Marta Lech, 03.06, linocut 62x91cm, edition of 30, źródło:martalech
Technika druku wypukłego to grupa działań, które umożliwiają wykonywanie odbitek z płyty (matrycy), na której rysunek jest wypukły. W technice tej miejsca wyryte lub wytrawione nie drukują się.
W poprzednich artykułach dokonaliśmy już podstawowego podziału technik graficznych wyszczególniając także określone kategorie działań. W zbiorze druku wypukłego znalazły się następujące techniki:
– drzeworyt
– linoryt
– gipsoryt
– cynkotypia kreskowa
– fleksografia
O drzeworycie pisaliśmy niedawno – O technice drzeworytu – dlatego też w tekście tym dokładny opis zostanie pominięty. Warto jednak przypomnieć, że drzeworyt jest jedną z najstarszych technik druku wypukłego i polega on na przenoszeniu rysunku na wygładzoną deskę z oryginału za pomocą kalki albo bezpośrednio malując na desce tuszem lub temperą.
Linoryt jest stosunkowo łatwą techniką. Podobna jest drzeworytu wzdłużnego, lecz tak, jak sama nazwa wskazuje, podłożem nie jest tu drewno, a łatwe do obróbki linoleum. Linoryt to nazwa zarówno techniki graficznej, jak i samej odbitki powstałej za pomocą tej techniki. Do opracowania matrycy używa się dłut, noży i innych narzędzi, które w dość przyjemny sposób umożliwiają cięcie i żłobienie materiału. Odbitki wykonywane są na prasie ręcznej lub za pomocą kostki introligatorskiej. Warto zaznaczyć, że linoleum twardnieje pod naciskiem tłoka prasy drukarskiej, a dzięki jednolitej masie materiału cięcie uprzednio naklejonego na deskę linoleum nożykami i dłutami może odbywać się jednakowo we wszystkich kierunkach. Najlepsze linoleum do celów graficznych powinno mieć grubość 3,5-4mm, może być w kolorze żółtym, zielonym lub popielatym. Nie powinno być wzorzyste.
Gipsoryt – jest oczywiście jedną z technik druku wypukłego, w którym negatyw opracowywany jest na płycie gipsowej przy użyciu specjalnych narzędzi, takich jak: rylce i dłuta. Istnieje także możliwość zastąpienia gipsowej matrycy płytą wykonaną z miękkiego materiału np. parafiny, która posłuży nam jako forma dla później wlewanego do niej gipsu – po zastygnięciu stając się docelową płytą drukową (gipsorycie pozytywowym, woskoryt) . Warto zaznaczyć, że w technice gipsorytu nie używa się prasy, a narzędziem drukującym jest kostka introligatorska. Pod względem estetycznym, odbitka gipsorytnicza przypomina drzeworyt.
Chyba najmniej znane z technik druku wypukłego są flekskografia i cynkotypia, dlatego też postaram się technikom tym przyjrzeć dość dokładnie.
W przypadku fleksografii warto pamiętać, że do jej wykonania używa się stosunkowo szybko schnących, wodnych lub spirytusowych farb anilinowych. Cechą tej techniki jest występowanie elastycznej i wypukłej formy drukowej, która zazwyczaj wykonana jest z polimeru, rzadziej z gumy. Sposób ten umożliwia druk w przypadku, gdy podłoże nie ma idealnie równej powierzchni. Fleksografia stosowana jest do zadrukowywania folii polietylenowej, celofanowej i arkuszy papieru. Często drukuje się w ten sposób jedno i wielobarwne projekty graficzne, przeważnie opakowania.
Po wynalezieniu fotografii przez Daguerre’a w 1839 r. i po pewnym okresie jej rozwoju, fotografia stała się techniką niezmiernie użyteczną w grafice użytkowej. W związku z tym drzeworyt został wyparty przez cynkotypię kreskową i cynkotypię siatkową, stając się natomiast techniką artystyczną.
No i cynkotypia – siatkowa i kreskowa – należy do technik fotoreprodukcyjnych wypukłych. Cynkotypia siatkowa została wynaleziona w 1881 roku przez Georg’a Meissenbach’a. Zdjęcia fotograficzne rysunków półtonowych wykonuje się przez raster (delikatna siatka na szkle), który umieszczony jest wewnątrz kamery reprodukcyjnej – blisko kliszy negatywnej. Rozkłada oryginał na większe i mniejsze punkty – w zależności od tonu reprodukowanego obrazu. Po wytrawieniu kopii na płycie metalowej wykonuje się odbitki. W użyciu są również rastry ziarniste, spiralne i inne, które stosujemy zależnie od charakteru oryginału półtonowego. Uproszczoną metodą wykonywania negatywów i diapozytywów rastrowych jest zastosowanie filmowych rastrów kontaktowych. W przypadku cynkotypii kreskowej po wykonaniu zdjęcia fotograficznego oryginału kreskowego otrzymuje się negatyw, który kopiuje się na wypolerowanej płycie miedzianej, mosiężnej lub cynkowej, pokrytej emalią światłoczułą. Kopię opłukuje się wodą – miejsca naświetlone pozostają na płycie i tworzą rysunek – nie naświetlone zaś spływają z wodą, odsłaniając płytę. Miejsca te podlegają później skomplikowanemu procesowi trawienia stopniowego. Odmianą kliszy kreskowej może być także rysunek wykonywany bezpośrednio na płycie cynkowej bez kopiowania fotograficznego.
A o tym, w jaki sposób możemy odróżnić techniki graficznym gołym okiem – już w następnym artykule.
Kama Wróbel
Portal Rynek i Sztuka
