Tajemniczy świat malarstwa Jerzego Tchórzewskiego charakteryzował się przenikliwym światłem, które delikatnie muskając formy tworzyło nową przestrzeń oraz budowało napięcie. Artysta, konsekwentny w swoim stylu, jest jednym z najwybitniejszych przedstawicieli współczesnego malarstwa.
Tchórzewski urodził się w 1928 roku Siedlcach. W trakcie trwania II wojny światowej służył jako żołnierz Armii Krajowej. Studia zaczął w 1946 roku na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i w tym czasie związał się z kręgiem Grupy Krakowskiej. Dodatkowo współpracował z międzynarodowym ruchem PHASES skupiającym malarzy surrealistycznych. Zadebiutował w 1948 roku podczas pierwszej wystawy sztuki nowoczesnej. Po ukończeniu studiów przeniósł się do stolicy, gdzie do czasu przejścia na emeryturę prowadził pracownię malarstwa na Wydziale Grafiki na Akademii Sztuk Pięknych.
Twórczość artysty już od wczesnego figuratywnego okresu była bliższa surrealizmowi. Ludzkie sylwetki i stwory w wyimaginowanych pejzażach nie miały nic wspólnego z realizmem. W późniejszym okresie Tchórzewski zaczął malować kosmiczne wizje kataklizmów, erupcje wulkanów czy rozbłyskujące gwiazdy, wpisujące się w twórczość abstrakcyjną. Mroczne, poszarpane linie oraz motywy mitologiczne często pojawiały się na jego pracach. Twórca eksperymentował również z fakturą swoich dzieł. Często wykorzystywał nierówności w schnięciu farb czy efekt zmiętego papieru. Zajmował się także tworzeniem monotypii i linorytów. Od końca lat 70. zainteresował się tematyką religijną. Korzystając z wcześniejszych dokonań stosował zupełnie unikatowe formy oraz kolory, nadając nowy charakter współczesnemu malarstwu sakralnemu. W tym czasie artysta związał się z niezależnym ruchem artystycznym i zaczął pokazywać swoje prace w kościołach. O twórczości artysty pisał w 1957 roku Andrzeja Osęka w tekście Wobec metafizyki elektrycznej w Przeglądzie Kulturalnym:
Malarstwo Tchórzewskiego staje się światem obserwacji i grozy, światem osaczonych i osaczających, światem nieustannie ponawianego aktu okrucieństwa”. I dalej: „Jest to malarski wykład dialektyki sił rządzących człowiekiem, przyrodą, światem. Wykład zdumiewający swym tonem explicite, pojęciowością, symboliką do ostatnich granic jawną, czystą, lapidarną.
Tchórzewski był także poetą. W 2003 roku ukazał się pośmiertnie wydany tomik jego wierszy z 1988-1996 zatytułowany „Wieczny początek gwałtownej chwili” z ilustracjami artysty. Blisko związany ze środowiskiem artystycznym malarz przyjaźnił się ze Zbigniewem Herbertem i Tadeuszem Różewiczem. Bardzo ważne znaczenie dla rozwoju kariery Tchórzewskiego miały słowa uznania ze strony Tadeusza Kantora. Od 1960 roku, kiedy to artysta pokazał swoje prace w Galerie Furstenberg w Paryżu zdobył uznanie wśród polskich koneserów sztuki, a jego pracę zaczęto kupować do kolekcji muzealnych i prywatnych.
Najważniejsze wystawy, podczas których były pokazywane prace Tchórzewskiego, to m.in: Ogólnopolska Wystawa Młodej Polski w 1955 roku, udział w Biennale Sztuki w Paryżu, Sao Paulo czy Wenecji oraz wystawy w Zachęcie- Narodowej Galerii Sztuki w Warszawie. W 1981 artysta otrzymał nagrodę Krytyki Artystycznej im. Cypriana Kamila Norwida. W kolejnych latach zdobył nagrodę Kulturalną “Solidarności”, nagrodę im. Jana Cybisa i nagrodę im. J.G. von Herdera w Wiedniu. Jerzy Tchórzewski uczestniczył w kilkuset wystawach zbiorowych i ponad 30 indywidualnych na całym świecie.
Obrazy Tchórzewskiego znajdują się w kolekcji największych w Polsce muzeów sztuki. Jednak na polskim rynku sztuki wciąż znajduje się dość spora część jego prac, którą można kupić. Najdrożej sprzedane dzieło Jerzego Tchórzewskiego według bazy lotsearch.net zostało sprzedane 30 listopada 2017 r. przez dom aukcyjny Desa Unicum za 300 000 zł. Był to obraz zatytułowany 59/2 powstały w latach 1955-1959. Najwięcej prac sprzedawanych jest w Polsce oraz we Francji. Aktualnie (kwiecień 2019) DESA posiada w swojej ofercie 5 prac artysty – 2 obrazy, których średnia cena wywoławcza wynosi 113 550 złotych i 3 rysunki wycenione na 4 000 złotych. Prace artysty często można spotkać w Agra-art. Najnowszym dziełem sprzedanym za 160 000 złotych przez ten dom podczas aukcji sztuki współczesnej 25 marca 2018 roku był obraz z 1959 roku zatytułowany Pamięci Ojca. Podobnie wygląda sytuacja w domu aukcyjnym Libra. Znajdziemy tam 6 prac, w tym jeden rysunek, których średnia cen wywoławcza wynosi 24 000 złotych. Przeglądając wyniki archiwalnych licytacji takich domów aukcyjnych jak Rempex, Sopocki Dom Aukcyjny czy Polswissart możemy znaleźć dzieła, które znalazły już swoich właścicieli. Podczas aukcji prowadzonej przez Polswissart 11 grudnia 2018 roku najdrożej wylicytowanym obrazem przez ten dom było dzieło Tchórzewskiego o tytule Z.6, które zostało sprzedane za 170 000 złotych. Dodatkowo wiele prac artysty znajduje się w ofercie galerii sztuk na terenie całego kraju. Obserwując wyniki aukcyjne można zauważyć, że ceny obrazów artysty stopniowo rosną, co z pewnością przyciąga uwagę kolekcjonerów i koneserów sztuki.
il. góra: Jerzy Tchórzewski, Krajobraz, 1954; źr: Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki
Dorota Luzar
