szukaj w portalu Rynek i Sztuka MENU
Galeria Stalowa „Fragments of Reality” Bożenna Biskupska

Kim jest rzeczoznawca?

13.02.2014

Kolekcjonowanie od podstaw, Poradnik

Autentyczność jest dziś podstawowym czynnikiem potwierdzającym wartości dzieła na rynku sztuki. Opinia rzeczoznawcy nie stanowi wymogu prawnego, jednak brak pozytywnej opinii, tak jak w przypadku domniemanego obrazu Marca Chagalla, może prowadzić nawet do zniszczenia dzieła.

Do głównych zadań eksperta należy orzeczenie o oryginalności obiektu na podstawie stylu, formy oraz – jeśli to niezbędne – osadzenia konkretnego dzieła w aspekcie całościowej twórczości artysty. Nie każdy rzeczoznawca związany z fachową oceną musi posiadać wykształcenie z dziedzin konserwacji lub historii sztuki. Specjaliści orzekają, że niekiedy sami wytrawni kolekcjonerzy potrafią bezbłędnie określić pochodzenie oraz oryginalność dzieła. Rangę ekspercką nadaje przede wszystkim doświadczenie – nie wykształcenie, lecz obycie i praktyka. W Wielkiej Brytanii kilkoro z ekspertów od antyków zyskało uznanie głównie dzięki popularnym programom telewizyjnym, osiągając rangę osobistości. Paul Hayes, Jonty Hearnden to powszechnie znani rzeczoznawcy, których biografie są dobrze znane – swoją wiedzę nabywali przede wszystkim pracując od wczesnych lat na aukcjach sztuki lub kontynuując rodzinne interesy związane z handlem antykami.

Rzeczoznawca w Polsce

Amadeo Modigliani, Portret Eleny Pavlovski, 1917

Amadeo Modigliani, Portret Eleny Pavlovski, 1917

Prawny tytuł rzeczoznawcy nie jest niezbędny do wydawania opinii eksperckich. Najbardziej renomowani specjaliści, to ci, którzy otrzymali oficjalny tytuł rzeczoznawcy od Ministerstwa Kultury. W Polsce to miano, usankcjonowane prawnie, powiązane jest z rekomendacją Generalnego Konserwatora Zabytków, a o jego nadaniu decyduje przede wszystkim wspomniana wcześniej praktyka. Jeszcze do 2010 roku rzeczoznawcy z tytułu Ministerstwa mogli dokonywać ekspertyz jedynie na zlecenie organów państwa, wraz ze zmianą prawa ich działalność rozszerzona została również na możliwość pracy komercyjnej. W polskich realiach pod określeniem rzeczoznawcy kryje się wiele specjalizacji związanych z profesjonalną ekspertyzą. Do obiektów wymagających opinii ekspertów zaliczane są zarówno zabytki ruchome – rzeźba, malarstwo, grafika, instrumenty muzyczne, rzemiosło, materiały biblioteczne, jak i te, związane z budownictwem i planowaniem: architektura, parki, ogrody, krajobraz czy urbanistyka. Co ciekawe, muzealnikom, czyli bodaj najbardziej zaufanym rzeczoznawcom, wyceniania oraz ekspertyz dla osób prywatnych i instytucji zabrania kodeks etyki zawodowej.

Większość rzeczoznawców to historycy sztuki, konserwatorzy i archeolodzy. Wśród osób wydających opinię zdarzają się również geografowie, historycy oraz prawnicy. Zazwyczaj są to osoby związane z kolekcjonerstwem lub pasjonujące się konkretną dziedziną sztuki. Choć konkretne wykształcenie nie jest niezbędne do wydawania ekspertyz w warunkach polskich, kilka instytucji oferuje podyplomowe studia, które uzupełniać mają pożądane w profesji kompetencje. Jak pokazują statystyki, zapotrzebowanie na rzeczoznawców jest stałe, zwłaszcza w obliczu rozwoju rynku sztuki.

Kiedy opinia eksperta jest niezbędna?

Ze zrozumiałych powodów, większość kolekcjonerów lub posiadaczy dzieł stara się zredukować ilość pośredników, a co za tym idzie kosztów towarzyszących inwestycjom na rynku sztuki. Zabytki ruchome, które stworzone zostały w większej ilości egzemplarzy, lub gdy ich pochodzenie jest oczywiste często nie potrzebują certyfikatów i fachowych opinii, a jedynie wnikliwej analizy samego posiadającego i potencjalnego nabywcy. Istnieją jednak sytuacje, w których ocena eksperta staje się niezbędna. Dwa najczęstsze przypadki to takie, w których pojawia się na rynku nieznane wcześniej dzieło, podpisane przez znanego artystę, lub styl i forma obiektu budzą wątpliwość co do nazwiska widniejącego na sygnaturze. Rzeczoznawcy zachęcają jednak do poddawania analizie każdego antyku i zabytku – wycena oraz ekspertyza znaczącego znawcy zawsze zwiększa wartość obiektu.

Aspekt, który najbardziej zniechęca do pośrednictwa przy wycenie, czyli marża od określonej wartości, zależna jest od kilku czynników. Ekspert warunkuje ją w powiązaniu z rodzajem dzieła, jego wielkością, a przede wszystkim orzeczoną atrybucją. Sam rzeczoznawca może wydawać opinie różnego rodzaju – od wyceny ustnej, po dokładną ekspertyzę techniczną wraz z opisem oraz certyfikatem.Rzeczoznawcy zachęcają do poddawania analizie każdego antyku i zabytku – wycena oraz ekspertyza cenionego znawcy zawsze zwiększa wartość obiektu. Podkreśla się, że niekiedy brak określenia konkretnego pochodzenia dzieła może narazić sprzedającego na straty.

Certyfikat i ekspertyza

Zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami, nie ma jednoznacznych wytycznych co do wystawiania certyfikatów dzieła sztuki. Bardzo często zaświadczenia „dodawane” są przez galerie lub domy aukcyjne do zakupionego dzieła, nie zawsze jednak muszą one świadczyć o autentyczności i słusznej proweniencji. Należy również pamiętać: dowód kupna nie jest certyfikatem oryginalności. Zazwyczaj takie zaświadczenie wydawane przez pośrednika sprzedaży zawiera jedynie informacje opisowe przedmiotu, fotografię, cenę, rzadko kiedy mówi jednak o pochodzeniu obiektu, nie jest poprzedzone ekspertyzą.

Fachowa ocena powinna przede wszystkim powstawać na zlecenie kupującego. Opinia rzeczoznawcy nie posiada prawnie określonego schematu, wskazanym jest aby zawierała jak najwięcej konkretnych informacji. Na nie składa się dokładny opis, wraz z wymiarami, techniką, numerem serii itp. Owe szczegóły mają w sposób jednoznaczny wskazywać na unikalny obiekt. Informacje w opinii eksperckiej powinny odnosić się do źródeł i genezy, popartych bibliografią oraz dokumentami proweniencyjnymi.

Rzeczoznawca powinien dokładnie opisać obiekt z perspektywy historycznej, stylistycznej, technicznej, a także dokonać dokładnej analizy sygnatury. Dla potwierdzenia działań opinia musi zaznaczać zarówno wykonawcę jak i zleceniodawcę ekspertyzy oraz opisywać dokładnie czynności dokonywania oceny. Opis oraz certyfikat powinny zostać podpisane imiennie przez rzeczoznawcę, poświadczone stosowną pieczęcią.

Rzeczoznawca – zawód wysokiego ryzyka

Amadeo Modigliani, Akt siedzący, 1917

Amadeo Modigliani, Akt siedzący, 1917

Główną rolą rzeczoznawcy jest niedopuszczenie pojawienia się falsyfikatów na rynku sztuki. W przypadku każdego podejrzenia o fałszerstwo, decydujący głos posiada wynik fachowej ekspertyzy. Od specjalisty podczas oceny wymagane jest zachowanie obiektywności, badawczego dystansu. Każdy rzeczoznawca posiada prawo pobierania opłaty za wydaną opinię, lecz eksperci z powołania Ministra Kultury ograniczeni są zasadami, zabraniającymi wydawania opinii dla członków własnej rodziny oraz w sprawach, które związane są z jego prywatnym interesem. Specjalista tego typu, w swoich ocenach kieruje się przede wszystkim zasadami merytoryczno-moralnymi (przykładowo we Francji, rzeczoznawca ma status zawodu zaufania publicznego). Etyka zawodowa bazuje na poczuciu praworządności oraz obiektywności i naukowości w badaniu sztuki.

Niestety znane są przypadki intencyjnego wprowadzania w błąd. Szerokim echem odbiła się zeszłoroczna sprawa biografa oraz przewodniczącego Instytutu Amadeo Modiglianiego, który wykorzystując luki w spisie twórczości malarza, świadomie wystawiał certyfikaty autentyczności obrazom fałszywym.

Mimo honorowego kodeksu moralnego rzeczoznawcy, nawet najwybitniejszym specjalistom zdarzają się pomyłki w zetknięciu z doskonałymi fałszerstwami. Ekspert zazwyczaj pobiera około 5 procent wartości wycenionego obiektu, sam jednak narażony jest na wielkie koszta, a także konsekwencje prawne w przypadku pomyłki. Stąd część specjalistów zabiega o obowiązkowe ubezpieczenie tej wąskiej grupy zawodowej.

Działalność ekspercka wciąż czeka na swoją dokładną regulację prawną. Oceny rzeczoznawców związane są z największymi transakcjami i nie poprzedzają każdej sprzedaży, jednak pewne jest, że to głównie głosy specjalistów decydują o wartości dzieła.

Julia Harasimowicz

Fot. (góra) John Ritchie, Aukcja kapitańska, 1875

Portal Rynek i Sztuka

LOGO RiS

szukaj wpisów które mogą Cię jeszcze zainteresować:

2 komentarzy do “Kim jest rzeczoznawca?”

  1. witold

    jestem elektrykiem

    moja pasja jest ciesielstwo

    1. Henryk

      Rzeczoznawca to koneser stuki ale zazwyczj tylko w jednej dziedzinie sztuki , jubilerstwo, zegarmistrzistwo malarstwo , rzeżba , sztuka nowoczesna
      , aby ocenictakie przedmioty trzeba lat praktyki gdzie specjalista spotyka sie z orginalnymi jak i oszustwami i na tej podstawie wyrabia sobie opinię jak stwierdzic orginalnoścć z doswiadczenia i informacji zródłowej , cehy szczególne,powiązania tematyczne , techniczne

Dodaj komentarz:

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Magazyn

Kursy online

Odwiedź sklep Rynku i Sztuki

Zobacz nasze kursy Zobacz konsultacje dla artystów

Zapisz się do naszego newslettera

Zapisując się na newsletter zgadzasz się z regulaminem portalu rynekisztuka.pl Administratorem danych osobowych jest Media&Work Agencja Komunikacji Medialnej (ul. Buforowa 4e, p. 1, p-2-5, 52-131 Wrocław). Podanie danych jest dobrowolne. Zgoda na otrzymywanie informacji handlowych może zostać wycofana w każdym czasie. Więcej informacji na temat danych osobowych znajduje się w Polityce prywatności.