szukaj w portalu Rynek i Sztuka MENU
Galeria Stalowa „Fragments of Reality” Bożenna Biskupska

Sofonisby portret własny, czyli przyjęcie utworu przez zamawiającego w świetle art. 55 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

26.07.2012

Prawo

Patron merytoryczny działu "Prawo na rynku dzieł sztuki"

Patron merytoryczny działu „Prawo na rynku dzieł sztuki”

Dzieło sztuki stanowić może przedmiot indywidualnych ustaleń stron kontraktu. W takim wypadku precyzja postanowień umownych pomiędzy twórcą a zamawiającym z uwzględnieniem uregulowań zawartych w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych kształtować będzie zasadność dochodzenia ewentualnych roszczeń z tytułu rękojmi za wady, czy też z tytułu niewykonania albo nienależytego wykonania zobowiązania. Co to oznacza w praktyce?

Na przykładzie trudnej sztuki portretowania zauważyć można, iż ta przysparzała trosk nie tylko artyście-malarzowi, lecz także osobie portretowanej. W XVI wieku sztukę portretowania praktykowała w Madrycie na dworze króla Filipa II Sofonisba Anguissola – włoska malarka epoki Renesansu, swym talentem porównywana do Tycjana. Nie dziwi więc fakt, że po porady do pierwszej damy malarstwa niejednokrotnie wybierał się młody Antoon van Dyck. Entuzjaści talentu Sofonisby omyłkowo przypisywali obrazy jej autorstwa Michałowi Aniołowi. W takim wypadku nietrudno wyobrazić sobie wady charakteru prawnego, czy też fizycznego, które towarzyszyć mogły przy wydawaniu zamówionego dzieła. Niemniej jednak odnosząc powyższe do współczesnych realiów zamówień artystycznych, wspomnieć należy o regulacji zawartej w art. 55 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Wspomniany art. 55 ustawy omawia ważne z punktu widzenia kontrahentów aspekty prawne, a mianowicie wady fizyczne, czyli tzw. usterki utworu, wady prawne oraz moment przyjęcia utworu przez zamawiającego i związane z tym faktem konsekwencje prawne. Wady fizyczne rzeczy (utworu) rozumiane są jako różnice, jakie zaobserwować można w utworze wykonanym w porównaniu do utworu określonego umową. Dotyczyć mogą długości utworu, jego wielkości, czy formy. Należy nadmienić, iż samo odczucie niespełnienia oczekiwań estetycznych – kolokwialne „niepodobanie się” – nie wystarczy, by utwór uznać za obciążony usterkami w rozumieniu art. 55 ustawy. Oznacza to, że wady fizyczne utworu mogą okazać się zagadnieniem dyskusyjnym, by nie powiedzieć spornym. Od powyższego rozróżnić wypada sytuację, gdy dochodzi do dostarczenia utworu innego, aniżeli określonego warunkami umownymi. W takim przypadku dochodzi do nienależytego wykonania zobowiązania albo do wykonania zobowiązania nie dochodzi.

Zasadnicza różnica w przypadku wad fizycznych na obszarze prawa autorskiego w porównaniu do przepisów ogólnych sprowadza się

Sofonisba Anguissola, autoportret, Źródło: Museum of Fine Arts, Boston

Sofonisba Anguissola, autoportret, Źródło: Museum of Fine Arts, Boston

do tego, iż zamawiający utwór nie może odstąpić od umowy od razu w razie stwierdzenia wad. Zamawiający zobowiązany jest najpierw do wezwania twórcy do usunięcia usterek w wyznaczonym terminie. Dopiero w razie bezskutecznego jego upływu, ma on prawo od umowy odstąpić albo żądać obniżenia ustalonego wynagrodzenia. Sam zamawiający pozostaje swoim wyborem związany.

Twórca uwalnia się od odpowiedzialności, gdy wykaże, iż usterki powstały w wyniku okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności. Ta zasadnicza odmienność w porównaniu z regulacjami k.c. dotyczącymi umowy o dzieło, czy rzeczy będącej przedmiotem sprzedaży znajduje swe uzasadnienie w założeniu, że specyficzny charakter pracy twórczej nie jest całkowicie przewidywalny, a rezultat nie musi być pewnym. Odpowiedzialność twórcy za wady fizyczne kształtuje się na zasadzie winy.

Dodatkowo zamawiającemu przysługuje roszczenie odszkodowawcze, w przypadku szkody powstałej w wyniku wad utworu. Roszczenie to występuje równolegle obok odstąpienia od umowy oraz żądania obniżenia wynagrodzenia, nie wykluczając się wzajemnie. Ważnym jest, iż roszczenie to z chwilą przyjęcia utworu nie wygasa. Może być natomiast uchylone wolą stron albo zastąpione np. karą umowną.

Niezależnie od wspomnianych okoliczności twórcy zawsze przysługuje prawo zwane prawem zatrzymania zaliczki autorskiej. Zaliczka ta określona jest mocą ustawy jako nie wyższa niż 25% wynagrodzenia umówionego.

Art. 55 ust. 2  reguluje odpowiedzialność za wady prawne utworu. Co do zasady kształtuje się ona na zasadzie ryzyka. Jej granice są zatem szersze, a sama odpowiedzialność jest niezależna od winy twórcy. Wada prawna występuje, gdy  prawa autorskie nie przysługują twórcy, w wyniku wcześniejszego ich zbycia albo wykorzystania cudzych utworów chronionych prawem, czy też z racji bycia jedynie współtwórcą utworu. Za komentarzem do ustawy nie wydaje się zasadnym przyjmować za wadę prawną sytuacji, gdy wykonywanie  praw autorskich jest ograniczone z powodu licencji.

Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 22 października 1973 r., (I CR 723/73, OSNC 1975, nr 2, poz. 25) stwierdza, że zapożyczenia przez autora z dzieł innych autorów bez wskazania źródeł tego zapożyczenia kształtuje odpowiedzialność wobec wydawcy z tytułu rękojmi za wady prawne dzieła.

Uprawnienia zamawiającego z art. 55 ust. 3  w przypadku wady prawnej utworu sprowadzają się do odstąpienia od umowy albo żądania naprawienia szkody. Są to uprawnienia podstawowe. Wydaje się możliwym przyjęcie obok wspomnianych możliwości żądania obniżenia ceny albo usunięcia wady w odpowiednim terminie, z możliwością odstąpienia od umowy po bezskutecznym jego upływie. Podobnie i tu występuje związanie dokonanym wyborem żądania. Odmiennie w tym wypadku twórcy nie przysługuje prawo zachowania części wynagrodzenia.

Art. 55 ust. 4 dotyczy sytuacji przyjęcia utworu przez zamawiającego. De facto z tą czynnością wiązane są istotne skutki. Twórca zwolniony zostaje z odpowiedzialności, gdyż z chwilą przyjęcia utworu wygasają uprawnienia z tytułu rękojmi za usterki. Dalej, w razie zobowiązania się zamawiającego do rozpowszechniania utworu, winien on w przeciągu 2 lat (w razie braku odmiennego postanowienia umownego) przystąpić do jego rozpowszechniania. W końcu w razie przeniesienia autorskich praw majątkowych w obszarze pól eksploatacyjnych wskazanych umową, prawa te przechodzą z chwilą przyjęcia utworu. Możliwe oczywiście pozostaje zastrzeżenie w drodze umowy innych konsekwencji prawnych.

Samo przyjęcie utworu nie wymaga szczególnej formy, aczkolwiek ze względu na doniosłe konsekwencje prawne, wskazaną dla celów dowodowych wydaje się forma pisemna. Również moment przyjęcia utworu może być określony dowolnie. Jednak, gdy zamawiający w przeciągu 6 miesięcy od dostarczenia utworu nie zawiadomi twórcy o jego przyjęciu, domniemywa się przyjęcie utworu bez zastrzeżeń. Termin ten może być zmieniony w drodze umowy.

Podsumowując stwierdzić należy, że odpowiedzialność w razie wykazania usterek (wad fizycznych), czy wad prawnych kształtowana może być postanowieniami umownymi. Strony mogą modyfikować zakres odpowiedzialności w drodze umowy, ograniczając ją, poszerzając, bądź całkowicie znosząc. W razie braku takich postanowień, art. 55 ustawy o prawie autorskim regulować będzie zakres odpowiedzialności pomiędzy twórcą a zamawiającym. Podobnie moment oraz warunki przyjęcia utworu. Z racji na istotne konsekwencje prawne czynności,  w celach dowodowych, zalecana jest forma pisemna. Gdy umowa zawarta była w formie pisemnej, odstąpienie od niej, powinno być dokonane w formie równorzędnej. Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne wygasają z chwilą przyjęcia utworu przez zamawiającego. Są zatem ograniczone w czasie. Roszczenie odszkodowawcze równoległe do uprawnień z tytułu rękojmi nie wygasa z momentem przyjęcia utworu. Strony mogą jednak w drodze umowy określić odmiennie termin wygaśnięcia wspomnianego roszczenia oraz uprawnień.

Do artykułu wykorzystano:

  • Daniela Pizzagalli; Sofonisba Pierwsza dama malarstwa; Poznań 2005
  • Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, LexisNexis, wyd.

Autor: Barbara Brózda, Kancelaria Adwokacka Piotr Łada,

ul. Krakowskie Przedmieście 8/4, 00-325 Warszawa

 www.ladalegal.pl

Barbara Brózda

Barbara Brózda

Barbara Brózda – absolwentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Pracę magisterską p/t „Przestępczość przeciwko dziełom sztuki – w świecie złodziei i fałszerzy” broniła w Zakładzie Kryminologii WPiA UW. Swoje zainteresowania związane ze światem sztuki pogłębiała na Uniwersytecie  Santiago de Compostela w ramach wykładów z historii sztuki oraz teorii sztuki. Jej zainteresowania zawodowe związane są z prawem własności intelektualnej. Znawczyni prawa sztuki oraz problematyki bezpieczeństwa obrotu dziełami sztuki. Szczególną uwagę skupia na zagadnieniu zarządzania kolekcjami oraz zbiorami muzeów. Z Kancelarią Adwokacką Piotr Łada współpracuje od 2012 roku.

szukaj wpisów które mogą Cię jeszcze zainteresować:

Dodaj komentarz:

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Magazyn

Kursy online

Odwiedź sklep Rynku i Sztuki

Zobacz nasze kursy Zobacz konsultacje dla artystów

Zapisz się do naszego newslettera

Zapisując się na newsletter zgadzasz się z regulaminem portalu rynekisztuka.pl Administratorem danych osobowych jest Media&Work Agencja Komunikacji Medialnej (ul. Buforowa 4e, p. 1, p-2-5, 52-131 Wrocław). Podanie danych jest dobrowolne. Zgoda na otrzymywanie informacji handlowych może zostać wycofana w każdym czasie. Więcej informacji na temat danych osobowych znajduje się w Polityce prywatności.