W tym wyjątkowym czasie przygotowaliśmy zestawienie słynnych dzieł sztuki, które mogą wzbudzać uczucie grozy.
SZTUKA ŚWIATOWA
1. Gerard David – Sprawiedliwość Kambyzesa, 1498
Caravaggio, Dawid z głową Goliata, 1609-1610
Namalowana przez niderlandzkiego artystę praca obrazująca starożytną opowieść o sprawiedliwości króla Kambyzesa to dyptyk zlecony przez władze Brugii, który umieszczony miał być w sali miejskiego trybunału w ratuszu jako przestroga dla radnych o skłonnościach do korupcji. O ile lewy panel obrazuje moment wydania wyroku na sędziego Sisamnesa, prawy stanowi makabryczne przedstawienie jego realizacji, a więc scenę obdzierania skazanego ze skóry. Proces metodycznego oddzielania skóry od ciała przez czterech katów nie tylko wzbudza w widzu poczucie pewnego dyskomfortu, ale wręcz przeraża.
2. Caravaggio – Dawid z głową Goliata, 1609-1610
Jedno z ostatnich dzieł barokowego mistrza przedstawia Dawida trzymającego w lewej ręce odciętą głowę Goliata. Pomimo że silny strumień światła mocno eksponuje postać Dawida, wzrok widza skupia się na wysuniętej na pierwszy plan, ociekającej krwią głowie olbrzyma. Niepokój wzbudzają przede wszystkim pełne rezygnacji oczy Goliata, w których tli się wciąż gasnący promień życia.
3. Johann Heinrich Füssli – Nocna mara (Koszmar nocny), 1781
Johann Heinrich Füssli, Nocna mara, 1781
W obrazie przedstawiającym śpiącą w białej, muślinowej koszuli kobietę o wyidealizowanych kształtach w towarzystwie spoczywającego na jej piersi humanoidalnego potworka wpatrującego się w oczy widza, szwajcarski malarz zdołał połączyć piękno i spokój z brzydotą i grozą. Złowrogą atmosferę dzieła dopełnia ciemna kolorystyka oraz wynurzający się zza zasłony łeb konia z wyłupiastymi, białymi oczyma. Obraz wystawiony po raz pierwszy w 1783 roku w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych wywołał szok – powszechne były przypadki mdlenia odbiorców na jego widok, dzięki czemu stał się popularny.
4. Théodore Géricault – Głowy skazańców, 1818
Théodore Géricault, Głowy skazańców, 1818
Obraz francuskiego malarza powstał jako studium do planowanego dzieła „Tratwa Meduzy”. Zaaranżowana w konwencji martwej natury i namalowana z natrętnym, fizycznym wręcz realizmem praca, zdradza ciemną stronę temperamentu artysty, który od zawsze zafascynowany był obrazowaniem śmierci oraz martwych, ludzkich i zwierzęcych ciał. Obraz Géricaulta ukazujący śmierć za pośrednictwem tak przerażającej scenerii jest prawdopodobnie pierwszym tego typu przedstawieniem w historii sztuki.
5. Francisco Goya – Saturn pożerający własne dzieci, 1819-1823
Francisco Goya, Saturn pożerający własne dzieci (fragment), 1819-1823
Dzieło hiszpańskiego malarza odnosi się do rzymskiej mitologii, w której Saturn, bóg rolnictwa, zasiewów i czasu, a także patron siedemdziesięciolatków, pożera własnego syna. Według mitu, po pokonaniu przez Saturna swojego ojca Coelusa i objęciu władzy nad światem, z obawy o utracenie tronu, pożarł on wszystkie swoje dzieci tuż po ich narodzeniu. Chociaż Goya nie jest jedynym malarzem, który zdecydował się zobrazować ten temat, jego sposób przedstawienia mitologicznej historii jest zdecydowanie najbardziej przerażający. I nie chodzi tu nawet o ściskane przez bóstwo w dłoniach wątłe, zakrwawione, pozbawione głowy i rąk wątłe ciało jego syna , ale o sam sposób zaprezentowania Saturna jako postaci przerażonej swoim aktem kanibalizmu.
SZTUKA POLSKA
1. Zdzisław Beksiński – Bez tytułu, 1984
Zdzisław Beksiński, Bez tytułu, 1984, Muzeum Historyczne w Sanoku
Twórczości Beksińskiego nie trzeba nikomu przestawiać – już samo jego nazwisko przywodzi na myśl groteskowe, przerażające postaci oraz makabryczne sceny przepełnione z jednej strony erotyzmem, z drugiej natomiast sadyzmem i masochizmem. Taką atmosferę kreuje również jedno z najbardziej znanych dzieł malarza, a mianowicie obraz „Bez tytułu” z 1984 roku. Przedstawia on objętych w miłosnym uścisku kobietę i mężczyznę, których ciała znajdują się w stanie rozkładu – niektóre części ciała wciąż pozostają ciasno obleczone skórą, inne natomiast ujawniają przed widzem nagie kości.
2. Jerzy Duda-Gracz – Zmysły
O twórczości Dudy-Gracza Krzysztof Teodor Toeplitz pisał, że przedstawia głęboko tragiczny świat w którym człowiek nie potrafi odnaleźć wewnętrznej harmonii i godnego dla siebie miejsca. Wydaje się, że najpełniej o dramacie ludzkim mówi praca „Zmysły”, która obrazuje przywiązanego ramionami do poziomego pala człowieka, szarpanego za włosy przez stado zdeformowanych istot w dwie różne strony. Ten swoisty obraz rozdarcia nieprzypadkowo przywodzi na myśl postać Chrystusa na krzyżu…
3. Magdalena Abakanowicz – Abakany
Widok wystawy „Ślady istnienia. W hołdzie dla Magdaleny Abakanowicz”, źródło: materiały prasowe organizatora
Uformowane z tkaniny w pozbawione głowy postaci ludzkie miękkie rzeźby Magdaleny Abakanowicz przerażają przede wszystkim zmultiplikowaną organicznością swojej formy. Nic dziwnego więc, że stając naprzeciw anonimowej, sprawiającej wrażenie kroczącej ku nam armii Abakanów, można odczuć pewnego rodzaju dyskomfort.
4. Franciszek Starowieyski
Franciszek Starowieyski
Do kategorii polskiej sztuki, która swoją formą może wzbudzać zaniepokojenie widza, zaliczyć można całą twórczość malarza, plakacisty i scenarzysty Franciszka Starowieyskiego. Skupiające się w głównej mierze na tematyce ludzkiej przemijalności prace artysty, łączą w surrealistyczne kompozycje takie motywy przedstawieniowe, jak szkielety i czaszki, ludzkie sylwetki z ptasimi głowami, postaci kobiece o wydatnych kształtach oraz niezidentyfikowane organiczne formy.
5. Jan Lebenstein
Chociaż realizacje malarskie Lebensteina nie stronią od anegdoty, kreowane przez niego na płótnie fantastyczne, humanoidalne lub związane ze światem zwierząt figury, mogą budzić w widzu niepokój. W licznych, silnie erotyzujących realizacjach malarz wprost nawiązuje do estetyki makabry, wykorzystując postaci szkieletów czy przedstawienia ludzi ze zwierzęcymi głowami.
K. Z.
fot. (góra) Gerard David, Sprawiedliwość Kambyzesa, 1498
Rynekisztuka.pl
