Rynek sztuki współczesnej od kilku lat cieszy się coraz większą popularnością. Kolekcjonerzy chętniej i częściej skłaniają się w stronę kupna prac nowych mistrzów, klasykę odstawiając w cień. Tylko w ubiegłym roku zyski ze sprzedaży sztuki współczesnej wzrosły o 15%, niosąc za sobą łączną kwotę ponad miliarda euro. Nie byłoby to jednak możliwe, gdyby nie kreatywna praca współczesnych twórców, na czele których stoją wyjątkowi artyści. Wyjątkowe są jednak nie tylko ich dzieła, ale także barwne życiorysy oraz droga, jaką pokonywali w trakcie wspinaczki na rynkowy szczyt. W dzisiejszym artykule przedstawiamy sylwetki dwójki głównych przedstawicieli tego prężnie rozwijającego się nurtu. Są nimi Jean-Michel Basquiat oraz Zeng Fanzhi. W kolejnej części zaprezentowane zostaną sylwetki Jeffa Koonsa oraz Damiena Hirsta.

Żyć szybko, umierać młodo

Za życia Jean-Michel Basquiat był jak pocisk wystrzelony z rewolweru. Sam Andy Warhol miał powiedzieć, że 23-letni wtedy malarz był szybszy od niego. Artysta urodził się 22 grudnia 1960 roku na Brooklynie, w Nowym Jorku. Od małego wykazywał zdolności artystyczne i zainteresowanie sztuką, z którą zapoznawała go matka, z pochodzenia Portorykanka. Z wiekiem jego zainteresowania i zaangażowanie w sztukę zaczęły się pogłębiać. Buntowniczy charakter sprawiał jednak, że jego twórczość od samego początku była odważna i niekonwencjonalna. W wieku 17 lat zwrócił na siebie uwagę dzięki autorstwu ulicznych graffiti, które zdobiły mury Nowego Jorku, opatrzone humorystycznymi tekstami i podpisywane pseudonimem SAMO. Dzięki nim malarza uważa się za jednego z prekursorów sztuki street artu. Prace te wykonywane były przez Basquiata wespół z przyjacielem ze szkolnej ławki, Alem Diazem, prawdziwy sukces artysta odniósł jednak w pojedynkę.

Jean-Michel Basquiat, „Untitled (Fallen Angel)”, 1981. Źródło: basquiat.com

Czarnoskóry malarz zadebiutował w roku 1980, gdy jego prace pokazane zostały szerszej publiczności podczas zbiorowej wystawy młodych nowojorskich artystów, Times Square Show. Jego prace uwagę przykuły jednak dopiero rok później, w czasie wielkiego przeglądu sztuki młodych twórców New York. New Wave. Właścicielka jednej z nowojorskich galerii, Annina Nosei, zapewniła mu miejsce pracy i zorganizowała pierwszą oficjalną wystawę jego dzieł. Od tego czasu oczy świata sztuki zwróciły się w stronę Basquiata. Wkrótce nie musiał już sprzedawać własnoręcznie wykonywanych pocztówek, t-shirtów, rysunków i kolaży na ulicach Nowego Jorku po to, by móc kupić sobie coś do jedzenia. Już w 1982 roku nawiązał współpracę z kilkoma kolekcjonerami, malował, balował i zdobywał kontakty. W krótkim czasie jego prace wystawiane były w najważniejszych galeriach Stanów Zjednoczonych. Na początku lat 80. poznał Andy’ego Warhola, z którym połączyła go szczera przyjaźń, przerwana śmiercią artysty, która nastąpiła w roku 1987. Do tego czasu Basquiat zdobył ogromną popularność i zdążył znacznie się rozwinąć pod względem artystycznym. Obracał się w świecie sztuki, poznawał wielu artystów, także spoza branży. Jego prace wystawiane były podczas najważniejszych festiwali zarówno w Stanach Zjednoczonych jak i Europie. Ceny jego obrazów zaczęły osiągać kwoty dziesiątek tysięcy dolarów. Podróżował i wzbogacał się, poznając zarówno jasne jak i ciemne strony sławy. Często tworzył pod wpływem narkotyków, do czego otwarcie się przyznawał. W czasach świetności miał wciągać nawet do stu działek kokainy dziennie.

Jean-Michel Basquiat, „Dustheads”, 1982. Źródło: Christie’s

Śmierć Warhola była dla niego wstrząsającym przeżyciem. Odbiło się ono także na jego sztuce, co dało się zauważyć na ostatniej wystawie zorganizowanej przed śmiercią malarza w kwietniu 1988 roku, w Vrej Baghoomian Gallery. Prace, które zostały na niej pokazane różnią się diametralnie od całej twórczości Basquiata. Chaos jego poprzednich prac zastąpiony został kompozycjami refleksyjnymi, zdominowanymi przez przeczucie nieuchronności śmierci.

Jean-Michel Basquiat. Źródło: leedstudent.org

W ostatnich miesiącach swojego życia Basquiat brał jeszcze więcej narkotyków. Odwrócił się od ludzi, miewał ataki paranoi i agresji. 12 sierpnia 1988 roku zmarł wskutek przedawkowania kokainy i heroiny.

Jego prace inspirowane były prymitywną sztuką afrykańską, szamanizmem, łączyły w sobie także elementy street artu i archetypów współczesnej kultury. Malował czarnoskóre postacie, podkreślając przy tym, że nigdy nie widział podobnych portretów w galeriach. Nie widział nic złego w manifestowaniu swojej tożsamości poprzez sztukę. Wszystko to sprawiło, iż stał się przedstawicielem nowego ekspresjonizmu.

W wieku 27 lat Jean-Michel Basquiat miał na swoim koncie 800 namalowanych obrazów i 1500 rysunków, a zyski z ich sprzedaży stanowią obecnie 15,4% dochodu ogólnoświatowego rynku sztuki współczesnej. W ciągu dekady wartość jego prac wzrosła o 500% (!). Podobne sukcesy zdarzają się na rynku bardzo rzadko. Nazwisko Basquiata pojawia się niemal we wszystkich topowych rankingach sprzedaży z ubiegłych 20 lat. Od zeszłego roku jego prace są jednymi z najbardziej pożądanych i najdroższych w historii. Tylko w tym roku 82 z jego dzieł sprzedało się łącznie za sumę 162,555 milionów euro. Co więcej, eksperci przewidują, iż wartość jego prac z roku na rok będzie ciągle wzrastać. Jedno z jego dzieł – Dustheads, wliczając premię kupującego, osiągnęło cenę 37,6 miliona euro. Tak imponującą sumę nieczęsto uzyskują nawet dzieła mistrzów takich jak Picasso. Basquiat osiąga rekordy na aukcjach nie tylko w Ameryce, ale też i w Europie, gdzie jego prace cieszą się równą popularnością.

Jean-Michel Basquiat, „Cabeza”, 1982. Źródło: basquiat.com

Świat maskarady

Zeng Fanzhi urodził się w 1964 roku, w mieście Wuhan w środkowych Chinach. Dorastał w czasie chińskiej rewolucji kulturalnej, po czym udał się na studia na Akademię Sztuk Pięknych Hubei, gdzie tworzył pod znacznym wpływem techniki ekspresjonistycznej. Będąc na trzecim roku studiów odszedł jednak od klasycznego pojęcia ekspresjonizmu, starając się przełożyć go na współczesne realia. Pierwszym cyklem jego obrazów była seria „Hospital Series”, powstała pod wpływem scen rozgrywających się w lokalnym szpitalu, których był świadkiem. Jego silnie rozwinięta empatia i wkład emocjonalny w prace, których był autorem, nadawać zaczęły jego obrazom nietuzinkowego, nieraz wręcz niepokojącego wyrazu. W serii „Hospital Series” był w stanie uchwycić na płótnie nastroje poszczególnych hospitalizowanych. Obrazy te często były interpretowane jako ukazujące sadomasochistyczne relacje panujące w świecie zbroczonym krwią pacjentów. Ostrymi kolorami zaznaczone były elementy, które podkreślić miały stany emocjonalne poszczególnych pacjentów, takie jak gniew czy strach.

Zeng Fanzhi, „Last supper”. Źródło: Sotheby’s

Nazywany najbardziej wpływowym artystą rynku współczesnej chińskiej sztuki, Fanhzi popularność zdobył w roku 1994, dzięki cyklowi obrazów „Maski”, nad którym pracę rozpoczął niedługo po przeprowadzce do Pekinu. Od tego czasu kontynuował próby wypracowania niebanalnego stylu, różniącego się znacznie od konwencjonalnej chińskiej sztuki, powstającej od roku 1989. Jego prace zaczęły być wystawiane w najważniejszych muzeach całego świata. „Maski” są znacznie bardziej apatyczne niż „Hospital Series” – ukazują one społeczeństwo jako tonące w fałszywych relacjach, demaskując przy tym powszechną samotność jednostki. Po roku 1997 w malarstwie Fanzhiego dominować zaczyna symbolizm.

Zeng Fanzhi, „Hospital series”, 1994. Źródło: Saatchi Gallery

Pierwszy milion artysta osiągnął już w 2007 roku. W 2008 roku natomiast jedna z prac jego autorstwa pobiła światowy rekord. Jedna z „Masek” (No.6) sprzedana została za ponad 75 milionów dolarów.

Zeng Fanzhi. Źródło: Jing Daily

Zeng Fanzhi stał się najdroższym żyjącym chińskim artystą. 5 października bieżącego roku jego obraz zatytułowany „Ostatnia wieczerza”, inspirowany słynnym freskiem Leonarda da Vinci, został sprzedany w Hongkongu (Sotheby’s) za kwotę 23,3 milionów dolarów. François Pinault, francuski biznesmen, kolekcjoner sztuki i wielbiciel twórczości Fanzhiego nazywa go Jacksonem Pollockiem XXI wieku. 45 z jego dzieł sprzedało się w tym roku łącznie za sumę 25,19 milionów euro (nie licząc „Ostatniej wieczerzy”). Fanzhi zadebiutował na rynku sztuki w domu aukcyjnym Christie’s w Londynie, w roku 1998. Każda z dwóch wystawionych na aukcji prac wyceniana była wtedy na 7 tysięcy euro. Obie zostały sprzedane. W roku 2012 Christie’s ponownie wystawiło na aukcji prace artysty z roku 1998. Tym razem praca Fanzhi’ego sprzedana została jednak za cenę dużo wyższą, niż 14 lat wcześniej –  a mianowicie za 750 tysięcy euro.

 Czołowi artyści rynku sztuki współczesnej – cz. 2

Fot. Zeng Fanzhi, „Mask Series No. 10”, 1998. Źródło: Denver Art Museum

Eliza Ortemska

Portal RynekiSztuka.pl