Prezentujemy muzy, kochanki, żony wielkich artystów. Kobiety piękne, czasem dziwne i tajemnicze, ale wszystkie bardzo inspirujące. Uchylamy rąbka tajemnicy i przedstawiamy malarzy i ich muzy. Piszemy o wielkich uczuciach, złamanych sercach, czułości i zdradzie.

1. Kiki de Montparnasse

Tsuguharu Foujita, Akt leżącej kobiety z ornamentem liberty w tle, 1922

Wielka muza paryskiego Montpasse’u była modelką do szaleństwa zakochaną w Man Ray’u, choć nie przeszkadzało jej to romansować z innymi artystami. Pozowała wielu ówczesnym artystom, występowała w kabarecie, śpiewała. Malował ją Kisling, szkicował ją Calder, rzeźbił ją Gargallo. Najbardziej znana fotografia Man Raya z kobietą, której ciało przypomina wiolonczelę przedstawia właśnie Muzę paryskiego Montparnasse’u – Kiki. Jej specyficzna uroda inspirowała, potrafiła dopasować się do każdej, nawet najbardziej wydumanej, roli. Szczególnie upodobał ją sobie japoński artysta Tsuguharu Foujita, który namalował jej akt w pozie Olimpii Maneta pt. Akt leżącej kobiet z ornamentem Liberty w tle z 1922 roku. Obraz zachwycał, oczarowywał i wzbudzał wielkie emocje. Wydarzenie to opisywały wszystkie dzienniki francuskie, nawet sam minister pogratulował Foujicie. Wieczorem tego samego dnia sprzedano dzieło za 8 tys. franków.

2. Anna Achmatowa

Amadeo Modigliani, Anna Akhmatova

Była „Czarnym Aniołem” o wyjątkowej, nieprzeciętnej urodzie… Niezwykle wysoka, choć szczupła, miała lekko garbaty nos i kruczoczarne włosy. Nic dziwnego, że mężczyźni zwracali na nią uwagę.Urodzona w Odessie poetka Anna Achmatowa w małżeństwie nie miała zbyt wiele szczęścia, dlatego rozwodziła się kilkakrotnie.
Była wielką muzą Amadeo Midiglianiego. Z „Modim”, bo tak go nazywała w swoich wspomnieniach, poznała się w 1910 roku i szybko połączyło ich wielkie uczucie. Spotykali się wielokrotnie, a Modigliani malował jej portrety i akty. Jednym z nich był słynny szkic „Naga” z 1911 roku. Achmatowa na własność otrzymała ich kilkanaście, jednak większość z nich przetrwała zawieruchy rewolucyjnej…

3. Dora Maar

Pablo Picasso, Portret Dory Maar, 1939, źródło: Wikiart

Była modelką, kochanką i muzą. To właśnie ją Pablo Picasso sportretował w miodowej koszuli, siedzącą niczym królowa na tronie. Urodziła się w 1907 roku, z pochodzenia była Chorwatką i faktycznie nazywała się Henriette Theodora Marković. Z Picassem spotkali się po raz pierwszy w styczniu 1936 roku w Paryżu, gdy młodziutka Dora miała dopiero 26 lat. Odpoczywała wtedy na tarasie kawiarni – skupiającej elitę paryską – Les Deux Magots. Jej uroda promieniała i doprowadzała 54-letniego Picassa do szaleństwa. Interesowała się sztuką, fotografowała, tworzyła własne fotomontaże. Była żywą inspiracją i ponoć to dzięki niej Picasso ukończył słynną Gernikę. Niestety, Dora Maar nie była jedyną kochanką hiszpańskiego malarza. Największą rywalką Dory była Marie-Thérèse Walter, która dała mu córkę. Jej burzliwy romans, podobnie jak inne, zaczął tracić na sile, a po wojnie po dawnym uczuciu nie zostało już nawet śladu. Osamotniona, odrzucona i rozgoryczona wielka muza postanowiła zostać starą panną. Choć po pewnym czasie otrząsnęła się i zaczęła prowadzić życie towarzyskie, przez kolejnych 50 lat życia nie dopuszczała do siebie nikogo, wiedząc, że nigdy nie przeżyje tak wielkiej miłości, jaką darzyła Picassa.

4. Jadwiga Jankowska

Józef Mehoffer, Portret żony artysty z Pegazem, 1913, ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi

Paryż sprzyjał romansowaniu, tu i Józef Mehoffer spotkał miłość na całe życie, która zaowocowała kunsztownymi portretami żony Jadwigi. W 1895 roku podczas kolejnej wyprawy do artystycznej mekki, Mehoffer poznał siostry Jankowskie – Wandę i Jadwigę. Choć na początku nie wywarły na nim zbyt pozytywnego wrażenia, nie minęło wiele czasu, aby artysta stanął przed trudnym wyborem. Za bratnią duszę uważał młodszą z sióstr – Wandę, która sama studiowała malarstwo i śpiewała. Była urocza i pełna życia. Na obrazie Muza z 1897 roku uchwycił młodziutką Wandę w zwiewnej białej sukni z lirą w ręku, gotową do występu przed publicznością. Jednak to nie Wanda zawładnęła sercem Mehoffera, lecz Jadwiga – nieprzystępna i tajemnicza kobieta. W 1899 roku została żoną, przyjaciółką i powiernicą sekretów artysty. Portretował ją z przyjemnością. Spod jego pędzla wyszło kilka intrygujących przedstawień, na których widać wyraźnie wielką miłość, jaką darzył żonę. Jadwiga w oczach Mehoffera była elegancką, dystyngowaną damą. Swój szacunek wyrażał poprzez niezwykłą dbałość o detal, wiele uwagi poświęcał też dekoracyjności stroju. Operowanie barwą, ulotność momentu i zamrożenie chwili to wpływy zetknięcia się malarza z estetyką impresjonizmu podczas pierwszej wizyty w Paryżu. Na obrazie Portret żony z Pegazem z 1913 roku zauważa się wyraźny, ornamentacyjny charakter, który stanowi odwołanie do secesyjnego nurtu. Pegaz, symbol poezji, sztuk pięknych, podkreśla, że Jadwiga dawała Mehofferowi nie tylko ukojenie i rodzinne ciepło, ale również i natchnienie.

5. Olga Steinhaus

Leon Chwistek, Akt kobiety, 1939 r., ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie

Olga Steinhaus była kobietą idealną dla wybitnego polskiego formisty Leona Chwistka. Podobnie jak Mehoffer malarz poznał swą wybrankę w stolicy Francji. Wysoka, brunetka o nietypowej urodzie, rozumiała rozchwianie emocjonalne i wybryki – nie tylko artystyczne – męża. Ich małżeństwo było udane, choć zasługę tę należałoby przypisać Oldze, która zdawała się nie widzieć, ani nie zwracać uwagi na słabość Leona do innych kobiet. Niejednokrotnie była świadkiem sytuacji flirtu i wymianie czułości krnąbrnego męża z przypadkowo napotkanymi paniami, czy to w parku, czy w kawiarni. Nie czuła zazdrości, wiedziała, że jest jedyną. Obraz Akt kobiety w 1939 r. przedstawia odpoczywającą żonę na plaży. Ciepła i żywa kolorystyka obrazu odnosi się do optymizmu artysty. Dawał w ten sposób wyraz swojej teorii, że „w sztuce idzie tylko o przeżycie artystyczne a przeżycie to nie jest możliwe bez entuzjazmu i zachwytu”. Piękna, uśmiechająca się Olga stanowi centralny punkt obrazu, w tle za nią rozciąga się widok na panoramę nadmorskiego miasteczka skąpanego w letnim słońcu. Sielanka jednak nie trwała wiecznie – wojna skomplikowała ich związek i ostatecznie zniszczyła. W strachu przed faszyzmem ze strony hitlerowskich Niemiec, Chwistek uciekł w głąb ZSSR, szukając ukojenia w objęciach brutalnego komunizmu zamiast kochającej żony. Olga nigdy go już nie zobaczyła…

6. Gala Diakonova

Salvador Dali, Leda Atomica, 1949 ze zbiorów Teatro-Museu Dali de Figueres

Elena Ivanovna Diakonova znana jako Gala Dali urodziła się w Kazaniu, na terenie dzisiejszej Republiki Tatarstanu w Federalnej Rosji, pod koniec XIX wieku. Spotkała Dalego już jako kobieta doświadczona, po pierwszym nieudanym małżeństwie z Paulem Eluardem. Poznali się na Costa Brava u wybrzeży Katalonii pod koniec lat 30. i kilka lat później, w 1934 roku, pobrali się. Młody Salvador cierpiał na  lęk przed kobiecymi genitaliami, Gala zaś początku ich małżeństwa przeszła skomplikowany i zagrażający życiu zabieg usunięcia macicy. Być może te czynniki wpłynęły na fakt, że ich związek był bardzo udany, mimo że oboje pozwalali sobie na „skoki w bok” od czasu do czasu. W 1949 roku kataloński surrealista stworzył wybitne dzieło Leda Atomica przedstawiająca Galę jako mityczną królową Sparty – Ledę. Na obrazie pojawiają się odwołania do mitu, w którym to Zeus pod postacią łabędzia uwiódł piękną królową. Padł w jej objęcia, a z ich miłości Leda wydała na świat cztery jaja. Z jednego z jaj wykluła się zjawiskowa Helena, o którą później toczono bitwę pod Troją. Na obrazie Dalego widać jaja porozrzucane są na piasku, podczas gdy jedno z nich swobodnie dryfuje w wodzie. Pod jej stopami unoszą się w powietrzu książki, natomiast skalne formy w tle obrazu przywodzą na myśl Costa Bravę, czyli miejsce ich pierwszego spotkania. Artysta zasypywał Galę prezentami, malował jej portrety, uczynił ją swoją agentką i zdawał się być bezradny bez jej wsparcia. W 1968 roku sprezentował jej posiadłość w Gironie niedaleko Barcelony, która stanowiła jej prywatną i nienaruszalną przestrzeń. Ponoć przyjeżdżał w odwiedziny tylko za jej wcześniejszą zgodą. Ich trudny, lecz piękny związek, trwał aż do śmierci żony.

Marc Chagall, Bella with White Collar, źródło: Wikiart

7. Bella Rosenfeld Chagall

Podobnie jak jej przyszły mąż, Bella Rosenfeld urodziła się w rodzinie żydowskiej w białoruskim Witebsku. W 1909 roku poznała 10 lat starszego i intrygującego kawalera Marca Chagalla, a dokładnie Mojszę Zacharowicza Szagałowa. Malarz był dopiero początkujący, lecz już wtedy sporządził portret Belli pt. Moja narzeczona w czarnych rękawiczkach. Zakochali się w sobie od pierwszego wejrzenia, choć scenerią nie były kanały Sekwany, lecz brzegi rodzinnej Dźwiny. Niedługo po poznaniu Rosenfeldówny młody Mojsza wyjechał na stypendium do Paryża. Szybko wtopił się w śmietankę towarzyską i nawiązał znajomość z tamtejszymi awangardzistami. M.in. dzięki Apollinaire’owi malarz otworzył swoją pierwszą wystawę indywidualną w Berlinie i stopniowo zaczął zyskiwać uznanie społeczności artystów. Sukcesy zawodowe nie dawały mu jednak pełni szczęścia. Wrócił zatem do Witebska i tam poślubił czekającą na niego – wtedy studentkę filozofii i literatury na moskiewskim uniwersytecie – Bellę Rosenfeld, od tego momentu Chagall. W 1917 roku malarz sportretował Bellę na obrazie Bella z białym kołnierzykiem. Niedługo przed wybuchem II wojny światowej osiedlili się we Francji, choć już na początku lat 40. ze względu na swoje pochodzenie, malarz zdecydował się wyruszyć w podróż do Stanów Zjednoczonych. Razem z żoną urządzili się w Nowym Jorku, lecz ich szczęście nie trwało długo… W 1944 roku Bella odeszła, a przyczyną śmierci była infekcja wirusowa. „Rzuciłeś się na płótno, które drży pod twoją ręką. Umoczyłeś pędzel w farbach. Czerwień, biel, błękit, czerń tryskają. Wciągasz mnie w fale barw” – tak pisała w dzienniku wspomnień, który Chagall opublikował dopiero po jej śmierci.

8. Leokadia Weiss  

Francisco de Goya, La Leocadia, 1819–1823, ze zbiorów Muzeum del Prado w Madrycie

Leokadia Weiss znana również jako Leokadia Zorrilla była służącą w rodzinie de Goyów, która opiekowała się domem malarza. Mimo tego że Francisco de Goya był żonaty z „Pepą”, czyli Józefiną Bayeu od 1773 roku nie przeszkadzało mu to nawiązać bliższej znajomości z również zamężną Leokadią. Na początku XIX wieku Leokadia przestała być już tylko gospodynią domową, stała się kochanką i przyjaciółką wielkiego hiszpańskiego malarza. W domu Quinta del Sordo na jednej ze ścian Goya wykonał malowidło przedstawiające Leokadię w czarnym stroju. Na obrazie jawi się ona jako dojrzała kobieta. Stoi ona przy grobie, który mógł symbolizować, nadchodzącą śmierć, na którą malarz zdawał się czekać. To właśnie ona sprawuje pieczę nad mogiłą, co może oznaczać, że była ważną osobą dla artysty. W latach 20. XIX wieku Goya zdecydował o wyjeździe do Francji, za nim podążyła Leokadia, która wiernie opiekowała się i pielęgnowała artystę aż do śmierci.

9. Adele Bloch-Bauer

Gustav Klimt, Portret Adele Bloch-Bauer, ze zbiorów Neue Gallerie w Nowym Jorku

Być może nie była ona kochanką wiedeńskiego secesjonisty Gustava Klimta, ale to dzięki niej powstało dzieło ponadczasowe i wyjątkowe w twórczości artysty. Poznali się na salonach, które Adele Bloch-Bauer często organizowała. Inspirowała go jej nieprzeciętna uroda i aura, którą wokół siebie roztaczała. Spod pędzla Klimta wyszło kilka portretów Adele, choć te ze „złotego” okresu można uznać za najwybitniejsze. Ukończenie tej pracy zajęło malarzowi aż trzy lata. Adele w swojej ostatniej woli zaznaczyła, że chciałaby, aby obraz pozostał własnością ojczyzny Klimta w kolekcji Galerii Austriackiej w Belwederze. Zmarła w 1925 roku, a gdy rozpętała się II wojna światowa jej owdowiały mąż został zmuszony do wyjazdu do Szwajcarii. Obraz został skonfiskowany przez nazistowskie Niemcy, choć dzięki staraniom rodziny i rządu austriackiego udało się go odzyskać. Sprzedano go w 2006 roku do Galerii Neue w Nowym Jorku, która działała wtedy dopiero od 5 lat, za zawrotną kwotę 135 milionów dolarów i była to najwyższa suma, jaką zapłacono za obraz w historii. Ronald Lauder – obecny właściciel obrazu – określa ją „swoją Mona Lisą”. Po raz drugi Adele Bloch-Bauer pojawiła się na obrazie Gustava Klimta w 1917 roku, niektórzy badacze uważają, że jest ona alegorią Judyty z obrazu Judith I z 1901 roku.

10. Valerie Neuzil

Egon Schiele, Kobieta w czarnych pończochach

Wally, bo tak nazywana była przez wiedeńską bohemę, była modelką, którą w swoich najodważniejszych aktach przedstawiał Egon Schiele. Artysta poznał ją w 1911 roku, kiedy pozowała jeszcze dla Gustava Klimta. Miała wtedy jedynie 17-lat, co nie przeszkadzało jej w uwodzeniu mężczyzn. Valerie mieszkała z artystą w jego mieszkaniu w Wiedniu. Później wspólnie zdecydowali się wyjechać do Czech. Český Krumlov nie przywitał ich jednak zbyt ciepło. Bezpretensjonalna sztuka Schielego i powszechne oburzenie wywołane stylem życia wiedeńczyków zmusiły ich do kolejnej przeprowadzki. Wspólnie dotarli do Neugelbach – konserwatywnego miasteczka oddalonego od Wiednia o zaledwie 35 km. Schiele miał tam studio, jednak już w 1912 roku został oskarżony o uwiedzenie nieletniej modelki i skazany na areszt. Trzy lata później malarz porzucił Wally dla Edith Harms – mieszczanki, która mieszkała z nim po sąsiedzku. Edith poślubiła Schielego w czerwcu 1915.

Karolina Przybylińska

Portal Rynek i Sztuka