Czołowi artyści rynku sztuki współczesnej – cz. 2

21.11.2013

Magazyn

W poprzedniej części cyklu prezentowaliśmy państwu sylwetki dwójki czołowych twórców sztuki współczesnej – Jeana-Michela Basquiata i Zenga Fanzhi. W dzisiejszym artykule przybliżymy natomiast dokonania i biografie dwóch kolejnych niezwykle ważnych dla świata współczesnej sztuki artystów – Jeffa Koonsa oraz Damiena Hirsta.

Brytyjski temperament

Damien Hirst urodził się 7 czerwca 1965 roku w Wielkiej Brytanii. W chwili obecnej szacuje się, iż jest on najbogatszym żyjącym brytyjskim artystą. W 2010 roku Sundey Times Rich oszacował jego majątek na 215 milionów funtów. To, co wzbudza jednak największe zainteresowanie wokół artysty, to jego droga do kariery oraz nietuzinkowe, kontrowersyjne, a nieraz nawet obrazoburcze podejście do samej sztuki.

Tym, co Hirsta wyróżnia spośród współczesnych artystów jest fakt, iż traktuje on sztukę jako formę osobistej rozrywki. Stanowi ona dla niego ponadto narzędzie manipulacji rynkową wartością własnego nazwiska. Hirst „nie patyczkuje się” bowiem ze światem sztuki – nie obawia się poruszania problematycznej tematyki, skandali ani wytwarzania wokół własnej osoby atmosfery kontrowersyjnego performance’u. Podobnie jak najwięksi artyści XX wieku, tacy jak Salvador Dali, czy Andy Warhol, stara się docierać do granic świata sztuki po to, by móc nieustannie naginać je i przekraczać.

Damien Hirst, „Transportation”, Źródło: Gow Langsford Gallery

Gdy miał zaledwie 12 lat, jego ojciec opuścił rodzinę, zostawiając Damiena na wychowaniu matki, Mary Brennan. Straciła ona jednak kontrolę nad zbuntowanym synem, gdy ten był jeszcze młody. Hirst kilkukrotnie odwiedzał bowiem areszt w Leeds, mieście, w którym dorastał. Dwa lata spędził ucząc się w szkole Leeds College of Art and Design, po czym po nieudanej próbie dostania się na studia związane ze sztuką, przez jakiś czas pracował na londyńskich budowach. Studia sztuk pięknych podjął dopiero w 1986 roku na Goldsmiths, University of London. Niebagatelny wpływ na jego sztukę miała dorywcza praca, z której utrzymywał się w czasie studiów. Artysta przez pewien czas pracował… w kostnicy.

Za oficjalny początek jego burzliwej kariery uznaje się koniec lat 80. Wtedy to zorganizował w londyńskich dokach wystawę zatytułowaną „Freeze”, dając tym samym początek nurtowi młodych brytyjskich artystów (YBA – Young British Artists), którzy dążyli do sukcesu nie obawiając się kontrowersji ani skandali. Sztuka Hirsta wzbudziła wtedy zainteresowanie Charlesa Saatchi, który stał się głównym mecenasem i promotorem grupy. Miał on również niemały wpływ na rozwój kariery samego Hirsta, jednak narastające nieporozumienia między mężczyznami doprowadziły do zerwania wzajemnej relacji w roku 2003.

Szybko okazało się jednak, że Hirst nie potrzebuje mecenasa, by samemu wspiąć się na rynkowy szczyt. Spektakl, jaki sam wokół siebie nieustannie wytwarzał sprawił, iż nie sposób było przejść obok jego sztuki obojętnie. W 2008 roku ominął system galeryjny i przeprowadził licytacje swoich prac w jednym z renomowanych domów aukcyjnych. Dzięki temu w dobie kryzysu zarobił za pośrednictwem Sotheby’s ponad 100 milionów dolarów.

W corocznym raporcie sztuki współczesnej przygotowanym przez serwis Artprice.com Damien Hirst jawi się jako jeden z jej najważniejszych przedstawicieli. 147 z jego prac zaledwie w okresie od lipca 2012 roku do października 2013 roku sprzedało się w Europie za łączną kwotę 11,440,566 euro.

Damien Hirst. Źródło: CSW Toruń

Motywem przewodnim sztuki Hirsta jest w znacznej mierze śmierć. Często do czynienia mamy bowiem z martwymi, wypreparowanymi przez artystę zwierzętami, które zaznaczają obecność śmierci w jego sztuce w sposób najbardziej dosłowny, wręcz namacalny. Wśród zanurzonych w formalinie zwierząt, składających się na cykl prac nazwany „Natural History” znalazła się „Fizyczna niemożliwość śmierci w umyśle istoty żyjącej” („The Physical Impossibility of Death in the Mind of Someone Living”), przedstawiająca żarłacza tygrysiego mierzącego 14 stóp długości (czyli aż ponad 4 metry). Praca sprzedana została w 2004 roku za kwotę 8 milionów dolarów.

Hirst jest ponadto autorem najdroższego dzieła sztuki, jakie kiedykolwiek powstało. Przygotowanie „Na miłość boską” („For The Love Of God”) – wykonanego z platyny odlewu ludzkiej czaszki, inkrustowanego 8601 diamentami o wadze 1106 karatów (z czego największy, różowy w kształcie gruszki posiada wagę aż 52 karatów), kosztowało artystę aż 14 milionów funtów szterlingów.

Jego prace, mimo trącenia groteską i czarnym humorem mają często charakter refleksyjny. Hirst zwraca bowiem uwagę na wiele mankamentów cywilizacji, takich jak choćby skłonności do wszelkiego rodzaju uzależnień.

Damien Hirst, „For the Love of God”, Źródło: Tate Modern

Król kiczu

Jeff Koons przyszedł na świat 21 stycznia 1955 roku w Pensylwanii. Jego przygoda ze sztuką rozpoczęła się już w dzieciństwie, gdy jako ośmiolatek sprzedawał namalowane przez siebie kopie dzieł mistrzów w sklepie meblowym ojca. Malarstwo studiował na School of the Art Institute of Chcago i Maryland Institute College of Art. Pod koniec lat 70. był asystentem w pracowni Edwarda Francisa Paschkego, którego poznał w trakcie studiów i który wywarł ogromny wpływ na jego późniejszą sztukę. Następnie pracował w Museum of Modern Art, był także pośrednikiem giełdowym na Wall Street.

Jego właściwa kariera rozpoczęła się w latach 80., gdy założył własne studio w nowojorskim lofcie SoHo. Jego pracownia działała i działa do dziś na zasadzie manufaktury (podobną taktykę stosował Andy Warhol). Koons zatrudnia bowiem asystentów, którzy zajmują się konstruowaniem poszczególnych części danego dzieła, które później łączone są przez artystę w spójną całość. Obecnie dla Koonsa pracuje około 90 asystentów. Po debiucie w nowojorskim New Museum, w 1985 roku Koons nawiązał współpracę z noblistą Richardem Feynmanem. Zaowocowała ona znaną serią wczesnych prac artysty, zatytułowaną „The Equilibrium Tanks”, kontynuowaną później jako „50/50 Tanks”.

Jeff Koons, „Balloon Dog (Orange)”, 1994-2000. Źródło: Christie’s

Jego prace zdobywały popularność nie tylko w muzeach, ale i na aukcjach. Wartość Koonsa na rynku sztuki zaczęła nieprzerwanie wzrastać. Nie obyło się jednak bez kontrowersji w życiu prywatnym – w roku 1998 artysta ożenił się z włoską gwiazdą filmów pornograficznych, Ciccioliną. Roczne małżeństwo odbiło się zarówno na sztuce Koonsa, jak i na jego rynkowych notowaniach.

Prawdziwym przełomem w karierze Koonsa był jego pierwszy imponujący rekord uzyskany na aukcji za jedno z dzieł. 14 listopada 2007 roku jego praca „Hanging Heart (Magenta/Gold)” z kolekcji Adama Lindemanna sprzedana została w Sotheby’s w Nowym Jorku za cenę 23,6 milionów dolarów. Już wtedy Koons stał się autorem najdrożej zlicytowanego dzieła żyjącego artysty w historii. Praca powędrowała do nowojorskiej Gagosian Gallery, która poprzedniego dnia nabyła za 11,8 milionów dolarów inną rzeźbę Koonsa na aukcji w Christie’s w Londynie. Do czerwca 2008 roku prace Koonsa przyniosły zyski o łącznej kwocie 117,2 milionów dolarów, uzyskanej z licytacji. W czasie recesji wartość rynkowa jego dzieł spadła. Załamanie nie trwało jednak długo – w listopadzie zeszłego roku jego praca zatytułowana „Tulipany” sprzedana została 14 listopada 2012 roku na aukcji w Christie’s w Nowym Jorku za cenę 33,6 milionów dolarów, bijąc tym samym poprzedni rekord artysty.

Jeff Koons, “Michael Jackson and Bubbles”, 1988. Źródło: jeffkoons.com

12 listopada bieżącego roku, na rekordowej aukcji Sztuki Powojennej i Współczesnej w Nowojorskim Christie’s sprzedana została rzeźba Koonsa, zatytułowana „Balloon Dog (Orange)”, tworzona w latach 1994-2000. Dzieło przekroczyło szacowaną cenę 35 – 55 milionów dolarów i osiągnęło kwotę aż 58,4 milionów. Sprzedaż ta ustanowiła nowy rekord na najwyższą kwotę osiągniętą na aukcji przez żyjącego artystę, ponownie stawiając Koonsa na szczycie podium.

W chwili obecnej Koons znajduje się na drugiej pozycji najdroższych artystów współczesnej sztuki, zaraz po Jeanie-Michelu Basquiacie. Według raportu Artprice’a, w okresie od lipca 2012 roku do czerwca 2013 osiemdziesiąt prac Koonsa sprzedanych zostało na aukcjach za łączną kwotę 40,142,093 milionów euro.

Jeff Koons, „Hanging Heart (Magenta/Gold)”. Źródło: Sotheby’s.

Sam Koons postrzega siebie jako artystę w szerokim tego słowa znaczeniu. Jego prace stanowią zgromadzone informacje zebrane z otaczającego nas świata i przekształcone w dzieła sztuki. Większość z nich stanowią trójwymiarowe rzeźby. Jak twierdzi artysta, trójwymiar jest bliższy rzeczywistości. Dzieła dwuwymiarowe mają bowiem charakter iluzoryczny.

Przedmioty, którymi otacza się współczesny człowiek mają dla Koonsa znaczenie symboliczne. Obserwuje on zachodnie, kapitalistyczne społeczeństwo i obiekty, którymi się otoczyło. Koons zamienia i powiększa do groteskowych rozmiarów kiczowate przedmioty i ikony współczesnego świata. Znaki naszych czasów. W swej sztuce kontynuuje idee dadaizmu i pop artu, co sprawia, że ma wielu zwolenników, lecz także wielu zaciekłych przeciwników.

Sukcesy współczesnej sztuki na rynku wskazują, iż rozpoczyna się okres nowych trendów. Może również świadczyć o swego rodzaju otwartości i zmianach, jakie nastąpiły w odbiorze sztuki i jej pojmowaniu. Warto zatem bacznie śledzić dalsze losy współczesnych artystów, bowiem w najbliższym czasie padać mogą kolejne, znacznie wyższe rekordy.