Muzeum Narodowe w Gdańsku jest depozytariuszem kolekcji o niezwykłej wartości. Kolekcja zawiera prace artystów awangardowych o międzynarodowej sławie, których twórczość nie tylko wywarła decydujący wpływ na sztukę XX wieku, ale i w radykalny sposób zmieniła bieg jej dziejów. Znalazły się w niej prace wybitnych twórców takich jak: George Braque, Wassily Kandinsky, Marc Chagall, Jacques Villon, Ossip Zadkine, Marcel Gromaire, Hans Hartung, Pierre Soulages, Maurice Esteve, Gustaw Singier, Maria Elena Veira da Silva, Maurice Brianchon, Alice Halicka, Jules Cavaillé, Pierre Dmitrienko, Leopold Survage, Pino della Selva. Zapraszamy na wernisaż 20 września do Muzeum Narodowego w Gdańsku.
Trochę historii
W roku 1950 w Paryżu z inicjatywy Henri de Korab-Kucharskiego francuskiego dziennikarza polskiego pochodzenia założone zostało Stowarzyszenie Obrony Granic na Odrze i Nysie, stawiające sobie za cel prowadzenie we Francji działalności informacyjnej o Polsce i utrzymywanie z nią kontaktów. Członkami i sympatykami Stowarzyszenia byli wybitni intelektualiści, politycy, publicyści, działacze społeczni. Na przełomie lat 50. i 60. funkcję prezesa pełniła Alice Halicka – polska artystka, żona znanego polskiego malarza Louisa Marcoussisa związanego ze środowiskiem École de Paris. W Paryżu przyjaźniła się Guillaumem Apollinairem, z twórcami École de Paris, znała także Georgesa Braque’a, André Bretona, Maxa Ernsta i Jeana Arpa.
-
- Źródło: Muzeum Narodowe w Gdańsku
-
- Źródło: Muzeum Narodowe w Gdańsku
-
- Źródło: Muzeum Narodowe w Gdańsku
-
- Źródło: Muzeum Narodowe w Gdańsku
Historia daru artystów francuskich rozpoczyna się w momencie, gdy Stowarzyszenie postanawia objąć patronatem jedną z gdańskich Szkół Tysiąclecia. Wybór pada na szkołę mająca powstać przy ulicy Wrzeszczańskiej, patronat polega także na finansowaniu kosztów budowy. W roku 1960 wmurowano akt erekcyjny pod budowę szkoły. Przedstawiciele Stowarzyszenia kilkakrotnie wizytowali przebieg prac i odwiedzali szkołę już po jej otwarciu w 1961 roku. Podczas rozmów z uczniami pytano o życzenia dzieci oraz potrzeby szkoły. Dzieci prosiły o widokówki z Paryża. W trakcie tych odwiedzin narodził się pomysł utworzenia w szkole galerii sztuki współczesnej. Jeszcze w 1961 Zarząd Stowarzyszenia zwrócił się z apelem do artystów francuskich o przekazywanie swoich prac na ten cel. Udział w zbiórce zadeklarowało około stu twórców, miedzy innymi Pablo Picasso i Georges Braque.
Niezwykły dar
Wiosną 1962 roku przyszły paczki z Paryża. Zamiast pocztówek – ku ogromnemu zdumieniu uczniów, nauczycieli, a później całego Gdańska – szkoła dostała w dwóch kolejnych przesyłkach prace graficzne, malarskie i rysunkowe słynnych malarzy tworzących we Francji. W czerwcu w szkole otwarto wystawę, a później prace przekazano w depozyt do Muzeum Pomorskiego (obecnie Muzeum Narodowe w Gdańsku), gdzie znajdują się do dziś. W ten sposób szkoła weszła w posiadanie kolekcji o wysokiej randze artystycznej, ponieważ zaś ogłoszona w Paryżu akcja trwała nadal – można było spodziewać się następnych partii daru. Dlaczego nigdy nie nadeszły? Otóż na łamach ówczesnej prasy rozgorzała dyskusja, dotycząca najpierw zasadności przekazania kolekcji w depozyt do muzeum – odezwały się głosy za i przeciw, głosy optujące za wybudowaniem specjalnej galerii dla szkoły i oskarżające ówczesne władze o niewdzięczność wobec ofiarodawców francuskich, inne zaś podkreślające ogromną rangę kolekcji i potrzebę umieszczenia jej w zbiorach muzeum, należących przecież niejako do społeczeństwa i z założenia – mających za zadanie chronić i udostępniać dziedzictwo kultury. Później zaś ukazała się w prasie cała seria wypowiedzi obelżywych wobec artystów francuskich, określających ich prace jako „wytwory zdeprawowanych twórców”. Napastliwe listy czytelników publikowane dłuższy czas przez ogólnopolski tygodnik „Świat”, przedrukowała prasa francuska, traktując je jako wyraz stanowiska redakcji. Do Polski nie nadeszła już ani jedna ze stu zapowiedzianych prac.
Spadkobiercą dawnej gdańskiej szkoły podstawowej nr 64, mieszczącej się przy ulicy Wrzeszczańskiej, jest dziś gimnazjum nr 12, im. Marii Skłodowskiej-Curie, zaś Muzeum Narodowe w Gdańsku jest depozytariuszem tej niewielkiej kolekcji o niezwykłej wartości. Kolekcja zawiera prace artystów awangardowych o międzynarodowej sławie, których twórczość nie tylko wywarła decydujący wpływ na sztukę XX wieku, ale i w radykalny sposób zmieniła bieg jej dziejów. Znalazły się w niej prace wybitnych twórców takich jak: George Braque, Wassily Kandinsky, Marc Chagall, Jacques Villon, Ossip Zadkine, Marcel Gromaire, Hans Hartung, Pierre Soulages, Maurice Esteve, Gustaw Singier, Maria Elena Veira da Silva, Maurice Brianchon, Alice Halicka, Jules Cavaillé, Pierre Dmitrienko, Leopold Survage, Pino della Selva.
O kolekcji
W kolekcji liczącej 30 prac, reprezentowani są zarówno artyści, którzy od początku zeszłego stulecia należeli do pionierów i współtwórców rewolucyjnego przełomu w sztuce, jak i ich następcy – inspiratorzy abstrakcji informel, nurtu sztuki o światowym znaczeniu, którego szczytowy okres przypadał na lata 50. Punktem zwrotnym w sztuce XX wieku był kubizm. Poszukiwania Picassa i Braque’a doprowadziły do odrzucenia obowiązującej od renesansu perspektywy linearnej i skonstruowania nowej przestrzeni kubistycznej. Przestrzeń taka pozwala ukazać na płaszczyźnie obrazu wszystkie aspekty przedmiotu, który dzięki rozbiciu jego bryły na części elementarne, ujawnia swoją strukturę. Przestaje też istnieć granica między przedmiotem a tłem, co powoduje niejednokrotnie niemal całkowite zatarcie formy przedmiotu – działania te zdążają już w kierunku rozwiązań abstrakcyjnych. W ten sposób odkryty został nowy obszar dla wyobraźni malarskiej. Poszukiwania takie widoczne są w gdańskiej kolekcji. Twórczość Georgesa Braque’a reprezentuje martwa natura wykonana w technice barwnej litografii, dedykowana dzieciom polskim, pochodząca z ostatniego okresu twórczości artysty. Łączy prostotę formy z wyrafinowaną gamą kolorystyczną. W zbiorze znalazła się także dynamiczna, kolorowa litografia Jacquesa Villona, współtwórcy kubizmu analitycznego. Głównym inspiratorem i teoretykiem sztuki abstrakcyjnej był Wassily Kandinsky, twórca pierwszych akwarel abstrakcyjnych powstałych już w roku 1910. W zbiorze są jego dwie kompozycje. Rysunek tuszem z roku 1929 pochodzi z fazy„architekturalnej”, powstał zapewne pod wpływem konstruktywizmu i suprematyzmu rosyjskiego, w czasie współpracy z weimarskim Bauhausem. Abstrakcyjny gwasz Kompozycja barwna z roku 1935 pochodzi z ostatniego okresu twórczości artysty nazwanego „wielką syntezą paryską” . W pracy tej formy geometryczne łączą się z organicznymi a emocje z intelektem. Artystą niezależnym, mimo niewątpliwie bliskich relacji z awangardą paryską początku ubiegłego wieku, był Marc Chagall – twórca współczesnego nurtu sztuki fantastyczno-symbolicznej, zapowiadającej dwudziestowieczny surrealizm. W kolekcji znajdują się dwie barwne grafiki – poetycka scena rodzajowa Przed wiejską chatą oraz jedna ze znanych graficznych Kompozycji z zegarem. Prace artystów takich jak: Maurice Brianchon, Alice Halicka, Jules Cavaillé, Leopold Survage, Marcel Gromaire i Ossip Zadkine oscylują wokół tendencji pokrewnych tradycjom impresjonizmu, ekspresjonizmu czy kubizmu. Jednakże decydujący głos w sztuce połowy XX wieku miały nurty abstrakcyjne, dzielące się na dwa podstawowe, przeciwstawne sobie nurty: abstrakcję geometryczną (zimną) i ekspresyjną (gorącą). Ekspresjonizm abstrakcyjny (informel) oprócz doświadczeń dadaistów, surrealistów i ekspresjonistów, korzystał także z kaligrafii Wschodu – inspiracje te w zbiorze reprezentują: Hans Hartung i Pierre Soulages. Wśród odmian abstrakcji gorącej od początku istniała także abstrakcja aluzyjna oparta na przeżyciu natury i bardziej czytelnych skojarzeniach przedmiotowych. W tym nurcie mieszczą się następni artyści reprezentowani w kolekcji: Maurice Esteve, Gustaw Singier, Maria Elena Veira da Silva, Pierre Dmitrienko, Pino della Selva.
Magdalena Olszewska za: K. Fabijańska-Przybytko, Artyści francuscy dzieciom polskim, katalog Muzeum Narodowego w Gdańsku, Gdańsk 1991
Wernisaż: 20 września 2012 r. godz. 18.00
Wystawa czynna do 4 listopada 2012 r.
Muzeum Narodowe w Gdańsku
