Małe Chiny w Muzeum Narodowym we Wrocławiu – relacja z wystawy

24 listopada Muzeum Narodowe we Wrocławiu otworzyło dla zwiedzających unikalną wystawę Estetyka rytuału. Chińska sztuka ludowa z kolekcji dr Zlaty Černy pod kuratelą Doroty Róż-Mieleckiej prezentującą wytwory rzemiosła artystycznego chińskiej sztuki ludowej z kolekcji prywatnej znanego autorytetu w dziedzinie kultur orientalnych – dr Zlaty Černy. To dosyć nietypowa ekspozycja, której tematyka niezwykle rzadko pojawia się w murach Muzeum Narodowego. Będzie można obejrzeć z bliska oryginalne przedmioty jak koronkowe wycinanki, haftowane tkaniny, drzeworyty, figurki. Warto zwrócić uwagę na podpisy pod eksponatami, dzięki którym można zapoznać się z rozbudowaną symboliką i jej znaczeniem dla codziennego życia na chińskiej prowincji.

Badania nad kulturą danego kraju najlepiej zacząć od przyjrzenia się z bliska nie sztuce wysokiej, funkcjonującej wśród elit, ale właśnie sztuce niskiej, ludowej, która stanowi odzwierciedlenie zwyczajów, wierzeń i obrzędowości tego kraju. W Europie zwrócono się ku ludowi w epoce romantyzmu, kiedy pojawiła się potrzeba odkrycia na nowo tożsamości narodowej. W Chinach miało to miejsce stosunkowo późno, bo dopiero w drugiej połowie XX wieku. W tym samym czasie w Europie zaczynają formować się pierwsze kolekcje azjatyckiej sztuki ludowej i rzemiosła artystycznego.

Dr Zlata Černy otwierająca wystawę „Estetyka rytuału” w Muzeum Narodowym we Wrocławiu.

Jedną z pierwszych kolekcjonerek chińskiej sztuki ludowej mogącą poszczycić się znaczną liczbą oryginalnych eksponatów jest dr Zlata Černy – rodowita prażanka, sinolożka, historyczka sztuki i wieloletnia kuratorka Działu Sztuki Chińskiej Muzeum Narodowego w Pradze. Nieprzerwanie przez ponad 60 lat prowadzi badania nad sztuką i kulturą Chin i Japonii, przez co uznawana jest za wybitny autorytet w tej dziedzinie. W latach 50., gdy otrzymała zgodę na wyjazd od władz komunistycznej Czechosłowacji, odbyła pierwszą podróż do Państwa Środka. Zwiedziła wtedy dwie wielomilionowe metropolie – Szanghaj i Pekin. Zafascynowana obrzędowością i wysoką rytualizacją tej kultury postanowiła odwiedzić również chińskie prowincje, które wtedy żyły własnym życiem i funkcjonowały niezależnie od wielkich miast.

Na lokalnych targach można było nabyć wyroby artystyczne ludowych artystów, którzy w przeciwieństwie do europejskiego rozumienia pojęcia sztuki naiwnej, byli wykwalifikowanymi rzemieślnikami przekazującymi sobie arkana profesji z pokolenia na pokolenie. Wiązało się to również z hierarchiczną i wielopokoleniową strukturą chińskiego społeczeństwa. Po pierwszej niezwykle owocnej i inspirującej wizycie w Chinach dr Černy na kolejne pozwolenie musiała czekać prawie 30 lat. W tym czasie Państwo Środka zmieniało się, modernizowało, a sztuka ludowa spychana była na margines. W późniejszych latach wiejskie targi zalały tandeta i kicz, a zamiast dekoracyjnych przedmiotów można było kupić tanie, plastikowe figurki przedstawiające postaci z disneyowskich bajek.

Kolekcja dr Zlaty Černy jest wynikiem wielkiej pasji i przede wszystkim wiedzy zdobywanej latami. Eksponaty prezentowane na wystawie są starannie wyselekcjonowane, skrupulatnie zanalizowane w oparciu o najnowsze badania i własne obserwacje oraz dokładnie opisane, dzięki czemu, mający nawet niewielkie pojęcie na temat sztuki ludowej tak odległych i egzotycznych kultur jak Chiny zwiedzający otrzymuje przekrój przez jej najważniejsze elementy. I tak np. dekoracyjne wycinanki przygotowywane przez chińskie kobiety nie tylko zdobiły okna chat, ale również stanowiły ochronę przed złymi demonami czyhającymi na okazję, aby zaatakować domowników. Wycinanki palono w misach z wodą, a resztki popiołu wysypywano na skrzyżowaniach dróg. Chroniono również dzieci, które nosiły czapeczki i śliniaczki jadowitych zwierząt jak węże, jaszczurki i krocionogi odstraszające złe duchy. Nie zapominano także o zmarłych, których dusze musiały przebyć długą i ryzykowną drogę. W zapewnieniu im bezpieczeństwa pomagał groźny tygrys będący strażnikiem dusz wędrujących po zaświatach. To jednak zaledwie wycinek, po kolejną porcję wiedzy i ciekawostek należy udać się na  wystawę Estetyka rytuału. Chińska sztuka ludowa z kolekcji dr Zlaty Černy, która potrwa do końca sierpnia przyszłego roku.

Otwarciu wystawy towarzyszyło jeszcze jedno ważne wydarzenie – dzięki staraniom wrocławskiego oddziału Stowarzyszeniu Historyków Sztuki trafiła do zbiorów kolekcji orientalnej Muzeum Narodowego przekazano japońską rzeźbę z XVIII wieku przedstawiającą wizerunek Amidy Nyōrai, czyli buddy nieskończonego światła i wiedzy. Rzeźba została najprawdopodobniej zakupiona przez rodzinę Krasińskich i większość czasu spędziła w ich pałacu we wsi Radziejowice, wykonana jest techniką „suchej laki” i pokryto go złotem płatkowym.

Karolina Przybylińska

Portal Rynek i Sztuka