Nagość, krew, przemoc – sztuka performance uwielbia kontrowersyjne środki artystycznego wyrazu. Przedstawiamy 8 najbardziej szokujących performance’ów w historii sztuki.
1. Bas Jan Ader – „W poszukiwaniu cudownego” (1975)
Bas Jan Ader „W poszukiwaniu cudownego” (1975), źródło: basjanader.com
Auto-destrukcyjne działania powtarzały się w każdym performance’ie holenderskiego artysty Basa Jan Adera. Na przykład, w 1970 roku w „Upadku” artysta nagrywał siebie samego bezwładnie spadającego z dachu swojego domu. Pięć lat później wyruszył on z półwyspu Cape Cod w Stanach Zjednoczonych w małej jednoosobowej łodzi żaglowej i zamierzał przepłynąć Atlantyk. Celem artysty było znalezienie jakiegoś głębszego sensu, wyjście poza ramy amerykańskiego życia konsumenckiego. Po trzech tygodniach kontakt radiowy z Aderem się urwał… a po dziesięciu miesiącach znaleziono dryfującą, częściowo podtopioną łódź w okolicy południowo-zachodniego wybrzeża Irlandii. Ciała artysty nigdy nie znaleziono.
2. Marina Abramovic – „Rhythm 5” (1974)
Marina Abramovic „Rhythm 5” (1974), źródło: Guggenheim Museum
Urodzona w Belgradzie artystka Marina Abramovic jednego z występów omal nie przypłaciła życiem. W 1974 roku zorganizowała ona performance pt. „ Rhythm 5”, podczas którego ułożyła na ziemi dużą pięcioramienną drewnianą gwiazdę, którą polała benzyną i podpaliła, po czym wskoczyła przez płomienie do środka. Ze względu na brak dostatecznej ilości tlenu, artystka zaczęła się dusić, a w konsekwencji straciła przytomność. Ponieważ publiczność na początku nie mogła dojrzeć artystki wśród dymu i ognia, uratowano ją w ostatniej chwili i od razu przewieziono do szpitala.
3. Chris Burden – „Shoot” (1971)
W 1971 roku młody amerykański artysta Chris Burden został celowo postrzelony w ramię przez swojego asystenta. Performance pt. „Shoot” został nagrany na wideo. Było to bezpośrednie nawiązanie do przemocy związanej z wojną w Wietnamie. Artysta przedstawił jeszcze kilka podobnych projektów, przekraczających bariery cielesności i bezpieczeństwa. W 1974 roku, podczas akcji „ Trans-Fixed”, artysta przybity gwoździami do Volkswagena „Garbusa”.
4. Orlan – „Reinkarnacja świętej Orlan” (1990)
Orlan „Reinkarnacja świętej Orlan” (1990), źródło: La réincarnation de Saint Orlan (1990)
W trakcie serii pokazów pt. „Reinkarnacja świętej Orlan” z 1990 roku francuska artystka Orlan zmieniała swoją twarz przy pomocy chirurgii plastycznej. Dzięki operacjom starała się upodobnić do bohaterek zachodnich dzieł sztuki, które określają ideał piękna, w tym do Wenus Botticellego i Mony Lisy da Vinciego. Orlan była pierwszą artystką, która uczyniła operacje plastyczne środkiem wyrazu artystycznego.
5. Neil Harbisson „Eyeborg” (2003)
Neil Harbisson „Eyeborg” (2003), źródło: neilharbisson.com
Kwestia zmian ciała i cielesności interesuje również malarza Neila Harbissona. Artysta urodził się z achromatopsją, czyli chorobą, która objawia się niewidzeniem barw. Postanowił jednak to zmienić, wszczepiając sobie tzw. „Eyeborga”, urządzenia składającego się z umieszczonej na wysokości czoła kamery, słuchawek i układu odpowiedzialnego za analizę obrazu. Obraz z kamery jest przetwarzany tak, aby widzianym kolorom odpowiadały różne dźwięki. Harbisson dosłownie zaczął słyszeć kolory. Zafascynowany cyberkulturą został założycielem „Cyborg Foundation” – organizacji propagującej cyborgizację.
6. Yoko Ono – „Cut Piece” (1964)
Podczas feministycznego performance „Cut Piece” z 1964 roku, Yoko Ono uklęknęła na ziemi i ułożyła obok siebie parę dużych nożyczek. Widzowie zostali zaproszeni do obcinania po kawałku ubrania artystki. Performance zaczynał się grzecznie, ale publiczność coraz bardziej się angażowała, dopóki z ubrania artystki nie zostało nic. Niektórzy krytycy sztuki podkreślają, że wykonany w czasie trwania wojny w Wietnamie „Cut Piece” miał ofiarny, destrukcyjny i upamiętniający charakter.
7. Hermann Nitsch – „Krwawe organy” (1962)
Hermann Nitsch „Krwawe organy” (1962) ©Hermann Nitsch
Hermann Nitsch należał do ruchu wiedeńskich akcjonistów. Jego twórczość, ze względu na akty przemocy, krew i tortury, wywołuje szok. Nitsch zasłynął ze stworzenia tzw „ Teatru Orgii i Misteriów”, gdzie w latach 1962-1998 odbyło się blisko 100 akcji artystycznych. Pierwszą z akcji były „Krwawe organy”. Nitsch i jego towarzysze zamurowali się w piwnicy w Wiedniu, gdzie ukrzyżowali na tle białej tkaniny jagnię. Nitsch przekonywał, że za pomocą podobnych akcji, uwalnia się z podświadomych lęków i zahamowań.
8. Piotr Pawlenski – „Fixation” (2013)
W trakcie performance’u pt. „Fixation” rosyjski artysta Piotr Pawlenski rozebrał się do naga i przybił gwoździem własne jądra do Placu Czerwonego. Pawlenski zdecydował się na tak drastyczną akcję, aby w obchodzonym w Rosji Dniu Policjanta zaprotestować przeciwko obojętności i korupcji policji. Pawlenski zasłynął także w kontekście aresztowania członkiń art grupy Pussy Riots, kiedy to na znak sprzeciwu zaszył sobie usta.
Ganna Melnyk
Fot. (góra) Yoko Ono „Cut Piece” (1964) ©Yoko Ono
Portal Rynek i Sztuka
