Alkohol znany jest ludziom od tysięcy lat. Spożywany pierwotnie w celach magicznych i leczniczych, stał się z czasem towarzyszem przyjęć, synonimem dobrego samopoczucia oraz niebezpiecznym źródłem uzależnień. Silne przywiązanie wielu kultur do alkoholu przeniosło się również na grunt sztuki. Przedstawiamy 10 dzieł sztuki, będących jednocześnie refleksją nad tym tematem.
1. Malarz Brygosa – Czerwonofigurowy puchar (490 – 480 przed n.e.)
Spotkania, w trakcie których wypijało się dużo dobrego wina, były integralną częścią życia wyższych klas społecznych w starożytnych Atenach. Picie wina miało zachęcać do aktywności: o etyce, filozofii czy religii dyskutowano pijąc wino, tak samo w przypadku zabawy. Naczynie z 490-480 r. przed n.e., pomalowane w technice czerwonofigurowej, przedstawia epizod, kiedy bogaty młodzieniec w czasie oglądania występu tancerki, odmawia wypicia kielicha wina.
2. Michał Anioł – Bachus (1496-1497)
W renesansie, będącym zwrotem ku czasom antycznym i starożytnej mitologii, w centrum uwagi artystów znalazł się między innymi Bachus. Marmurowa rzeźba, przedstawiająca tego boga jest uważana za jedno z pierwszych dzieł Michała Anioła, które artysta wykonał w wieku 20 lat. Bachus w jego wyobrażeniu, to młodzieniec szalonego i upojony winem, który ledwo trzyma w prawej dłoni kielich. Szokująco pusty wzrok i pochylona głowa Bachusa wskazują, że nawet bóg po wypiciu dużej ilości alkoholu zaczyna tracić nad sobą kontrolę.
3. Tycjan – Bachanalie (1523-1526)
Pijaństwo nigdy nie wyglądało tak piękne, jak na obrazie Tycjana pod tytułem „ Bachanalie”. Obraz ilustruje ucztę na cześć Dionizosa na wyspie Andros. Cała scena jest hołdem wysławiającym radość wolnego i nieskrępowanego pogańskiego życia. Upojeni winem ludzie nie tracą panowania nad sobą, ich ruchy są płynne i pełne gracji. Wino uwolniło mieszkańców od kompleksów i zahamowań.
4. Anthony van Dyck– Pijany Sylen (1620)
W mitologii antycznej Sylen to gruby pijany przyjaciel boga wina Dionizosa. Ten barokowy obraz van Dycka przedstawia Sylena tak upitego, że nie może on utrzymać się na nogach. Satyry z całych sił starają się podtrzymać Sylena, ale jego masywne spocone ciało wciąż spada. Nie wydaje się to jednak poniżające dla tytułowego bohatera, gdyż jest on zupełnie szczęśliwy w tym stanie totalnego alkoholowego uniesienia.
5. Diego Velázquez – Triumf Bachusa (1629)
W tym ironicznym arcydziele słynny hiszpański nadworny malarz Velazquez zestawia mit i rzeczywistość, sztukę wysoką i byt niższych stanów społecznych. Starożytny bóg Bachus schodzi na ziemie Hiszpanii XVII wieku, gdzie spędza czas nie z satyrami i menadami, lecz w otoczeniu niechlujnych pijaków. Velasquez wyraźnie kwestionuje w tym dziele mit wina jako aspiracji życia kulturowego i pokazuje, że dla zwykłych ludzi epoki baroku alkohol był raczej sposobem, by na jakiś czas uciec od rzeczywistości i zapomnieć o własnym ubóstwie, niż inspiracją do kulturalno-intelektualnych rozważań.
6. Jan Steen – Wnętrze Hotelu („Rozbite jajka”) (ok. 1665-70)
Jan Steen portretuje samego siebie jako jednego z niechlujnych i chamskich pijaków, czepiających się przestraszonej kelnerki. Gdy Velázquez używał ironii i mitologii, aby pokazać rzeczywistość, holenderscy malarze tacy jak Steen pokazywali realia życia wprost, bez żadnych klasycznych aluzji. Obraz przedstawia jedną z typowych sytuacji, które miały miejsce codziennie w pubach w XVII wieku.
7. Edgar Degas – Absynt (1892)
Zielona wróżka – absynt – była najczęściej spożywanym napojem wśród paryskiej bohemy w XIX wieku. W tym dość ponurym obrazie artysta przedstawił parę siedzącą przy stoliku w jednej z kawiarenek. Przed kobietą stoi kieliszek wypełniony zielonkawym trunkiem. Pomimo fizycznej bliskości obie postacie zdają się nie zauważać, są zagubieni i pogrążeni we własnych smutnych myślach. Malarz świadomie umieścił parę w prawym, górnym rógu obrazu, pogłębiając nastrój pustki i apatii.
8. Gilbert i George – Gordon’s Makes Us Drunk (1972)
Wideo „Gordon’s Makes Us Drunk” jest utworem przedstawiającym dwóch mężczyzn, poszukujących ekstazy i zapomnienia. W tym dziwnym hipnotycznym filmie, Gilbert i George siedzą i rozpijają butelkę ginu pod dźwięki muzyki klasycznej w tle. Pod wpływem alkoholu mężczyźni stają się coraz bardziej pijani, a ich ruchy – coraz bardziej niezdarne i nieogarnięte.
9. Borys Michajłow – Historia Horoby (1997-1998)
„Historia choroby” jest serią szokujących zdjęć ukazujących ukraińskich bezdomnych. Borys Michajłow systematycznie fotografował ich, aby pokazać sposób życia ludzi, którzy po upadku ZSRR nie potrafili przystosować się do nowych realiów. Seria społecznych fotografii przyniosła fotografowi powszechne uznanie na Zachodzie, gdzie jego prace były wystawiane w najsłynniejszych galeriach świata.
10. Gillian Wearing – Teresa i Seamus (1998)
Brytyjska artystka, której głównym tematem twórczości są dramaty życiowe, w ramach projektu o życiu londyńskich alkoholików stworzyła serię zdjęć Teresy i Seamusa. Według Gillian, alkohol jest najprostszym narzędziem, by uwolnić się od zahamowań i społecznego tabu, bowiem pozbawia nas możliwości spokojnego, racjonalnego myślenia, zmuszając ludzi do kierowania się wyłącznie emocjami.
Ganna Melnyk