Dźwięki elektrycznego ciała. Eksperymenty w sztuce i muzyce w Europie Wschodniej 1957-1984

Wystawa „Dźwięki elektrycznego ciała. Eksperymenty w sztuce i muzyce w Europie Wschodniej 1957-1984” stanowi pierwszą próbę ujęcia skomplikowanych zależności między eksperymentalną muzyką i sztukami wizualnymi w Europie Wschodniej od lat pięćdziesiątych. Zaprezentowane zostaną filmy eksperymentalne, rzeźby dźwiękowe, instalacje oraz partytury najważniejszych i najbardziej innowacyjnych artystów tego okresu.

Źródło: Muzeum Sztuki w Łodzi

Wiele z ważnych realizacji dla mariażu muzyki i sztuk wizualnych w Europie Wschodniej już nie istnieje. Rekonstrukcja jego dziejów wymaga zatem również rekonstrukcji prac, które dokonane są przy współpracy z artystami i z dbałością o wierność założeniom. Muzeum Sztuki w Łodzi udostępnia zwiedzającym dwie legendarne prace: Same tranzystory Szabolcsa Esztényi’ego i Krzysztofa Wodiczki z 1969 roku oraz Kompozycję przestrzenno-muzyczną Teresy Kelm, Zygmunta Krauze i Henryka Morela z 1968 roku.

Punktem wyjścia dla wystawy jest Eksperymentalne Studio Polskiego Radia założone przez Józefa Patkowskiego w 1957 roku. Było ono nie tylko symbolem zmiany nastawienia władz do muzyki elektroakustycznej, lecz również inkubatorem współpracy pomiędzy artystami wizualnymi i kompozytorami w dążeniu do nowoczesności symbolizowanej przez totalne dzieło sztuki. Nowy model rewolucji naukowo-technologicznej otworzył drogę do środków przeznaczonych na eksperymenty artystyczne w wielu krajach bloku. Warszawskie studio stało się również wzorem dla innych ośrodków, takich jak m.in.: Studio Nowej Muzyki (Új Zenei Stúdió) oraz Studio Elektroniczne Radia Belgrad (Elektronski Studio Radio Beograda).

Ponieważ, oprócz działalności autonomicznej, miały służyć również przygotowywaniu ścieżek dźwiękowych na potrzeby kinematografii, były oczywistym miejscem spotkań artystów różnych dziedzin sztuki. Współpraca inżynierów, architektów, artystów i muzyków owocowała również w pionierskich projektach monumentalnych i niezrealizowanych konstrukcji akustycznych, w których projektowaniu brali udział na przykład: Oskar Hansen, Alex Mlynárčik czy Aleksandar Srnec. Te wizjonerskie projekty były również wyrazem wiary w sojusz różnych sztuk przy wsparciu władz poszczególnych państw na wschód od muru berlińskiego.

Powstające pod wpływem Johna Cage’a, Fluxusu oraz poezji konkretnej, partytury graficzne były innym wyrazem dążenia do łączenia muzyki ze sztukami wizualnymi. Świadomi estetycznej roli przypadku kompozytorzy śmiało wkraczali w świat happeningu, performansu oraz instalacji dźwiękowych, a ich postawa może być odczytywana również jako ruch o nastawieniu demokratyzującym, który składał w ręce słuchacza i wykonawcy narzędzia do kształtowania utworu muzycznego. Obecne na wystawie prace m.in. Zygmunta Krauze, Katalin Ladik, Bogusława Schaeffera, czy Milana Grygara stanowią przykłady tej tendencji.

Źródło: Muzeum Sztuki w Łodzi

Związek pomiędzy eksperymentem muzycznymi wizualnym nie zawsze był jednak dziełem entuzjazmu i wiary w podmiotowość w krajach demokracji ludowej. Tak jak dla kompozytorów muzyki konkretnej łatwo poddająca się manipulacjom taśma magnetofonowa była symbolem wolności jednostki, tak na przykład dla Krzysztofa Wodiczki radio tranzystorowe i przestrzeń fal radiowych były narzędziami zniewolenia. Wystawa prezentuje zatem również wizje, w których optymizm pierwszej fali eksperymentów został zastąpiony przez pesymizm związany z medium dźwięku i jego roli w rozwoju socjalizmu.

Neo-konstruktywistyczna, świetlna i kinetyczna sztuka, cybernetyczny design, muzyka konkretna i elektroakustyczna były obszarami wzmożonej kreatywności i eksperymentu w Europie Wschodniej w latach ’60 i ’70. Awangardowi artyści i kompozytorzy zaczęli badać estetyczne możliwości elektroniki i taśmy magnetycznej, korzystając z możliwości oferowanych przez rozluźnienie kontroli nad sztuką po upadku stalinizmu i zachętę władz dla badań nad cybernetyką, elektroniką i informatyką.

Artyści:

Milan Adamčiak, Walerian Borowczyk, Attila Csernik, Dubravko Detoni, Andrzej Dłużniewski, Szabolcs Esztényi, Bułat Galejew, Milan Grygar, Zofia & Oskar Hansen, Zoltán Jeney, Teresa Kelm, Andras Klausz, Milan Knížák, Kolektywne Działania, Komar & Melamid, Włodzimierz Kotoński, Grzegorz Kowalski, György Kovásznai, Andrzej Kostenko, Zygmunt Krauze, Katalin Ladik, Jan Lenica, Dóra Maurer, Henryk Morel, Andrzej Pawłowski, Imre Póth, Vladan Radovanović, Józef Robakowski, Jerzy Rosołowicz, Eugeniusz Rudnik, Bogusław Schaeffer, Aleksandar Srnec, Cezary Szubartowski, VAL (Ľudovít Kupkovič, Viera Mecková, Alex Mlynárčik), László Vidovszky, Krzysztof Wodiczko.

„Dźwięki elektrycznego ciała. Eksperymenty w sztuce i muzyce w Europie Wschodniej 1957-1984”

Źródło: Muzeum Sztuki w Łodzi