Odpowiedzialność ekspertów dzieł sztuki

06.11.2019

Magazyn, Prawo

Zawód ekspert czy rzeczoznawca dzieł sztuki nie jest uregulowany w prawie polskim. Tymczasem we Francji jest to zawód zaufania publicznego, jego wykonywanie wymaga uzyskania licencji.

Dotychczasowa praktyka polskiego rynku pokazuje, iż do obszarów, które warto byłoby objąć regulacją należą:

kryteria doboru do zawodu (czy należy ukończyć historię sztuki);
odpowiedzialność za pomyłkę, w tym finansowa oraz dyscyplinarna;
odpowiedzialność OC.

Brakuje także wytycznych co do samej opinii. Na stronie internetowej Stowarzyszenia Antykwariuszy i Marszandów Polskich znajduje się przykładowa opinia, nie jest to jednak wzór wynikający z obowiązujących regulacji prawnych i nie skorzystanie z niego nie powoduje żadnych konsekwencji prawnych. Tymczasem, poczucie odpowiedzialności oraz ryzyko sankcji wiele osób dyscyplinuje. Obecnie istnieje wiele nierzetelnych opinii. Dla nagłośnienia takiego stanu rzeczy została przeprowadzona głośna prowokacja dziennikarska, polegająca na zgłoszeniu do licytacji falsyfikatu obrazu Franciszka Starowieyskiego „Zjawa”, który eksperci renomowanego domu aukcyjnego Polswiss Art uznali za autentyczny. Mimo wskazania rzeczoznawcom pomyłki co do dat twórczości artysty, nie zmienili oni opinii i wydali nowy certyfikat autentyczności.

Zjawa, falsyfikat pracy Franciszka Starowieyskiego

Dodatkowo w Polce brakuje jednoznacznych przepisów nakazujących niszczenie falsyfikatów dzieł sztuki, jak np. w prawie brytyjskim. Co się dzieje z setkami falsyfikatów odrzucanych corocznie przez domy aukcyjne i antykwariusze? Powracają one co jakiś czas na rynek.

Problem fałszowania dział sztuki jest poważny. Na rynku ciągle pojawiają się kolejne falsyfikaty dzieł Stasysa Eidrigeviciusa, chociaż sam twórca dość uważnie śledzi i wynajduje takie zdarzenia. Tak samo postępował Franciszek Starowieyski, po śmierci którego nastąpił wysyp falsyfikatów jego dzieł. Podobnie było w przypadku obrazów Jacka Siennickiego. Opinia eksperta nie stanowi wymogu prawnego, a agenci i marszandzi są często stronami umów kupna dzieł sztuki. Warto się zatem zwrócić do niezależnych ekspertów.

Nie ma oficjalnej listy ekspertów z dziedziny ustalenie autentyczności dzieła sztuki i wycena. Jednak w przypadku postępowania sądowego w sprawie autentyczności dzieła opinię będzie musiał wydać ekspert z listy biegłych sądowych, wyznaczony w tej sprawie przez sędziego. Listy takie znajdują się przy sądach okręgowych, a o wpisie na nie decyduje Prezes sądu. Warunkiem wpisu jest m.in. posiadanie zarówno praktycznych jak i teoretycznych wiadomości specjalnych z danej dziedziny, które muszą być potwierdzone odpowiednimi dokumentami. Opinie biegłych sądowych są już obwarowane pewnymi wymogami. Biegły sądowy musi m.in. wskazać źródła wiedzy specjalistycznej na podstawie których wydał opinię, dostępne dowody, przedstawić dokładny opis przeprowadzonych badań, uwzględniając metodę badania i urządzenia lub aparaturę, którymi się posługiwał. Istotnym elementem opinii biegłego są wnioski, które zawierają wyjaśnienie okoliczności faktycznych sprawy określone w zleceniu sądu, ze wskazaniem toku rozumowania biegłego przy dochodzeniu do przedmiotowych wniosków, zgodnie z zasadami logiki, doświadczenia życiowego i wiedzy powszechnej.

Przed polskimi sądami toczyły się i toczą się sprawy, w których biegli byli pozywani za szkody wynikłe z powodu wydania wadliwych opinii, niezgodnych z zasadami jakim powinny odpowiadać takie opinie. Roszczenia formułowano w oparciu o przepisy ogólne, a nie szczególne. Sąd Najwyższy w wyroku z 29 maja 2015 r. (sygn. akt: V CSK 479/14) uznał, że biegły może ponosić odpowiedzialność cywilnoprawną, jeśli jego opinia jest nieprawdziwa (nierzetelna) i jednoczenie spowiadała szkodę, gdyż opinia taka ma charakter opinii specjalisty. Roszczenie było oparte o zasady ogólne odpowiedzialności deliktowej.

Zasadne jest stwierdzenie, iż do opinii ekspertów rynku sztuki możliwe jest zastosowanie zasad ogólnych odpowiedzialności cywilnej. Zgodnie z kodeksem cywilnym, w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (a takim jest sporządzenie ekspertyzy autentyczności dzieła sztuki), oraz jeśli spowodowało to szkodę, nierzetelny kontrahent jest zobowiązana do jej naprawienia. Istnieje przy tym warunek: niewykonanie lub nienależyte wykonania nie może być następstwem okoliczności, za które sporządzający opinie nie ponosi. Musi on jednak dołożyć odpowiednich starań, należycie się postarać, co oznacza w szczególności: zaznajomienie się z dostępną literaturą, informacjami o dziele, wystawach, specyfice twórczości artysty i materiałów przez niego używanych, oraz użycie odpowiednich metod badawczych, oraz ich szczegółowy opis. Jeśli osoba daną czynnością zajmuje się zawodowo, w tym jest specjalistą, staranność jej podczas wykonywania zleconej pracy musi być znacznie większa. Opinia nie może być zatem niechlujna, nierzetelna, nie może pomijać rzetelnej analizy dostępnych źródeł, zawierać sprzeczności, czy niejasności.

Reasumując, należy uznać, iż zastosowanie przepisów ogólnych z kodeksu cywilnego odnośnie zasad odpowiedzialności może mieć zastosowanie co do opinii ekspertów rynku dzieł sztuki.

Informacje prawne zawarte w na niniejszym artykule nie stanowią porady prawnej, lecz mają charakter jedynie ogólnoinformacyjny. Przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych zaleca się uzyskanie pomocy prawnej dostosowanej do indywidualnego stanu prawnego i faktycznego.

Adwokat Izabela Jasińską prowadzi Kancelarię Adwokacką Jasińska & Partners oraz pracuje w kancelarii rodzinnej Jasińscy i Partnerzy. Zajmuje się głównie prawem autorskim, medialnym, odszkodowaniami oraz procesem cywilnym. Jest absolwentką Centrum Prawa Amerykańskiego. Współpracuje z podmiotami zajmującymi się obrotem dziełami sztuki oraz artystami. Prowadzi szkolenia prawnicze. W sferze jej zainteresowań pozostaje także prawo rodzinne. Interesuje się historia sztuki. Prowadzi patronat merytoryczny działu „Prawo na rynku sztuki”.