„Malowniczy rezerwat” sztuki ukraińskiej

Po rozpadzie ZSRR na ukraińskiej scenie artystycznej ujawniło się nowe pokolenie artystów, które poczuło wreszcie możliwość twórczej wolności i zwróciło się przeciw ograniczeniom dominującej przez lata stylistyki socrealizmu. Większość młodych ukraińskich twórców w tym okresie zafascynowała się sztuką postmodernistyczną negującą wszelkie ograniczenia. Jednak nie mniej ważną grupę stanowili malarze, którzy chcieli pozostać wiernymi wartościom estetycznym mimo wszystko i przestrzegali najważniejszych zasad malarstwa klasycznego.

Właśnie do takich artystów należą przedstawiciele grupy „Malowniczy rezerwat” (ukr. Живописний Заповідник),  która powstała w Kijowie w roku 1992. Do składu grupy weszło pięciu artystów: Aleksander Żywotkow, Marko Geiko, Mykoła Krywenko, Anatolij Krywołap,  Tyberiusz Silwaszi. Malarze z „Malowniczego rezerwatu” nie zachwycali się współczesną mieszaniną „elitarnego” i „popularnego”, nie podobała im się też skandaliczna estetyka brzydoty. Artyści zadeklarowali szacunek do podstaw klasycznego malarstwa i przestrzegania zasad zawodowych, starając się łączyć eksperymenty formalne z teoretycznymi rozważaniami nad istotą sztuki.

Tyberiusz Silwaszi (ukr. Тиберій Сільваші)

Założycielem i ideologiem grupy był artysta Tyberiusz Silwaszi, który jeszcze od 1897 roku prowadził sekcję młodzieży Związku Artystów w Kijowie. To on sformułował podstawowe zagadnienia teoretyczne i wskazał wektory kierunkowe rozwoju „Malowniczego rezerwatu”.

Tyberiusz Silvaszi był całkowicie pochłonięty kwestią egzystencjalnych doświadczeń poprzez „kolor i tylko kolor”. W związku z tym, rozważania nad kolorem i eksperymenty kolorystyczne stały się podstawową cechą twórczości całej grupy artystycznej. Odwołując się do dziedzictwa awangardystów z początku XX wieku ( Kandynskiego, Malewicza i innych), Silwaszi uważał, ze kolor niesie treści metafizyczne: rozwiązuje problem przezwyciężenia ram czasu i przestrzeni, zapewnia autorowi możliwość tworzenia własnych światów w innym, fikcyjnym wymiarze. „Kolor – to rzeczywistość, odnosząca się do dziedziny fenomenalnego”  – pisał Silwaszi w statucie grupy artystycznej  „Malowniczy rezerwat”. Sformułowany przez malarza program podkreśla przede wszystkim nieograniczoną swobodę twórczą artysty, dążenie do eksperymentu, zwłaszcza eksperymentu z barwą i fakturą. Wszystkie dzieła Silwaszi są ściśle abstrakcyjne, a kolor w nich jest dominującym czynnikiem ekspresji, który stanowi nie tylko formę artystycznej ekspresji, lecz jest również narzędziem przekazu o treści filozoficznej. Dzieła tego artysty wymagają dogłębnej, niemal medytacyjnej kontemplacji. Ponadto dorobek artysty niewątpliwie odnosi się do  tradycji malarstwa „erudycyjnego”, często niezrozumiałego bez odpowiedniego intelektualnego przygotowania.

Obecnie Silwaszi jest uważany za jednego z najlepszych ukraińskich malarzy i teoretyków sztuki, jednak sukcesu komercyjnego artysta nie osiągnął. Jego prace głównie są sprzedawane na Ukrainie i  bardzo rzadko biorą udział w aukcjach międzynarodowych, a ceny dzieł wynoszą średnio od tysiąca do kilku tysięcy dolarów.

Anatolij Krywołap (ukr. Анатолій Криволап)

Tak jak dla Silwaszi, również dla słynnego ukraińskiego artysty Anatolija Krywołapa dominującą rolę odgrywa kolor, zaś rysunek stanowi najczęściej tylko pewną aluzję do obrazu. Koloryzm dzieł Krywołapa w dużym stopniu odzwierciadla ukraińską tradycję narodową.

Malarz jest szczególnie  zafascynowany przyrodą ukraińskiej wsi, która często staje się głównym tematem jego pejzaży. W niesamowity sposób Anatolij Krywołap potrafi połączyć w swoich obrazach na przykład fioletowy, niebieski, żółty i czerwony kolory w integralną harmonijną całość. Takie kontrastujące plamy barwne na obrazach artysty wywołują silne emocjonalne przeżycia. Artysta zwraca również dużą uwagę na teksturę obrazu, lubi malować impastowo, często nakładając nawet  kilku centymetrowe warstwy farby.

Oficjalnie Anatolij Krywołap jest najdroższym na Ukrainie artystą, który już trzykrotnie ustanawiał rekord sprzedaży współczesnej sztuki ukraińskiej na międzynarodowym rynku sztuki. W czerwcu 2013 roku obraz Krywołapa „Koń. Wieczór” został sprzedany przez dom aukcyjny Philips de Pury & Co w Londynie za rekordowe 122 500 funtów.

Oleksandr Żywotkow (Олександр Животков)

Dla kolejnego przedstawiciela grupy „Malowniczy rezerwat”  – Oleksandra Żywotkowa – jednym z podstawowych źródeł natchnienia jest prawosławna ikonografia, a sam artysta jest  człowiekiem  głęboko religijnym. Echa dawnej kultury pełnią w jego obrazach ważną funkcję semantyczną, wprowadzają coś na kształt „duchowego światła”.

Podział na twórczość figuratywną i niefiguratywną nie ma właściwie zastosowania w jego malarstwie. W wielu obrazach Żywotkowa granica między figuracją a abstrakcją zaciera się. Pomimo pozornego minimalizmu dzieł Żywotkowa, malarz pracuje nad obrazami długo i starannie. Artysta celowo korzysta z dość ograniczonej palety,  skupiając się na przekazaniu subtelnych niuansów barwnych i tonalnych.

Artysta nie zajmuje się własnym PR, podkreślając :
„Widziałem swoją stronę internetową może ze dwa razy:  nie mam na to ani czasu, ani ochoty. Ci, którzy są mną zainteresowani, przychodzą do pracowni, gdzie możemy porozmawiać. A rozpowszechnianie informacji o sobie- to mnie nie interesuję”.  

Ostatnio jednak ujawniono, że Żywotkow powierzył promocję swojej twórczości Fundacji Stedley Art w Kijowie, której udało się w dużym stopniu zwiększyć zainteresowanie malarzem wśród  kluczowych ukraińskich kolekcjonerów.

Średnio dzieła artysty są sprzedawane za kwotę 5-7 tysięcy dolarów.  Rekord sprzedaży artysta osiągnął w 2013 roku, kiedy jego „Praca 1” z serii „Drogi” została nabyta  za ponad 13 tys. funtów na aukcji Sotheby’s Contemporary East.

Marko Gejko (Maрко Гейко)

„Dołączając się do grupy „ Malowniczy rezerwat”, chciałem w pewnym stopniu przeciwstawić się  sztuce propagowanej przez młodych  postmodernistów i przedstawicieli soc-artu. Chciałem pokazać że nadal istnieje inne malarstwo,  bez obowiązkowego przywiązania do tekstów i kontekstów polityczno-społecznych. Chciałem udowodnić, że sam obraz może być przedmiotem, a kolor lub tekstura mogą być główną treścią dzieła” – mówi Marko Gejko.

Wizytówką Gejko są zgeometryzowane martwe natury, przedstawiające przedmioty codzienności – czajniczek z herbatą, jaja, puste butelki itp. Płótna artysty są prawie monochromatyczne, artysta posługuje się głównie odcieniami szarości, bieli, brązu, unikając ostrych kontrastów. Artysta jest bardzo wrażliwy na poziom jakości swojego dzieła: maluje długo, często znowu i znowu przemalowuje pozornie zakończone płótna, a niektóre obrazy nawet niszczy.  Dlatego dorobek Marka Gejko jest stosunkowo niewielki, w związku z czym rośnie też zainteresowanie wokół jego dzieł. Obecnie najdrożej sprzedaną pracą artysty jest dyptyk „Kompozycja” z 1996 roku (30 tys. dolarów).

Mykoła Krywenko (Микола Кривенко)

Mykołę Krywenka można nazwać artystą elitarnym, który tworzy „sztukę wysoką”, a więc mało popularną u masowego odbiorcy.  Twórczy styl Krywenka polega na tym, że malarz stara się stworzyć maksymalnie ekspresyjne dzieło za pomocą minimum środków wyrazu.

Abstrakcyjne niefiguratywne dzieła, artysta zaczął tworzyć jeszcze pod koniec lat 80. Płótna Krywenka są niemal monochromatyczne, najczęściej artysta wykorzystuje pastelowe kolory.  Maluje impastowo,  nakładając farby grubą, wypukłą warstwą.  Największe inspiracje  malarz czerpie z filozofii Wschodu. Oprócz malarstwa, artysta tworzy również kolaże oraz drewniane rzeźby.  Dzieła Mykoły Krywenka sprzedają się głównie na ukraińskim rynku sztuki w średniej cenie 5-7 tys.dolarów.

Oficjalnie grupa „ Malowniczy rezerwat” istniała 4 lata.  Z czasem każdy członek zespołu chciał rozwijać się  samodzielnie, ale nawet po rozpadzie, przedstawicieli tej grupy łączy wierność zasadom malarstwa klasycznego.   W obecnych czasach, kiedy coraz częściej artyści i teoretycy sztuki nazywają malarstwo sztalugowe niemal anachronizmem, twórczość ukraińskich artystów z „Malowniczego Rezerwatu”  potwierdza niewyczerpane możliwości tej klasycznej sztuki i pokazuje perspektywy jej rozwoju.

Ganna Melnyk

Portal Rynek i Sztuka