szukaj w portalu Rynek i Sztuka MENU
FILM PEKAO KOSSAK Galeria Stalowa „Fragments of Reality”

Plagiat, inspiracja a utwór zależny

08.01.2020

Dla artystów, Prawo

Mając jako Klientów malarzy, fotografów, projektantów, czy innych artystów, często spotykam się z plagiatem, inspirowaniem się cudzą twórczością, oraz tworzeniem opracowań i zbiorów cudzych utworów. Jak rozróżnić co jest czym, oraz co można zrobić, w tym jakie roszczenie przysługują artyście, gdy jego dzieło zostało niezgodnie z prawem skopiowane? Odpowiedzi na te pytania, w klarownej formie, znajdziecie Państwo poniżej.

W prawie autorskim mamy do czynienia z takimi rodzajami utworów:

  1. Utwór samoistny
  2. Utwór samoistny, ale zainspirowany cudzą twórczością
  3. Utwór zależny (opracowanie cudzego utworu)
  4. Zbiór

Czym jest plagiat?

Najprościej mówiąc, plagiat jest to kradzież cudzego utworu, użycie go niezgodnie z prawem i przypisanie sobie jego autorstwa. Ma to miejsce w przypadku przypisania sobie autorstwa co do całości lub fragmentu cudzego utworu, w niezmienionej postaci, lub postaci zmodyfikowanej w nieznacznym stopniu, bez żadnej inwencji twórczej (tzw. plagiat jawny). Plagiatem jest także włączenie całości lub fragmentu cudzego utworu do swojego dzieła, w mniejszym lub większym stopniu zmodyfikowanego, bez utraty sensu, stwarzając jedynie pozory co do autorstwa, jeśli nie jest to przejawem własnej twórczości artystycznej (plagiat ukryty). Plagiat nie zawiera zatem wkładu twórczego.

Utwór inspirowany

Sąd Najwyższy w wyroku z 10 lipca 2014 r. (sygn. akt: I CSK 539/13) podał kryteria, które należy zastosować do uznania, kiedy mamy do czynienia z inspiracją: „Zaczerpnięcie tylko samego wątku cudzego utworu nie wymaga zgody autora dzieła inspirującego, ponieważ istotą utworu inspirowanego jest właśnie jego powstanie w wyniku pobudki twórczej dostarczonej przez utwór inspirujący. Elementy utworu inspirującego w nowo powstałym utworze inspirowanym są i mogą być rozpoznawalne, ale nie dominujące, stanowiąc efekt emocjonalnego i intelektualnego impulsu wywołanego cudzym dziełem. Za kryterium rozgraniczające uznaje się takie twórcze przetworzenie elementów dzieła inspirującego, że o charakterze dzieła inspirowanego decydują już jego własne, indywidualne elementy, a nie elementy przejęte. Samo więc zapożyczenie cudzej postaci bądź jej określenia uzasadnia kwalifikację utworu jako powstałego w wyniku inspiracji cudzym utworem, chyba że przejęcie to stanowi zasadniczą istotę dzieła inkorporującego.” W orzeczeniu tym Sąd uznał, że zaczerpnięcie z serialu postaci, o ile odnosi się to jedynie do ogólnego pomysłu na postać, na bazie którego powstała nowa, stanowi jedynie inspirację, nawet jeśli postać ta może być skojarzona z serialem.

A zatem, w celu jak najklarowniejszego zobrazowania, czym według prawa autorskiego jest utwór inspirowany, poniżej podaję najczęściej podawane kryteria:

  • Utwór inspirowany jest to utwór, który nawiązuje do cudzej twórczości (styli, projektu), sam jednak musi być twórczy, zawierać indywidualne podejście autora (np. komponowanie „w stylu” innego kompozytora);
  • Utwór pierwotny nie może być, ani w całości, ani w części wcielony do utworu inspirowanego;
  • Elementy utworu inspirującego mogą być rozpoznawalne w dziele zainspirowanym, ale nie dominują;
  • Inspiracja polega na zaczerpnięciu samego wątku, pomysłu, który nie jest chroniony praw autorskim;
  • Elementy zaczerpnięte są w takim stopniu przetworzone, że o charakterze dzieła inspirowanego decydują jego własne, indywidulane elementy;
  • Związek pomiędzy oba utworami jest dość luźny;
  • Dzieło inspirujące i inspirowane mogą należeć do innych dziedzin twórczości artystycznej (np. literackie oraz plastyczne inspiracje w utworach muzycznych), co nie jest jednak regułą;

Utwór inspirowany uważa się za utwór samoistny i korzystanie z niego nie jest zależne od zgody autora utworu pierwotnego, nie wymaga także wskazania jego tytułu, ani nazwiska twórcy. Niektórzy przedstawiciele doktryny uważają jednak, że jeśli inspiracja jest rozpoznawalna (tak jak w wariacjach muzycznych), nazwisko i tytuły utworu inspirującego powinny być wskazane.

Utwór zależny – opracowanie

Utwór zależny jest opracowaniem cudzego utworu. W szczególności jest nim tłumaczenie, przeróbka czy adaptacja. W utworze zależnym dochodzi do skorzystania z chronionej przez prawo autorskie zawartości.  Zachodzi ścisły i bezpośredni związek między utworami. Z opracowaniem mamy do czynienia, jeśli przejęto twórcze rozwiązania lub elementy, w niezmienionej lub zmodyfikowanej formie, i to one będą decydować o twórczym charakterze opracowania. To właśnie charakter, a nie rozpoznawalność tych elementów będzie mieć decydujące znaczenie.

Korzystanie z opracowania wymaga zgody autora utworu pierwotnego, na egzemplarzach opracowana należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego. Wprowadzenie tylko zmian technicznych, tak aby obraz mieścił się na stronie, nie będzie uznawane za stworzenie utworu zależnego. Jest to nadal utwór pierwotny, a osoba dokonująca modyfikacji nie nabywa praw do tej wersji. Utwór zależny nie powstaje także w wyniku prac rekonstruktorskich, których celem jest ścisłe trzymanie się oryginału, a odstępstwo możliwe są tylko wtedy, gdy nie można oryginału odtworzyć.

Andy Warhol, Flowers; źródło: Christie’s

Odróżnienie inspiracji od utworu zależnego jest często trudne, o czym świadczy przykład twórczości A. Warhola, który stworzył na płótnie obraz na podstawie fotografii P. Cauflield zatytułowanej „Kwiaty hibiskusa”. Ostatecznie zdecydowano się na zawarcie ugody w sprawie.

W umowie autorskiej, nawet w której postanowiono o przeniesieniu całości praw autorskich, wciąż twórca zachowuje prawo o wyłącznego zezwalania na wykonywania prawa do praw zależnych, można jednak umówić się inaczej.

Zbiór

Zborami są prace, w których twórczość manifestuje się przez dobór, układ lub zestawienie elementów składowych utworu, z tym że elementy te mogą podlegać ochronie prawa autorskiego, lub nie. Są nimi w szczególności zbiory, antologie, bazy danych, o ile mają elementy twórcze.

Co się zatem dzieje, gdy wykażemy bezprawne kopiowanie naszych utworów? Osoba która przywłaszcza sobie autorstwo lub wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części utworu cudzego może być ukarana grzywną, ograniczeniem wolności, lub nawet pozbawieniem wolności do 3 lat. Nie wyklucza to oczywiście odszkodowania.

Informacje prawne zawarte w na niniejszym artykule nie stanowią porady prawnej, lecz mają charakter jedynie ogólnoinformacyjny. Przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych zaleca się uzyskanie pomocy prawnej dostosowanej do indywidualnego stanu prawnego i faktycznego.

Adwokat Izabela Jasińską prowadzi Kancelarię Adwokacką Jasińska & Partners oraz pracuje w kancelarii rodzinnej Jasińscy i Partnerzy. Zajmuje się głównie prawem autorskim, medialnym, odszkodowaniami oraz procesem cywilnym. Jest absolwentką Centrum Prawa Amerykańskiego. Współpracuje z podmiotami zajmującymi się obrotem dziełami sztuki oraz artystami. Prowadzi szkolenia prawnicze. W sferze jej zainteresowań pozostaje także prawo rodzinne. Interesuje się historia sztuki. Prowadzi patronat merytoryczny działu „Prawo na rynku sztuki”.

Izabela Jasińska
Adwokat
Izabela.jasinska@jasinski.net.pl
www.jasinska-legal.pl

 

 

szukaj wpisów które mogą Cię jeszcze zainteresować:

Jeden komentarz do “Plagiat, inspiracja a utwór zależny”

  1. Ewelina

    A jak ktoś bierze znany obraz artysty np Monalize i rysuje ją w innej technice , innym stylu też kadruje prace inaczej to to jest kopia ? Widać, że jest to Monaliza ale z punktu artystycznego to co zostało takie samo to kolory i ewentualnie kompozycja oraz postac, inna twarz ale te sama poza i ubrania i włosy. Technika jednak inna wiec nikt by się nie nabrał.

Dodaj komentarz:

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Magazyn

Kursy online

Odwiedź sklep Rynku i Sztuki

Zobacz nasze kursy Zobacz konsultacje dla artystów

Zapisz się do naszego newslettera

Zapisując się na newsletter zgadzasz się z regulaminem portalu rynekisztuka.pl Administratorem danych osobowych jest Media&Work Agencja Komunikacji Medialnej (ul. Buforowa 4e, p. 1, p-2-5, 52-131 Wrocław). Podanie danych jest dobrowolne. Zgoda na otrzymywanie informacji handlowych może zostać wycofana w każdym czasie. Więcej informacji na temat danych osobowych znajduje się w Polityce prywatności.