Wystawa z kolekcji Jeziorańskich tylko do jutra

W 2005 Zakład Narodowy im. Ossolińskich otrzymał znaczny i różnorodny dar, obejmujący łącznie około dwustu obrazów, akwarel, rysunków, miniatur i grafik, przeszło dwieście pięćdziesiąt sztuk broni, sreber, szkła, porcelany i tkanin, ponad dwieście medali i odznaczeń oraz wiele innych obiektów. Była to ostatnia już część legatu, jaki dla Ossolineum przeznaczył Jan Nowak-Jeziorański, słynny „kurier z Warszawy” i wieloletni dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Wcześniej przekazał do ZNiO swoje archiwum zawierające dokumentację działalności politycznej, grafiki z widokami Warszawy i numizmaty. Zgodnie z życzeniem wyrażonym przez ofiarodawcę cała kolekcja dzieł sztuki, pamiątek historycznych, medali i monet otrzymała imię Jana i Jadwigi Nowak-Jeziorańskich.

Obecna ekspozycja ukazuje jedynie część zgromadzonego przez „kuriera z Warszawy” zbioru. Składa się na nią dwadzieścia siedem obrazów, trzynaście miniatur oraz czterdzieści dwa rysunki i akwarele. Niemal wszystkie prezentowane prace wiążą się tematycznie z Polską, a ich autorami są w większości artyści rodzimi.

Ważną grupę stanowią obiekty o tematyce historycznej, w tym: Fredro pod Smoleńskiem w 1633 roku Juliusza Kossaka, Śmierć Stefana Czarnieckiego Franciszka Smuglewicza, Marszałek generalny konfederacji barskiej Michał Hieronim Krasiński przyjmuje wezyra tureckiego Januarego Suchodolskiego oraz Scena z powstania styczniowego Antoniego Piotrowskiego.

Do najcenniejszych pod względem artystycznym należą: Szlachcic polski z kielichem w ręku Aleksandra Orłowskiego, Utopiona w Bosforze Jana Matejki (jej późniejsza wersja znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu), Wesoły kwaterunek Józefa Brandta (będący szkicem do ukończonej w 1873 kompozycji pod tym samym tytułem), Procesja Antoniego Piotrowskiego, Róże Leona Wyczółkowskiego, a także prace Juliana Fałata – Okolice Bystrej oraz Upolowany niedźwiedź na saniach.

W zespole miniatur szczególną uwagę zwracają dwa wizerunki Tadeusza Kościuszki. Na pierwszym – oprawionym w przypinaną do bandolieru mosiężną ramkę w kształcie panoplium – przedstawiona postać trzyma wzniesioną szablę. Drugi pokazuje Naczelnika ubranego w sukmanę. Interesujący jest także portret Ludwika de Bourbon-Condé (Wielkiego Kondeusza).

Osobną grupę stanowią dzieła związane z ikonografią Warszawy, autorstwa Feliksa Bagieńskiego, Władysława Chmielińskiego, Tadeusza Cieślewskiego, Józefa Galewskiego i Maksymiliana Gierymskiego.

Ekspozycję wzbogaca pokaz wybranych numizmatów. Całość kolekcji liczy ponad 900 monet polskich, 116 monet obcych oraz 163 banknoty polskie i obce. W zespole monet polskich zwraca uwagę rzadki denar Bolesława III Krzywoustego z postacią św. Wojciecha i księcia na rewersie i równoważnym napisem w podwójnym otoku na awersie:  BOLEZLAVS i ADALBERTVS. Jest to najstarsza moneta polska w kolekcji ( II poł XII w.) i jedna z najcenniejszych. Dobrym uzupełnieniem jest denar tego samego księcia z wyobrażeniem rycerza walczącego ze smokiem, symbolizującym walkę dobra ze złem. Okres brakteatowy (XIII w.) reprezentują jedne z ładniejszych brakteatów polskich: z popiersiem św. Stanisława z pastorałem i krzyżem oraz z wyobrażeniem stojącego rycerza w zbroi i z proporcem. Cennym obiektem jest niewielki denarek Jadwigi, królowej Polski z Orłem na awersie i tarczą Andegawenów na rewersie, nad którą widnieje litera H (Hedvigis). Ciekawostką numizmatyczną jest mały grosz Władysława II Opolskiego z gotyckim monogramem W oraz Lwem ruskim, wyemitowany w mennicy lwowskiej w II poł. XIV w. Mennictwo ostatnich Jagiellonów godnie reprezentuje grosz gdański Zygmunta I Starego z 1538 r. z realistycznym portretem na awersie, ukazującym władcę w gładkim czepcu pod koroną, a także czworak litewski Zygmunta Augusta z 1565 r., z charakterystyczną rozdwojoną brodą królewską na awersie, Pogonią oraz Kolumnami Giedymina na rewersie. W kolekcji Darczyńcy sporą liczbę stanowią trojaki koronne i litewskie bite w wielu mennicach Korony I Litwy. Są to wartościowe monety z wizerunkami władców polskich, z ogromną ilością znaków mincerskich, co powoduje, że do dzisiaj stanowią często niełatwą zagadkę do rozwiązania. Grubszą monetę na ekspozycji reprezentują orty, szóstaki i talary królów elekcyjnych. Wśród nich na uwagę zasługuje piękny talar Augusta III z 1755 r. z herbem Rzeczypospolitej na kolistej tarczy otoczonej wieńcem z dewizą Orderu Orła Białego, którego oznaka wisi u dołu: PRO FIDE REGE ET GREGE (”za wiarę, króla i lud”). Równie piękne są talary Stanisława Augusta z 1766 r. i 1788 r., z wizerunkiem króla w zbroi, bądź z pięknie ufryzowaną głową w profilu na awersie i ładnie skomponowanym herbem Rzeczypospolitej z Orderem Orła Białego na rewersie. Mennictwo polskie zamyka symboliczna moneta złota – 200 zł z 2000 r. upamiętniająca 20 lat NSZZ „Solidarność” ze słynnym logo Związku.

Eksponowana na wystawie moneta obca reprezentowana jest przez najciekawsze egzemplarze średniowieczne: denar krzyżowy, grosz praski i szelągi krzyżackie. Większość jednak monet obcych stanowią egzemplarze wybite już w XX w. w różnych krajach: Austrii, Anglii, Belgii, Francji, Izraelu, w Niemczech, Meksyku, Szwecji, Szwajcarii, USA i w Watykanie. Oprócz monet obiegowych wyróżnić można egzemplarze pamiątkowe oraz kilka złotych, w tym spinki do mankietów wykonane z dwóch austriackich dziesięciokoronówek z 1912 r.
Zespół banknotów polskich z Kolekcji Ofiarodawcy stanowi ich reprezentatywny przegląd. Znajdą się tutaj najcenniejsze i najstarsze zarazem banknoty okresu insurekcji kościuszkowskiej (1794 r.), z typową symboliką jakobińską – z murami Bastylii, czapką frygijską i pikami, które odnieść należy do słynnych kos kościuszkowskich. Pięknie prezentuje się pod względem ikonograficznym Obligacja Pożyczki Ogólnej Narodowej na 500 złotych z okresu Powstania Styczniowego 1863/64 r., z herbami Polski, Litwy i Rusi.
Banknoty okresu II Rzeczpospolitej, najliczniej reprezentowane w kolekcji, były nie tylko przedmiotami użytkowymi, ale jednocześnie wybitnymi dziełami sztuki użytkowej. Wyróżnić tutaj należy banknot 100 złotowy Banku Polskiego z 1 listopada 1934 r. według projektu artysty-malarza Józefa Mehoffera z portretem ks. Jozefa Poniatowskiego na awersie. Rewers banknotu symbolizuje II Rzeczpospolitą – dąb jako symbol długowieczności i trwania. Podobnie banknot 20 złotowy Banku Polskiego z 11 listopada 1936 r., z portretem Emilii Plater oraz z postacią kobiety z dwojgiem dzieci, uosabiającą macierzyństwo. Na rewersie widnieje Wawel od strony Wisły oraz dwie kobiety symbolizujące nauki humanistyczne i techniczne. Banknot został uznany za doskonały pod względem wyglądu i wykonania. Grupę pieniędzy papierowych na wystawie zamykają banknoty z okresu Generalnego Gubernatorstwa, tzw. banknoty okupacyjne, zaprojektowane przez Leonarda Sowińskiego, które po części modyfikowały wzory przedwojenne. Orzeł polski został zastąpiony przez rozety, usunięte zostały także znane postacie historyczne jak Bolesław Chrobry czy Józef Piłsudski. Zostały natomiast wprowadzone postacie bardziej neutralne: gajowy z Białowieży czy kobieta w stroju krakowskim.

Sale Pod Kopułą,
ul. Szewska 37, Wrocław
24 maja – 14 września 2012,
poniedziałek-piątek od 10.00 do 18.00.

Źródło: Zakład Narodowy im. Ossolińskich