Wystawa ‘Nowa rzeźba?’ podejmuje temat relacji współczesnej rzeźby z ideami modernizmu. Od dawna wzbudza on zainteresowanie artystów ze względu na swe znaczenie historyczne oraz niebagatelny potencjał. Poddają go rewizji, przetwarzają, wchodzą z nim w dialog albo po prostu inspirują się jego językiem formalnym. Modernizm w dużej mierze wpływa na sztukę najnowszą i choć jest zjawiskiem historycznym, dla wielu pozostaje wciąż żywy.
Mai Thu Perret, 'Wróżka elektryczność’; Źródło: Galeria Zachęta
Szczególnie w ostatnich latach dyskusja na temat modernizmu przybrała nowy kierunek. Założeniom modernizmu przyglądają się badacze, architekci, krytycy, czyniąc je tematem licznych prac naukowych i krytycznej refleksji. Wychodząc z założenia, że początek XXI wieku przyniósł koniec postmodernizmu, poszukują jego następcy. Jedni, jak Nicolas Bourriaud, głoszą narodziny nowej odmiany modernizmu — altermodernizmu wynikającego ze specyfiki współczesnych globalnych przemian, na które reagują artyści. Inni zaś, jak Martin Herbert w eseju o tzw. nowym modernizmie, piszą o ciągłości tradycji i kontynuowaniu formalnego języka sztuki na zasadzie ścisłego podobieństwa.
Wystawa w Zachęcie odnosi się do drugiego z opisanych zjawisk — kwestii nowego modernizmu. Szczególnym kontekstem wystawy jest mówienie o nowym modernizmie tylko poprzez rzeźby, obiekty i instalacje, z całkowitym pominięciem innych gatunków. Na wystawie znajdują się rzeźby będące mniej lub bardziej manifestacją modernistycznej estetyki. Stają się one pretekstem do zbadania artystycznych reakcji na tradycje modernizmu, także na klasyczny modernistyczny design, porównania relacji nowego ze starym, odszukania punktów stycznych. Chodzi o postawienie pytania o formę nowej rzeźby i język, jakim posługują się artyści. Czy jest to ten sam język formalny, czy też uległ on modyfikacji na skutek współczesnych manifestacji artystycznych i indywidualnych praktyk? Co artystów pociąga w modernizmie, w jaki sposób posługują się tą tradycją? Wystawa nie skupia się jedynie na podobieństwach i szukaniu we współczesnej sztuce znajomego języka. Dąży raczej do pokazania sposobów jego przekształcania, przełamywania, ale także zróżnicowania form we współczesnej rzeźbie.
Nowa rzeźba? prezentuje prace ośmiu twórców takich jak: Martin Boyce, Thea Djordjadze, Kasia Fudakowski, Jerzy Goliszewski, Wade Guyton, Mai-Thu Perret, Monika Sosnowska i Tatiana Trouvé. Każdy z nich w inny sposób podchodzi do tradycji modernizmu i jego paradygmatów. Boyce, poprzez natrętne wykorzystywanie form nawiązujących do betonowych, kubistycznych drzew braci Martel z 1925 roku, przywraca modernistycznej sztuce ich obiekty; Djordjadze, krytycznie ustosunkowana do modernizmu, przetwarza jego język formalny i łączy go z elementami własnej kultury; Fudakowski tworzy osobiste rzeźby podszyte konstruktywistyczną estetyką; Goliszewski inspiruje się sztuką systemową; Guyton ironizuje na temat klasycznego języka modernizmu; Mai-Thu Perret, kreując utopię, nawiązuje do rosyjskiej awangardy i komun z lat 60. i 70.; Sosnowska konsekwentnie przepracowuje dziedzictwo PRL-owskiej architektury; Trouvé buduje totalne instalacje o apokaliptycznym wydźwięku…
Monika Sosnowska, 'Schody’; Źródło: Galeria Zachęta
Wydaje się, że artyści pozbawiają przedmioty, elementy architektury, materiały ich pierwotnych funkcji i właściwości. Obszarem zainteresowania Moniki Sosnowskiej, Martina Boyce’a czy Wade’a Guytona są te pola kreatywności, które definiowała zasada mówiąca, że „forma wynika z funkcji”. Czyli: modernizm w architekturze, projektowaniu, sztuce. Tak rodzi się nowa rzeźba, chociaż przy pobieżnym datowaniu można się czasem pomylić o ładnych kilka dziesięcioleci.
Tatiana Trouvé zdaje się być owładnięta obsesją czasu. Proces czerpania z modernizmu i innych form z przeszłości porównuje do echa. Jej działania mają być jak głos odbity od wybrzuszenia góry: „Podoba mi się idea, że rzeczy jawią się od momentu, w którym są deformowane, w grze między tym, co identyczne i odmienne, między powtórzeniem, zmianą i odnowieniem”
Podobnie swą metodę pracy opisuje zeszłoroczny laureat prestiżowej Nagrody Turnera, Martin Boyce: „Staram się unikać nostalgii. Ogólnie rzecz biorąc to, na co patrzysz, pochodzi z przeszłości, ale chcę to przenieść do teraźniejszości i sprawdzić, jaki efekt wywarł na tym czas”. Punktem wyjścia wielu prac Boyce’a była jego fascynacja ogrodem betonowych drzew, stworzonym przez francuskich rzeźbiarzy — braci bliźniaków Jana i Joëla Martelów. Sam Boyce porównuje swoje działania w sztuce do potrzeby nastolatków dostosowania przestrzeni swoich pokojów do własnych potrzeb i gustów. „Piękno leży w ich orkiestracji” — napisał o rzeźbach Boyce’a brytyjski krytyk Adrian Searle.
Kasia Fudakowski, 'That’s how they’re Grown’; Źródło: Galeria Zachęta
Rzeźbiarskie obiekty z modernistycznych mebli tworzy też Wade Guyton, który sięga po krzesła Marcela Breuera. Ich prosta konstrukcja opiera się na odpowiednio wygiętej chromowanej rurze. Guyton pozbawia je siedzisk, oparć i podłokietników. Rury odgina, ale w taki sposób, że zachowane zostały ślady ich pierwotnej funkcji i w dalszym ciągu można w nich rozpoznać „krzesła”. Nieco rozprostowane stają się autonomicznymi, abstrakcyjnymi rzeźbami. Artysta podkreśla, że jego praca polega na przetwarzaniu, nie na negacji. Mówi, że chce „uwolnić krzesło od bycia meblem”. Artysta porównuje więc swoje rzeźby do ciał niegdyś zmarłych istot, którymi owładnęły nowe siły, może nawet nieczyste. To ożywienie odnaleźć można w pracach The Djordjadze, Kasi Fudakowski czy Moniki Sosnowskiej. Opowiadając w swych rzeźbach o wyczerpaniu modernizmu, zdają się nadawać mu nowe życie.
Wystawa potrwa od 10. marca do 13. maja 2012 roku.
Zachęta Narodowa Galeria Sztuki Zachęta Art
pl. Małachowskiego 3 00-916 Warszawa
Źródło: Zachęta Narodowa Galeria Sztuki
