Proweniencja dzieła sztuki – jak nie dać się oszukać

Rynek sztuki z każdym rokiem nieustannie się rozwija. Zwiększa się liczba kolekcjonerów, rosną ceny, ale wraz z tym rośnie też liczba fałszerstw. Żeby nie trafić w pułapkę i nie dać się oszukać, każdy świadomy kolekcjoner obowiązkowo przed zakupem musi zapoznać się uważnie z proweniencją dzieła sztuki.

Termin „proweniencja” oznacza historię pochodzenia i istnienia danego dzieła, od momentu powstania aż do danej chwili. Ma to ogromne znaczenie dla ustanowienia i potwierdzenia autentyczności dzieła. Dobra proweniencja zawsze zwiększa wartość aukcyjną oraz atrakcyjność dzieła sztuki dla potencjalnego inwestora.

Proweniencja może występować w różnych formach. Do najważniejszych z nich należą:

• Podpisane zaświadczenie lub oświadczenie o autentyczności dzieła sztuki od uprawnionej instytucji władzy lub eksperta w dziedzinie sztuki;
• Hologram, naklejka lub stempel galerii albo wystawy na dziele sztuki;
• Oryginalny paragon /potwierdzenie sprzedaży;
• Potwierdzenie (werbalne lub na piśmie) od artysty;
• Ocena, wydana przez uprawnioną instytucję władzy lub przez eksperta w dziedzinie sztuki;
• Nazwiska poprzednich właścicieli sztuki;
• Pisemna dokumentacja uznanych ekspertów lub uprawnionych instytucji dotycząca dzieła sztuki;
• Wzmianki lub ilustracje dzieła sztuki w książkach lub katalogach wystaw;
• Artykuły w gazetach lub czasopismach, opisujące lub ilustrujące dzieło sztuki;
• Werbalne informacje, otrzymane od osoby z autorytetem, znającej dane dzieło lub artystę.

Idealna historia proweniencji zawiera udokumentowane nazwiska wszystkich poprzednich właścicieli oraz daty posiadania przez nich dzieła sztuki. Jeśli praca została otrzymana w spadku lub w darze od pewnej osoby, zakupiona na aukcji lub w galerii, znajdowała się w muzeum, uczestniczyła w wystawach, to dla proweniencji bardzo ważne są dokumenty, które będą to potwierdzać. Niestety, takie szczegółowe prześledzenie historii istnienia dzieła jest dość rzadkie, a większość prac ma ogromne luki w ich proweniencji.

Nabywając dzieło sztuki, należy skontaktować się ze sprzedawcą, aby on przedstawił całą możliwą dokumentację i informację odnośnie dzieła sztuki. Jeśli sprzedający opowiada o dobrej proweniencji, ale odmawia pokazania potrzebnych dokumentów, warto zastanowić się , czy nie trafiliście przypadkiem w pułapkę oszusta.

Trzeba pamiętać, że proweniencja opiera się tylko na faktach, nie na przypuszczeniach. Oświadczenie, że dzieło sztuki „wygląda podobnie” do innych dzieł danego artysty może być uznane za element proweniencji, tylko w przypadku, gdy pochodzi od bardzo wpływowego eksperta i jest udokumentowane. Nawet podpisana ręcznie ocena dzieła sztuki nie stanowi ważnego składnika proweniencji, o ile nie została wykonana przez szanowanego eksperta lub instytucji, specjalizujących się w badaniu twórczości danego artysty.

We wszystkich dokumentach, należących do proweniencji, obowiązkowo musi być wspomniane to dzieło sztuki, które zamierzacie kupić. Im bardziej pełny opis, tym lepiej. Muszą być wskazane nazwa, autor (jeśli jest znany), daty stworzenia (jeśli są znane) i inne istotne szczegóły. Dokumenty, które nie wskazują danego dzieła sztuki w swojej treści, nie mogą stanowić części jego proweniencji.

Fotokopie listów, świadectw i innych dokumentów nie są uważane za formy proweniencji (chyba, że oryginały znajdują się w znanej lokalizacji i mogą być dostępne i sprawdzone). Dokumentacja musi być podpisana ręcznie lub ręcznie stemplowana, nawet jeśli dokument był drukowany, a nie pisany odręcznie. Wszystkie podpisy na dokumentacji muszą być identyfikowalne, a dane do wszystkich sygnatariuszy muszą być zawarte gdzieś w proweniencji.

Wszystkie oświadczenia sprzedającego muszą być zweryfikowane. Dlatego dowiedziawszy się od sprzedawcy nazwisk i imion ludzi, które wcześniej posiadali dzieło, warto upewnić się, że osoby te faktycznie istnieją (lub istniały) i, jeśli to możliwe, skontaktować się z nimi bezpośrednio z nimi lub z ich potomkami. Analogicznie można poznać pełne nazwy oraz informacje kontaktowe do wszystkich galerii i domów aukcyjnych, które wcześniej eksponowały lub sprzedawały dzieło. Jeśli te instytucje nadal pracują, nie zaszkodzi skontaktować się z nimi w celu potwierdzenia informacji podanych przez sprzedającego.

W razie dużej ilości pytań odnośnie proweniencji dzieła sztuki, warto dodatkowo skontaktować się z niezależnym ekspertem, rzeczoznawcą, konsultantem, marszandem. Najlepiej dołożyć wszelkich starań, aby sprawdzić proweniencję przed licytacją, ponieważ po zakupie będzie już za późno.

Ganna Melnyk

Portal Rynek i Sztuka