Zbiory kolekcjonerskie Jana Matejki

W tym roku przypada 175. rocznica urodzin i 120. rocznica śmierci Jana Matejki jednego z najwybitniejszych polskich artystów, przedstawiciela nurtu malarstwa historycznego.

Z tej okazji, 17 kwietnia, o godz. 17.00, w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach – Oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie, odbędzie się uroczysta inauguracja obchodów Roku Jana Matejki w Muzeum Narodowym w Krakowie, które będą połączeniem działań promocyjnych, edukacyjnych, wystawienniczych i naukowych. Po raz kolejny Muzeum chce przybliżyć szerszej publiczności postać tego niezwykłego, krakowskiego malarza i przypomnieć jego różnorodną działalność – jako artysty, pedagoga, kolekcjonera, obrońcy zabytkowej architektury, a równocześnie komentatora i popularyzatora historii Polski.

Jan Matejko, lata 70.XIX w. fotografia archiwalna, Źródło: MNK

Dom Jana Matejki (ul. Floriańska 41) zaprasza w tym dniu na otwarcie wystawy pt. Zbiory kolekcjonerskie Jana Matejki – kolejnej ekspozycji z cyklu „Wielka rekwizytornia” (pierwszą – Stroje i kostiumy z kolekcji Jana Matejki można było oglądać w tym Oddziale do 17 lutego br.), która przybliży eksponaty z bogatej kolekcji krakowskiego malarza, tym razem związane głównie z historią Polski, kulturą Bliskiego Wschodu i Rosji.

Poznamy mi.in.: żupan Daniłowicza – wuja Jana III Sobieskiego i kapelusz z czasów napoleońskich, ukazany w obrazie Matejki Kościuszko pod Racławicami (1888) jako nakrycie głowy generała Józefa Zajączka. Eksponowane na wystawie przykłady stroju bliskowschodniego to turecka, kobieca suknia wierzchnia z fioletowego aksamitu, chusta i buty ozdobione barwnym haftem o motywach roślinnych. Z terenów Rosji pochodzą czepce i epaneczki. Będzie można zobaczyć również: pasy, sakiewki, woreczki, rękawiczki, korale, ozdobne pasmanterie, aplikacje, które Jan Matejko często uwieczniał jako ozdoby strojów na wielu swoich obrazach historycznych, m.in.: Otrucie królowej Bony (1859), Unia lubelska (1869), Bitwa pod Grunwaldem (1878), Hołd pruski (1882).

Wyjątkową atrakcją dla publiczności będzie zaprezentowanie Korony grobowej – według tradycji należącej do króla Zygmunta I Starego (ur. 1.01.1467 – zm. 1.04.1548), którą Jan Matejko otrzymał do swoich zbiorów kolekcjonerskich od anonimowego ofiarodawcy. Korona przez ostatnie 50 lat była przechowywana w Skarbcu Zamku Królewskiego na Wawelu. Teraz po konserwacji wykonanej w Pracowni konserwacji tkanin i Pracowni konserwacji metalu i broni Muzeum Narodowego w Krakowie zostanie pokazana publiczności.

Wystawa w Domu Jana Matejki – Oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie

17 kwietnia 2013  –  31 sierpnia 2013

Jan Matejko, wybitny malarz, dla wielu pokoleń Polaków był nauczycielem historii. Tworząc, wielokrotnie posługiwał się rekwizytami, także tymi ze swojej bogatej kolekcji.Wzorów do malowania poszukiwał nieustannie, wędrując po krakowskich kościołach, zwiedzając zabytki różnych miast, gromadząc kolekcjonerskie artefakty. Od wczesnej młodości zgłębiał wiedzę historyczną. Już w roku 1856 miał stałe prawo do korzystania z cennych zbiorów rękopiśmiennych Biblioteki Jagiellońskiej.

Ogromne wrażenie wywarła na młodym malarzu Wystawa Starożytności otwarta w Krakowie w roku 1858, uznana za jedno z większych osiągnięć Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Wychowanek krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych szczególnie dobrze przyswoił sobie nauki Władysława Łuszczkiewicza, jednego z profesorów szkoły, dotyczące inwentaryzacji zabytków Krakowa, badań nad sztuką i architekturą. Za motto uczelni, w którego duchu kształcono studentów, można uznać słowa Adama Mickiewicza, przekazane Wojciechowi Stattlerowi podczas odwiedzin poety w pracowni malarza: „Pamiętaj, abyś malował obrazy podobne do położenia kraju naszego”. Wizyty w galeriach i muzeach Monachium czy Paryża utwierdziły Matejkę w przekonaniu, że nie tylko zabytki architektoniczne potrzebują ochrony.

Jan Matejko, pełniąc funkcję dyrektora krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, był jednym z pomysłodawców powołania do życia Muzeum Narodowego w Krakowie. Jako przewodniczący Wydziału, który zarządzał nowo powstałą placówką, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i kwalifikacjami nadawał kierunek działalności muzeum. Zajmowano się przede wszystkim gromadzeniem zbiorów i ich ekspozycją, organizacją działów muzealnych oraz konserwacją zabytków. To właśnie Matejko, współdziałając z Marianem Sokołowskim, zabiegał o pozyskiwanie dla muzeum przedmiotów rzemiosła artystycznego oraz ich eksponowanie. W trakcie działalności artystycznej malarz wielokrotnie ofiarowywał swoje obrazy narodowi polskiemu lub bezinteresownie udostępniał je szerokiej publiczności.

Opierając się na dokumentach źródłowych, można stwierdzić, iż pasja kolekcjonerska, której w wieku XIX oddawało się wielu wybitnych artystów, w przypadku Matejki była ściśle związana z misją patriotyczną. Artysta bywał w świecie i jak nikt inny rozumiał potrzebę tworzenia zbiorów muzealnych, zwłaszcza wobec ich braku na rodzimym gruncie. Malarz cieszył się zaufaniem publicznym, toteż jako kolekcjoner często otrzymywał zabytkowe przedmioty od różnych, nawet anonimowych ofiarodawców.

Podarowano mu między innymi: „[…] srebrną królewską koronę, jedwabną poduszkę, berło oraz kawałek bardzo pięknej materyi, prawdopodobnie z jakiejś królewskiej sukni […]”. Obecnie pamiątki te mają często charakter unikatowy. Dzięki sporym nakładom finansowym, intuicji wytrawnego zbieracza, kolekcjonerskim kontaktom i wymianom, artyście udało się zebrać interesujące zabytkowe stroje i tkaniny oraz przedmioty rzemiosła artystycznego.

Kolejna wystawa w cyklu „Wielka rekwizytornia” prezentuje obiekty związane z historią Polski, kulturą Bliskiego Wschodu i Rosji. Poznajemy malarskie realia oraz zabytki o wielkim ładunku emocjonalnym dla Polaków: królewską koronę, żupan wuja Jana III Sobieskiego, makatę królowej Marysieńki, ale także kapelusz z czasów napoleońskich (ukazany na obrazie Matejki z roku 1888 pt. Kościuszko pod Racławicami jako nakrycie głowy generała Józefa Zajączka).

Eksponowane na wystawie przykłady stroju bliskowschodniego to turecka, kobieca suknia wierzchnia z fioletowego aksamitu, chusta i buty ozdobione barwnym haftem o motywach roślinnych. Z terenów Rosji pochodzą czepce i epaneczki. Artysta gromadził również pasy, sakiewki, woreczki, rękawiczki, korale, ozdobne pasmanterie, aplikacje, które często uwieczniał jako ozdoby strojów na wielu swoich obrazach historycznych, m.in.: Otrucie królowej Bony (1859), Unia lubelska (1869), Bitwa pod Grunwaldem (1878), Hołd pruski (1882).

Wspomnieć należy również, że Matejko współpracował ze słynnymi złotnikami. Jedni realizowali jego projekty złotnicze, inni – znajdując inspirację w jego malarstwie – tworzyli w srebrze cyzelerskie kopie jego obrazów.

W roku 1893, kilka miesięcy przed śmiercią, Jan Matejko, zatroskany o losy swojej kolekcji, napisał: „[…] bałbym się, aby zbiór ten z tyloletnim mozołem i kosztem nagromadzony, nie stracił na znaczeniu, nie został rozproszony”. Muzeum Narodowe w Krakowie od 1904 roku, pełniąc pieczę nad Domem Matejki realizuje ideę Mistrza zawartą w tym przesłaniu.

Marta Kłak-Ambrożkiewicz

Źródło: Muzeum Narodowe w Krakowie