Fascynujący portrecista kobiet, który wypracował swój unikatowy styl malarski. Niedoceniany za życia, natomiast dziś jego dzieła osiągają zawrotne ceny. Dzięki temu Amedeo Modigliani stał się również jednym z najczęściej podrabianych malarzy.
Amedeo Modigliani, Jeanne Hebuterne, 1919; źr. metmuseum.org
Ten włoski artysta zaczyna rozwój artystyczny od 1898 roku, kiedy to w trakcie majaczenia spowodowanego gorączką durową zakomunikował matce, że pragnie studiować malarstwo. Tak oto, zaczyna pobierać swoje pierwsze lekcje u Guglielmo Michelego, a następnie we Florencji wstępuje do Wolnej Szkoły Aktu. W 1906 roku przyjeżdża do Paryża, gdzie środowisko artystyczne było hermetyczne i zostaje on odsunięty na margines życia awangardy, fowizmu i kubizmu. Poznaje m.in. Maurice Utrillo, który wystawia jego obrazy w Salonie Niezależnych i Salonie Odrzuconych w 1908 i 1910 roku. Jego głównym mecenasem jest Paul Alexandre.
Amedeo Modigliani, portret Leopolda Zaborowskiego, 1916-1919; źr. masp.org.br
W 1916 roku zaczyna współpracę z mecenasem Leopoldem Zaborowskim. Na Akademii Colarossiego, gdzie studiuje, poznaje swoją muzę i jednocześnie miłość na całe życie Jeanne Hebuterne. W tym czasie Amedeo stworzył około 20 dzieł z jej wizerunkiem i powstały najsłynniejsze jego obrazy. Rok później w galerii Berthy zostaje otwarta indywidualna wystawa artysty, lecz z powodu obrazy moralności publicznej, policja zamyka wystawę. Następnie Modigliani wraca do Paryża, gdzie jego stan zdrowia pogarsza się i 24 stycznia 1920 roku umiera w szpitalu na gruźlicze zapalenie opon mózgowych. Nazajutrz Jeanne popełnia samobójstwo będąc w 9 miesiącu ciąży.
Amedeo Modigliani, portret Luni Czechowskiej, 1919
Dzieła Modiglianiego emanują harmonią i spokojem, są przeciwieństwem stylu życia jaki prowadził. Charakterystyczne dla jego stylu malarskiego są linearne formy, gdzie delikatna ciemna kreska obrysowuje sylwetki postaci, które są wydłużone na tle spokojnych barwnych płaszczyzn. Na portretach twarze są wydłużone z małymi ustami, oczami bez źrenic i z długimi szyjami. Akty skoncentrowane są na przedstawianej osobie, wokół której nie występują prawie żadne dodatki.
Amedeo Modigliani to jeden z najciekawszych malarzy XX wieku. Jego prace cieszą się wielką popularnością, w domach aukcyjnych biją rekordy. W 2018 roku najdrożej sprzedanym dziełem był właśnie leżący akt Modiglianiego, który uzyskał wartość ponad 157 milionów dolarów w domu aukcyjnym Sotheby’s. Niestety z tym wielkim prestiżem jego dzieł wiąże się fałszerstwo obrazów. O przyczynach szerzenia się fałszywych „modiglianich” mówi Osvaldo Patani, autor książek o twórczości włoskiego artysty: Modigliani nie zawsze podpisywał swoje prace, a datę wpisał na znikomej liczbie obrazów. Początkowo podpisywał się drukowanymi literami, później wszystko małymi lub z dużym M. Niekiedy na portretach pisał imię postaci i dedykację. W każdym razie podpis nie decyduje o ustaleniu autentyczności dzieła. Większa część rysunków nie była podpisana – podpisano je później za zgodą jego mecenasów Paula Guillaume’a i Leopolda Zaborowskiego, przy współpracy specjalisty, który umiał do perfekcji naśladować podpis Amedea. Okazało się bowiem, że podpisane rysunki można było sprzedać łatwiej i za wyższą cenę. Wszystko to miało miejsce między 1922 a 1927 rokiem. Niektóre nieskończone obrazy Modiglianiego zostały dokończone po jego śmierci przez przyjaciół.
Ponadto, za życia Modiglianiego jego dzieła rzadko były reprodukowane w katalogach lub w druku. A po śmierci artysty, nie było żadnej galerii, która zajmowałaby się jego spuścizną, przez to słabo była prowadzona dokumentacja jego prac. Dopiero po drugiej wojnie światowej zainteresowano się spuścizną po artyście, zatem fałszerze mieli prawie 30 lat na produkowanie kopii. Ponadto fałszerstwo prac Modiglianiego ułatwiało opracowanie przez ekspertów konkurencyjnych, a czasem sprzecznych, katalogów raisonnés (obszerna lista znanych dzieł artysty). Podczas gdy większość artystów ma tylko jeden katalog raisonné, Modigliani ma aż sześć. Jeden z uczonych ponoć otrzymywał pogróżki w związku z planami wydania kolejnego w przyszłym latach.
Amedeo Modigliani, niebieskie oczy, 1917; źr. Philadelphia Museum of ArtCorbis
Elmyra de Hory, portret w stylu Modiglianiego, 1975; źr. intenttodeceive.org
Najwięcej falsyfikatów powstało w latach 20-tych XX wieku. Odróżnienie ich od oryginałów nie jest jednak takie proste, na co mogą wskazywać wydarzenia ze świata wystaw. W 2017 roku w Pałacu Dożów w Genui odbyła się monograficzna wystawa artysty. Z 21 eksponowanych dzieł niemalże wszystkie okazały się reprodukcjami. Podobna sytuacja miała miejsce już w 2011 roku kiedy to Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie zostało oskarżone o eksponowanie fałszywego „Modiglianiego” na wystawie Szkoła paryska, 1905-32. Obraz to portret kubistycznej malarki – Marevny. Praca została wypożyczona z kolekcji prywatnej.
Fałszerz, uznany za genialnego w historii malarstwa – Elmyr de Hory również przypisywał swoje prace Modiglianiemu. Sprzedał on wiele obrazów do renomowanych galerii sztuk oraz willi najpopularniejszych reżyserów i gwiazd. Słynie on nie tylko z kopiowania, ale przede wszystkim z tworzenia obrazów w stylu mistrzów. W jego twórczości znajduje się wiele rysunków, portretów i aktów w stylu Modiglianiego. Zaskakujące może być to, że przynajmniej 2 tysiące obrazów namalowanych przez de Hory do dziś wisi w prywatnych kolekcjach, jak również w muzeach państwowych. Pracował on dwadzieścia lat, zanim został zdemaskowany.
Amedeo Modigliani, portret młodej kobiety, 1918. Po prawej: Elmyr de Hory, portret młodej kobiety w stylu Modiglianiego, 1955
John Myatt, portret Jeanne Hebuterne w stylu Modiglianiego, źr. johnmyatt.com
Sekrety malarskie tworzenia kopii włoskiego artysty pokazuje John Myatt, geniusz fałszerstwa. W 2012 roku prowadził swój program The forger’s masterclass, gdzie w odcinku dziewiątym zebranych w sali uczniów, uczy malować aktu pozującej im kobiety, właśnie w stylu Modiglianiego. Mówi o kadrze, kompozycji i kolorystyce artysty oraz zwraca uwagę na emocje Modiglianiego, które kierowały nim przy tworzeniu i widoczne są na danym jego dziele. Obecnie Myatt ma swój program telewizyjny w Sky Arts pod nazwą – Virgin Virtuosos, gdzie m.in. zaprasza celebrytów i maluje znane obrazy.
Davis Stein z falsyfikatem dzieła Modiglianiego; źr. kids.britannica.com
Inny fałszerz m.in. prac Modiglianiego – Davis Stein, falsyfikując włoskiego artystę chciał wcielić się w te same emocje, wzruszenia i uczucia jakie przeżywał Modigliani tworząc dany obraz. Bardzo dokładnie studiował plamy pędzla artysty, aby oddać to jak najdoskonalej. Natomiast Stein na każdej wykonanej kopii dodawał swoją cząstkę osobowości. Uważał, że każdy obraz tworzył z kulturą a oryginały były dla niego źródłem emocji.
fake head, 1984; źr. doppiozero.com
Fałszerstwo dzieł Modiglianiego jest zjawiskiem na rynku sztuki tak naturalnym, że odnalezienie oryginalnego dzieła przyciąga znawców i kolekcjonerów sztuki z całego świata. Niektórzy wykorzystują to i robią sobie żarty. Dobrym przykładem jest wydarzenie z 1984 roku, kiedy to odbyła się mistyfikacja zorganizowana przez trzech włoskich studentów. W Livorno, rodzinnym mieście Amedeo Modiglianiego, w setną rocznicę jego urodzin, grupa studentów oznajmiła, że odnalazła kilka rzeźb artysty. Zainteresowało to cały świat sztuki, który był przekonany, że odnaleziono zaginione dzieła Modiglianiego. Z czasem okazało się, że arcydzieła są owocem studenckiej fanfaronady. Wybitny znawca sztuki, Federico Zeri był jednym z badaczy, który rozpoznał te fałszywe rzeźby Głowy.
Na dzień dzisiejszy szacuje się, że istnieje około 350 oryginalnych obrazów Amedeo Modiglianiego. Świat fałszerstwa sztuki istnieje jak świat podróbek marek modowych. Wiadomo, że fałszerstwo obrazów jest oszustwem na ogromne pieniądze i jest zjawiskiem kryminalnym, ale z drugiej strony może to cieszyć, że żyją dzisiaj tak utalentowani i wnikliwi malarze jak przed wiekami.
il.góra: wystawa w Museu de Arte de Sao Paulo w Brazylii
Karolina Kołomańska
