia CRP – tej bardzo ważnej dla środowiska artystycznego w Polsce, a dla rzeźbiarskiego najważniejszej, instytucji. W skład Honorowego Komitetu obchodów Jubileuszu weszli: Magdalena Abakanowicz, Waldemar Dąbrowski, Jerzy Hausner, Ralf Kirberg, Michał Kleiber, Maciej Klimczak, Aleksander Krawczuk, Adam Myjak, Aleksander Pruszak i Andrzej Rottermund.

Xawery Dunikowski był z pewnością artystą „niepokornym”. W każdej epoce twórczej swojego długiego życia zaskakiwał czy wręcz szokował publiczność, wyprzedzając o kilka długości epokę, w której przyszło mu pracować. Jego dzieła nazywano „straszydłami gipsowymi”, a twórcę odsądzano od czci i wiary. W okresie Młodej Polski pokazał wiele symbolicznych grup rzeźbiarskich, jak Tchnienie, Jarzmo, Macierzyństwo czy Fatum, które określano epitetami „pokręcone i dziwaczne”. Z kolei Kobiety brzemienne stały się powodem skandalu nie tyle ze względu na formę, co tematykę, w tamtych czasach uznawaną za niemoralną. W dodatku artysta ustawił je bezpośrednio na posadzce, bez wykorzystania przynależnych rzeźbie cokołów. Okres paryski (1914–1921) odcisnął się następnym skandalem – prezentacją Autoportretu. Idę ku słońcu, ukazującym artystę w stroju Adama, kroczącego dumnie z pełnym przekonaniem o swoim wyjątkowym geniuszu. W dodatku całość pracy nosiła znamiona wpływu modnego w owym czasie w Paryżu kubizmu, kompletnie niezrozumiałego na ziemiach polskich. W dwudziestoleciu międzywojennym proponowany przez artystę pomnik Wdzięczności Ameryce, w nowatorskim kształcie fontanny, wzbudził oburzenie do tego stopnia, że postanowiono go usunąć. Ówczesna prasa „wołała o pomstę do nieba” i uznawała dzieło za „rzecz poronioną”. Inne projekty pomników Dunikowskiego odrzucano, a nawet jeżeli udało mu się zdobyć intratne zamówienie, jak było w przypadku cyklu Głów wawelskich, to mimo wielu lat spędzonych nad realizacją założenia, nie zdecydowano się ostatecznie na umieszczenie głów w miejscu ich przeznaczenia. Po wojnie artysta gładko dał się porwać ideałom socrealizmu. Cóż z tego, gdy wyrzeźbione przez niego demoniczne popiersie Lenina „wzbudziło konsternację”, zaś pomnik Józefa Stalina przedstawiał „karła z wielką łapą”, a po jego odsłonięciu „zapanowało nieme zdziwienie”. Dunikowskiemu tak naprawdę nie było po drodze z żadną ideologią i żadną władzą. Pragnął realizować wyłącznie swoje, niczym nieskrępowane wizje. Dopiero dzisiaj, gdy minęło już niemal 50 lat od śmierci artysty, jesteśmy w stanie właściwie odczytać jego geniusz. Z tej perspektywy jawi się on najwybitniejszym polskim rzeźbiarzem.

Wystawa Xawerego Dunikowskiego w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku będzie pierwszą, poza Królikarnią, prezentacją, która pokazuje przekrój całej twórczości artysty. Eksponowane prace pochodzą ze zbiorów Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Warszawie. Wśród wielu arcydzieł znajdą się najważniejsze kompozycje z wczesnego okresu twórczości artysty: Fatum, Tchnienie, Macierzyństwo. Zostaną zaprezentowane także trzy figury ze słynnego cyklu Kobiet brzemiennych oraz portrety i wizerunki: od pracy dyplomowej na Krakowskiej ASP – Portretu Henryka Szczyglińskiego z 1898 roku, poprzez dekoracyjne, bliskie stylizacji art deco, kobiece portrety z okresu paryskiego, rzeźbione od 1914, aż do powstałych w latach 50. i 60. podobizn: Hanny Rudzkiej-Cybisowej, Włodzimierza Sokorskiego, Aliny Ślesińskiej. Bliski sztuce portretowej jest słynny cykl Głów wawelskich, dotychczas mało prezentowany. Na ekspozycji zostaną pokazane 24 rzeźby z tego cyklu, z okresu 1925-1929 oraz l. 50. XX w., ukazujące całe bogactwo typów ludzkich, począwszy od postaci historycznych: Zygmunta III Wazy, Stefana Batorego, Fryderyka Chopina, aż do współczesnych wizerunków przyjaciół czy uczennic mistrza. Ważnym uzupełnieniem wawelskiej serii jest Autoportret.

Obok sztuki kameralnej, Dunikowskiego pasjonowały monumentalne realizacje pomnikowe. Na wystawie zobaczymy projekty pomników. W paryskiej pracowni artysty w 1917 roku powstał Grobowiec Bolesława Śmiałego, pierwszy projekt pomnika w twórczości Dunikowskiego, uznawany za arcydzieło. Na orońskiej ekspozycji znajdzie się jego odlew wykonany w gipsie. W 20-leciu międzywojennym artysta zrealizował tylko dwa pomniki: w 1921 w Warszawie pomnik Wdzięczności Ameryce i w 1936 w Krakowie pomnik Józefa Dietla. Projekt tego drugiego, w skali 1:1, zostanie także zaprezentowany na wystawie. Pomniki zdominowały powojenną twórczość Dunikowskiego. Już w 1946 roku artysta podjął prace nad pomnikiem Czynu Powstańczego na górze Św. Anny. Realizując ten monument, rozpoczął także prace nad pomnikiem Wyzwolenia Ziemi Warmińsko-Mazurskiej dla Olsztyna. Fragment tego dzieła – Głowa żołnierza radzieckiego będzie przykładem stosunku artysty do socrealizmu. Ten powojenny wątek uzupełnią Popiersie W.I. Lenina (1949) i Robotnik (1946).

Dotychczas nie została wydana żadna obszerna publikacja poświęcona twórczości Xawerego Dunikowskiego. Wydanie towarzyszącego wystawie albumu będzie niezwykle istotnym wydarzeniem, uzupełniającym dotkliwy brak wydawnictw poświęconych artyście, który cały swój dorobek twórczy zapisał państwu polskiemu. Album z kolorowymi zdjęciami uzupełni tekst krytyczny Joanny Torchały, całość dopełni kalendarium biograficzne oraz katalog prac artysty. Wydawnictwo ukaże się w wersji polskiej i angielskiej.

Prezentacja twórczości Dunikowskiego w orońskim Muzeum Rzeźby Współczesnej odbędzie się od 9 lipca do 18 września 2011 roku, następnie będzie pokazywana w warszawskiej Królikarni, w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, i w Muzeum Narodowym w Szczecinie. Ekspozycja zapowiada się jako sztandarowe wydarzenie roku jubileuszowego w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku i z pewnością stanie się jednym z najważniejszych wydarzeń kulturalnych roku.

W katalogu wystawy jej kurator – Joanna Torchała rozpoczęła tekst poświęcony artyście od zacytowania słów krytyka Młodej Polski – Eligiusza Niewiadomskiego, najlepiej charakteryzujących postawę Dunikowskiego: Bez słowa zachęty, bez jednego poklasku, ścigany głupio-wrogimi spojrzeniami tłumu, Dunikowski, z olimpijską pogardą pochwał i nagan, płynie pod prąd, robi swoje wbrew smakowi i uczuciom otoczenia. Te słowa układają się w naturalne motto naszej wystawy Niepokorny.

Źródło: Centrum Rzeźby Polskiej