szukaj w portalu Rynek i Sztuka MENU
Galeria Stalowa „Fragments of Reality” Bożenna Biskupska

Techniki druku wklęsłego

10.10.2012

Magazyn

Barbara Kasperczyk, z cyklu „Tłum”, akwatinta + akwaforta, 50x70 cm, źródło:galeriamm.eu

Barbara Kasperczyk, z cyklu „Tłum”, akwatinta + akwaforta, 50×70 cm, źródło:galeriamm.eu

Wczoraj w sposób szczegółowy przyglądaliśmy się technikom druku wypukłego – dziś skupimy się więc na druku wklęsłym.

Technika druku wklęsłego jest odwrotnością druku wypukłego. W tym wypadku farba drukarska wypełnia rowki (wklęsłości) wytrawionego lub wyrytego w matrycy rysunku. Pod wpływem dużego ciśnienia tłoku/walca wydobywa się z wklęsłości płyty farbę, która przenoszona jest na papier. Rozróżniamy szereg technik, które zaliczane są do tej grupy – my zajmiemy się  najpowszechniejszymi oraz najbardziej interesującymi.

AKWAFORTA (kwasoryt)

Technika ta została wynaleziona na przełomie XV i XVI wieku i niemalże natychmiast stała się popularna. Proces wykonywania odbitki wygląda następująco: uprzednio podgrzaną płytę cynkową lub miedzianą pokrywa się cienką warstwą kwasoodpornego werniksu (mieszanina wosku, asfaltu i żywicy). Następnie wykonuje się na niej rysunek stalową igłą akwafortową i poddaje trawieniu kwasem. W zależności od podłoża stosuje się różne kwasy – w przypadku cynku jest to kwas azotowy, a przypadku miedzi kwas azotowy lub chlorek żelazowy. W czasie nanoszenia rysunku, czyli inaczej rytowania, odsłania się metal płyty, co ważne jest przy następnej fazie. Otóż zanurzenie w kwasie powoduje wytrawienie rysunku – przy czym proces ten można powtarzać kilkakrotnie, aby pogłębić i poszerzyć kreski w ciemnych partiach rysunku. Partie dostatecznie już wytrawione zabezpiecza się kwasoodpornym lakierem. Następnie wyczyszczoną płytę pokrywa się farbą drukarską. Odbitki wykonuje się na słabo klejonym, lekko zwilżonym papierze, używając prasy wklęsłodrukowe. Warto pamiętać, że akwaforta może przypominać rysunek piórkiem i bazuje głównie na linii.

AKWATINTA (kwasoryt płaszczyznowy)

Technika ta jest nieco późniejsza niż akwaforty, a jej rozwój nastąpił w drugiej połowie XVIII wieku. Technika ta pozwala za pomocą trawienia uzyskać zróżnicowane walorowo płaszczyzny, w odróżnieniu od akwaforty, która operuje kreską. Poprzez swoje właściwości malarskie stosowana była również przez wybitnych malarzy. Proces tworzenia odbitki polega na kilku etapach. Na początek należy posypać płytę cynkową lub miedzianą sproszkowaną kalafonią lub asfaltem syryjskim, a następnie podgrzać – tak, aby ziarenka proszku silnie do niej przylgnęły. Po ostygnięciu płytę poddaje się działaniu kwasu azotowego – w przypadku płyty cynkowej – lub chlorku żelazowego – w przypadku płyty miedzianej. Metal trawiony jest pomiędzy ziarnami kalafonii. W ten sposób powstaje płaszczyzna złożona z białych punktów na ciemnym tle. Te miejsca, które mają pozostać jasne należy zabezpieczyć werniksem albo lakierem. Warto także pamiętać, że gradację tonów uzyskuję się  poprzez różnicowanie czasu trawienia płyty. Druk przebiega tak, jak w przypadku akwaforty, którą często łączy się a akwatintą. Efekt akwatinty zbliżony jest do rysunku lawowanego tuszem.

KWASORYT

To dawna nazwa akwaforty, stosowana czasem także dla akwatinty. Drugim znaczeniem kwasorytu jest technika graficzna, tzw. kwasoryt na kamieniu, która polega na pokryciu wypolerowanego kamienia litograficznego warstwą twardego werniksu akwafortowego, a następnie wydrapaniu w nim rysunku igłami i rylcami. Matryca taka trawiona jest następnie w roztworze kwasu octowego. Po wymyciu kamienia i nałożeniu farby na rysunek, wykonuje się druk w prasie litograficznej, używając zmoczonego papieru. W technice kamieniorytu uzyskuje się kreskę zbliżoną do akwaforty.

HELIOGRAWIURA 

Technika druku, która stosowana od drugiej połowy XIX wieku jako technika reprodukcyjna. Polegała ona na połączeniu akwatinty z metodą fotochemiczną. A wygląda to tak: reprodukowany obraz przenosi się z diapozytywu na papier pigmentowy, który powleczony jest dwuchromianem potasu, a następnie poddaje się silnemu działaniu światła. Płytę miedzianą – która powinna być przygotowana tak, jak w technice akwatinty – zanurza się w zimnej wodzie i nasuwa na nią naświetlony papier, który musi dokładnie do niej przylgnąć. Całość wpierw się suszy, a następnie płucze w gorącej wodzie, tak by po chwili zdjąć papier i ponownie wysuszyć.  Do druku używa się prasy wklęsłodrukowej.

KAMIENIENIORYT

Stara technika, która wykorzystywana była głównie w reprodukowaniu bardzo precyzyjnych rysunków, np. map. Obecnie straciła swą funkcje pierwotną, stała się techniką grafiki artystycznej. Proces tworzenia odbitki polega na tym, że po uprzednim pokryciu kamienia litograficznego gumą arabską należy za pomocą stalowego rylca wykonać na jego licu negatyw rysunku. W wykonany rysunek wciera się tłustą farbę drukarską. Po przemyciu kamienia wodą i usunięciu w ten sposób gumy arabskiej z resztkami farby, wykonuje się druk w prasie litograficznej. Rysunek w kamieniorycie charakteryzuje się ostrą kreską zbliżoną do miedziorytu.

MEZZOTINTA

Technika ta została wynaleziona w pierwszej połowie XVII wieku, a spopularyzowana w XVIII wieku szczególnie w Anglii i Austrii. Aby przygotować odbitkę należy najpierw wykonać negatyw na równo posiekanej chwiejakiem płycie miedzianej  – tak by osiągnąć ton głębokiej czerni. Następnie za pomocą gładzika poleruje się płaszczyzny, które mają być jaśniejsze, aż do zupełnego wygładzenia partii białych. Technika drukowania jest taka sama jak w przypadku akwaforty. Odbitka wykonana w tej technice charakteryzuje się delikatnym modelunkiem światłocieniowym o łagodnych przejściach tonalnych.

MIEDZIORYT

Najstarszą techniką druku wklęsłego jest miedzioryt, który został wynaleziony w XV wieku. Działanie polega na tym, że na gładko wypolerowanej, miedzianej płycie wykonuje się rysunek za pomocą ostrych rylców. Rylec prowadzi się po linii prostej, toteż w celu wykonania np. łuku należy powoli obracać płytę. Proces druku jest taki sam jak w przypadku akwaforty. Miedzioryt charakteryzuje się siatką gęstych i dość sztywnych kresek. Pozwala na uzyskanie wysokiego nakładu z jednej płyty. Odmianą miedziorytu, jest tzw. miedzioryt punktowy, w którym do opracowania negatywu używa się punc pozwalających na uzyskanie drobnych punktów. Za pomocą tego działania osiąga się  efekt subtelnych przejść i szerszej gamy szarości.

WERNIKS  MIĘKKI / TWARDY

VERNIS MOU, to technika trawiona, która została wynaleziona w połowie XVIII wieku. Na płycie metalowej pokrytej warstwą miękkiego werniksu z przyłożonym do niego gruboziarnistym papierem, wykonuje się rysunek kredką lub ołówkiem. Odrywając następnie papier od płyty usuwa się go razem z werniksem przylepionym do papieru w miejscach, gdzie wykonano rysunek. Płytę trawi się kwasem i drukuje postępując tak, jak w przypadku akwaforty. Odmianą werniksu miękkiego jest werniks twardy, który składa się z wosku pszczelego, mastyksu, kalafonii i asfaltu syryjskiego. Generalnie różnica między twardym a miękkim werniksem jest taka, że miękki werniks graficzny zawiera dodatkowo łój barani.

ODPRYSK 

Technika odprysku została wynaleziona przez F. Bracquemonda w drugiej połowie XIX wieku – czyli stosunkowo późno. Praca polega na tym, że rysuje się pędzlem na wypolerowanej płycie metalowej z użyciem specjalnego atramentu, złożonego z gumy arabskiej, wody, cukru i pigmentu. Kiedy owy rysunek wyschnie, płytę metalową należy powlec werniksem akwafortowym, a następnie włożyć do letniej wody. Chodzi o to, by stwardniały atrament zaczął odpryskiwać. Następnym etapem jest trawienie płyty – jak w przypadku akwaforty – i po nałożeniu farby drukuje w prasie wklęsłodrukowej. Odbitki wykonane w tej technice charakteryzują się szarą plamą i szeroką kreską o czarnych brzegach.

SUCHA IGŁA

Sucha igła to inaczej suchoryt. Rysunek wykonuje się cienką stalową igłą na płycie miedzianej lub cynkowej. Po nałożeniu farby tamponem drukuje się odbitki w prasie wklęsłodrukowej na akwafortowym papierze. W wyniku rytowania na brzegach rysunku powstają metalowe wiórki, które zatrzymując farbę rozmiękczają kreskę – tak powstały rysunek daje efekt tzw. dymka. W tej technice można otrzymać niewielką ilość odbitek, ponieważ bardzo szybko niszczeje matryca.

FLUOROFORTA  (technika trawiona)

Została wynaleziona przez prof. T. Estreichera na przełomie XIX i XX wieku. Technika ta polega na tym, że na tafli szyby pokrytej warstwą wosku wydrapuje się igłą rysunek, który następnie jest trawiony kwasem fluorowodorowym. Farba wcierana jest potem w wytrawiony rysunek i po nałożeniu wilgotnego papieru odbija bez udziału prasy drukarskiej – uderzając szczotką lub gęstym pędzlem. Technika dziś już prawie nie stosowana.

STALORYT 

Zastosowany po raz pierwszy w Anglii w 1820 roku. W zasadzie jest to technika bliźniacza z miedziorytem, z tym że w przypadku stalorytu podłożem jest płyta stalowa, a nie miedziana.


Opracowane na podstawie: Aleš Krejča, Techniki sztuk graficznych, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1984,

Opr. Kama Wróbel
Portal Rynek i Sztuka

Portal Rynek i Sztuka


 

szukaj wpisów które mogą Cię jeszcze zainteresować:

Dodaj komentarz:

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Magazyn

Kursy online

Odwiedź sklep Rynku i Sztuki

Zobacz nasze kursy Zobacz konsultacje dla artystów

Zapisz się do naszego newslettera

Zapisując się na newsletter zgadzasz się z regulaminem portalu rynekisztuka.pl Administratorem danych osobowych jest Media&Work Agencja Komunikacji Medialnej (ul. Buforowa 4e, p. 1, p-2-5, 52-131 Wrocław). Podanie danych jest dobrowolne. Zgoda na otrzymywanie informacji handlowych może zostać wycofana w każdym czasie. Więcej informacji na temat danych osobowych znajduje się w Polityce prywatności.