7 lipca 1988 roku największy na świecie dom aukcyjny Sotheby’s zorganizował w Moskwie pierwszą aukcję dzieł sztuki. Była to prawdziwa sensacja: rekordowe ceny osiągnęły zarówno dzieła awangardowej sztuki XIX i XX wieku, jak i dzieła sztuki współczesnej ZSRR. Świat odkrył wtedy potencjał artystyczny oraz wartość komercyjną sztuki rosyjskiej.
G. Bruskin „Fundamentalny leksykon”, źródło: Arterritory
Przez bardzo długi czas sztuka ZSRR, a tym bardziej wczesna rosyjska sztuka awangardowa, były nieznane i niedostępne na Zachodzie. Dopiero w skutek pewnego złagodzenia napięcia między stronami zimnej wojny w latach 70., otworzyły się nowe kanały współpracy międzynarodowej i wymian w dziedzinie sztuki. Dużą rolę w popularyzacji sztuki rosyjskiej i wschodnioeuropejskiej odegrał baron von Thyssen-Bornemisza – w owych czasach właściciel jednej z największych prywatnych kolekcji malarstwa i założyciel Muzeum Thyssen-Bornemisza w Madrycie. W roku 1973 nabył on „Martwą naturę” ukraińskiej awangardystki Aleksandry Ekster. Było to pierwsze dzieło z wielkiej kolekcji awangardy zdobytej przez von Thyssen-Bornemisza za żelazną kurtyną.
Z baronem von Thyssen-Bornemiszem współpracował Simon de Pury – osoba, która stała się głównym inicjatorem i organizatorem pierwszej aukcji Sotheby’s w ZSRR. Będąc kuratorem muzeum von Thyssen-Bornemisza, de Pury często odwiedzał Związek Radziecki w ramach organizacji ekspozycji-wymian z rosyjskimi muzeami i dobrze już znał wschodnioeuropejską sztukę awangardową. Podczas jednej z podróży w 1984 roku de Pury po raz pierwszy odwiedził pracownię rosyjskiego konceptualisty Ilyi Kabakova i tym samym odkrył dla siebie tzw. „sztukę nieoficjalną” ZSRR . Kurator zachwycał się oryginalnością tej sztuki, ale z przykrością uświadamiał, że radzieccy artyści w tych czasach nie mieli żadnej możliwości, aby eksponować swoje obrazy za granicą.
Lecz wkrótce sytuacja się odwróciła… Już w 1985 roku ZSRR ogłosił kurs Pieriestrojki, który mocno sprzyjał ociepleniu stosunków z państwami zachodnimi. Rok później Simonowi de Pury udało się zająć stanowisko dyrektora zarządzającego w europejskim oddziale Sotheby’s. Bardzo dobrze znając potencjał sztuki tworzonej w Związku Radzieckim, de Pury postanowił wykorzystać swoje stanowisko, aby pomóc utorować drogę danej sztuce na zachodni rynek.
G. Bruskin „Fundamentalny leksykon”, źródło: Arterritory
Kontakty z artystami i Ministerstwem Kultury ZSRR, nawiązane jeszcze na początku lat 80., w dużym stopniu ułatwiły dyrektorowi Sotheby’s organizację aukcji. Kiedy polityczne decyzje w tej sprawie zostały podjęte, eksperci Sotheby’s niezwłocznie przystąpili do pracy. Najpierw wybrano dzieła, wśród których znalazły się prace rosyjskich artystów awangardowych i współczesnych artystów radzieckich. Zorganizowano intensywną międzynarodową kampanię reklamową – wydano dwujęzyczny luksusowy katalog, pokazano wybrany zbiór prac na wystawach w Nowym Jorku, Londynie , Paryżu , Kolonii i Zurychu.
Aukcja w Moskwie, w przeciwieństwie do podobnych aukcji w Europie Zachodniej, była wydarzeniem zamkniętym, które wymagało posiadania stosownego zaproszenia. Podczas przedaukcyjnej kampanii Sotheby’s zapowiedziało, że sprzedaż dzieł będzie liczona w brytyjskich funtach. Mimo prawnego zakazu wywozu dzieł sztuki powstałych przed rokiem 1945, dom aukcyjny zagwarantował możliwość przetransportowania dzieł poza granice Związku Radzieckiego.
Wyniki aukcji okazały się szokujące: ogólna suma sprzedaży wyniosła 2 mln 85 tys. brytyjskich funtów (3.6 mln dolarów), co czterokrotnie przewyższyło wstępne oczekiwania ekspertów. Artyści współcześni dzięki aukcji zarobili kwoty, o których wcześniej nie mogli nawet marzyć. Najdrożej sprzedano obraz rosyjskiego przedstawiciela konstruktywizmu Aleksandra Rodczenka „Linia” ( 562 tys.dolarów). Wśród rekordów cenowych aukcji były także : „Fundamentalny leksykon” G. Bruskina ( 416 tys. dolarów), „Dwie figury” V.Stepanovej (140 tys.doalrów), „Odnowiony obraz” I. Kopystianskiego (75 tys. dolarów) i „Odpowiedzi grupy eksperymentalnej” Ilyi Kabakova ( 38 tys. dolarów).
Po zakończeniu aukcji John Ellis Bowlt – jeden z czołowych znawców rosyjskiej sztuki awangardowej na Zachodzie – napisał : „Niewątpliwie, aukcja Sotheby’s w Moskwie stała się punktem zwrotnym w rozwoju radzieckiego rynku sztuki”. Trudno się z nim nie zgodzić, gdyż rosyjska sztuka awangardowa również współcześnie cieszy się dużym zainteresowaniem i osiąga wysokie ceny sprzedaży.
Ganna Melnyk
Fot. (góra) G. Bruskin „Fundamentalny leksykon”, źródło: Arterritory
Portal Rynek i Sztuka
