Nuta nostalgii i odrobina symboliki, czyli o motywie wiosny w sztuce

Wiosna to temat, który inspirował artystów przez wieki. Style przedstawień ewoluowały na przestrzeni stuleci, jednak temat pozostawał niezmienny. Świeżość, młodość, piękno, niewinność, nostalgia to właśnie magia i cały urok, który kryje się za motywem wiosny w sztuce.

Wiosna to nasza ulubiona pora roku, ale wydaje się być również ulubioną porą wielu artystów tworzących na przestrzeni wieków. Czy to z powodu kwitnących kwiatów, śpiewających ptaków i dłuższych dni? A może raczej z powodu wielu symbolicznych konotacji, takich jak idee odrodzenia, zmartwychwstania, przebudzenia życia i pragnień, które utrwalano w różnych kulturach, religiach czy narodach od stuleci? Niewątpliwie wiosna przez lata była dla artystów stałym, niesłabnącym źródłem inspiracji. Już od czasów starożytnych podziwiali oni i utrwalali w swych dziełach piękno, świeżość i nowe życie, które niesie ze sobą ta niezwykła pora roku. Temat przez wieki był chętnie przedstawiany w sposób symboliczny, często jako postaci młodych kobiet, ale też wyrażony po prostu piękną w swej prostocie przyrodą, czy też sezonowymi scenkami towarzyskimi. Przedstawienia wiosny w sztuce mają bogatą historię, opierały się niekiedy na licznych nawiązaniach do mitologii, bogatej symbolice i stosowaniu żywej palety barwnej, niektórzy artyści dążyli jednak do uchwycenia piękna i delikatności budzącej się do życia przyrody, czy przedstawiania sielskich scen, tworząc niezwykle nostalgiczne i nastrojowe obrazy. Wiosna jest niewątpliwie najlepszym czasem, aby przyjrzeć się nieco bliżej dziełom podejmującym ten motyw w sztuce. Przedstawiamy zatem zbiór prac artystów z różnych epok, którzy ulegli wiosennym inspiracjom i przelali piękno tej niezwykłej pory roku wprost na swoje płótna. 

Sandro Botticelli, “La Primavera”, 1478. (źródło: Wikipedia.org)

1. Sandro Botticelli, “La Primavera”, 1478

Znaczenie “Wiosny” Botticellego nie jest dokładnie jasne. Przez jednych teoretyków dzieło traktowane jest jako seria epizodów. Słynny obraz Botticellego świętuje nadejście wiosny i jest wręcz przepełniony mitologiczną symboliką. Od prawej strony Zefir goni nimfę Chloris, która w reakcji na jego dotyk zmienia się w boginię Florę. W centralnej części autor przedstawił Wenus jako boginię miłości, symbolizującą płodność natury. Lewa strona należy do trzech gracji oraz Merkurego przeganiającego chmury będące symbolem zasłony skrywającą prawdę. Według drugiej interpretacji Obraz jest swoistą personifikacją pór roku – luty pod postacią Zefira, przez wiosnę i lato, aż do jesieni i Merkurego. Artysta przedstawił triumf wiosny, młodości i piękna z właściwym dla siebie kunsztem, umieszczając mityczne postaci na tle bujnej roślinności. 

2. Walter Crane, “Los Persefony”, 1877

Walter Crane, “Los Persefony”, 1877. (źródło: Wikipedia.org)

“Los Persefony” jest uznawane za jedno z największych i najważniejszych obrazów spod pędzla Crane’a. Hades i jego czarne konie właśnie wyłoniły się z wulkanicznej szczeliny na ziemi w Ennie i zaskoczyły boginię, gdy pochyliła się, by zerwać narcyz. Jej trzy przerażone służące, są świadkami tej sceny, pozostając oddzielone od Persefony przez pęknięcie w ziemi. Pierwszy plan autor pokrył kwiatami, głównie narcyzami i zawilcami. W tle natomiast dostrzegamy górzysty kraj rozpięty aż do ciemnego horyzontu morza z kwitnącymi sadami. Poprzez umieszczenie kwitnącego z przodu drzewa granatu, Crane sugeruje odbiorcom nawiązanie do legendy o Persefonie i obietnicę jej powrotu na ziemię.

3. Leon Wyczółkowski, „Wiosna – Wnętrze Pracowni Artystycznej”, 1933

Leon Wyczółkowski, „Wiosna – Wnętrze Pracowni Artystycznej”, 1933. (źródło: Wikipedia.org)

Leona Wyczółkowski to jeden z najbardziej docenianych artystów okresu modernizmu. Dzieło „Wiosna – Wnętrze Pracowni Artystycznej”, namalowane w 1933 roku, prezentuje sielskie wnętrze wiejskiego dworku należącego do artysty. Lekki powiew wiatru, muskana podmuchem firanka i widok z okna wprost na kwitnące owocowe drzewo to iście romantyczna perspektywa, która ukazuje sedno wiosennej aury, pełnej jasnego światła, świeżości oraz piękna wiejskiej przyrody.

4. Giuseppe Arcimboldo „Wiosna” (z cyklu „Pory roku”), 1563

Giuseppe Arcimboldo „Wiosna” (z cyklu „Pory roku”), 1563. (źródło: Wikipedia.org)

Osobliwy sposób malowania Arcimboldo został wysoko oceniony przez europejską szlachtę w XIV wieku, a jego prace były wystawiane na dworach wielu monarchów tamtych czasów. Profilowany portret damy to prawdziwe arcydzieło, namalowane z niezwykłą dla swoich czasów precyzją, które składa się z setek kwiatów. Obraz ten należy do czteroczęściowego cyklu Pór Roku, który Arcimboldo często powtarzał na dworze cesarskim w Wiedniu i Pradze. Ta szczególna seria, która obecnie znajduje się w Paryżu, została zamówiona przez cesarza Maksymiliana II dla Augusta, elektora Saksonii. Podstawową zasadą kompozycji Arcimboldo było użycie elementów w taki sposób, że tworzą one spersonifikowaną postać. Poszczególne elementy jako takie nie mają żadnych właściwości czy wyjątkowych cech, otrzymują je wówczas, gdy występują wspólnie z innymi.

5. Claude Monet, “Sad wiosną”, 1886

Claude Monet, “Sad wiosną”, 1886. (źródło: Wikipedia.org)

Francuski malarz Claude Monet uznał wiosnę za najbardziej kreatywny sezon dla artystów. Rozwijał swoje połączenia barw podczas plenerów w ogrodzie i otoczeniu swojego domu w Giverny, próbując uchwycić szczególne efekty świetlne. W 1886 malarz stworzył scenę w sadzie jabłoni, z niezwykłym sklepieniem stworzonym z korony drzewa, które zdaje się oświetlać całe płótno. Za siedzącą w centralnej części postać uważa się córkę ówczesnej kochanki Moneta, Suzanne Hoschedé, której matka została później drugą żoną artysty. “Sad wiosną” Moneta był niejednokrotnie uznawany za najwybitniejszy przykład ujęcia motywu wiosny pośród wszystkich podobnych dzieł impresjonistów. Płótno przedstawia owocowy sad w Giverny w Normandii, sąsiadujący z domem artysty. W późniejszym okresie twórczości to właśnie te ogrody i mieszczące się w nich mosty zainspirowały Moneta do serii studium lilii wodnych.

6. Alphonse Mucha, “Wiosna”, 1896

Alphonse Mucha, “Wiosna”, 1896. (źródło: Wikiart.org)

Personalizacja pór roku nie była zupełnie nową koncepcją w czasie malowania tej serii pór roku. Jednak ze względu na wykorzystanie przez Muchę kobiet podobnych do nimf oraz świeżość wsi, “Pory roku” zyskały zupełnie nowy poziom zainteresowania. Mucha uosabia wiosnę jako piękną, młodą kobietę stojącą pod kwitnącym drzewem. Wyobrażenie wiosny w białej sukni i o długich blond lokach podkreśla czystość i niewinność początku sezonu. Kobieta trzyma lirę, grecki klasyczny instrument smyczkowy, na którym siedzą trzy ptaki. Kolejny sygnał nadejścia nowego sezonu to umieszczony przez artystę różowy kwiat na drzewie, a także we włosach kobiety. “Wiosna” to piękny obraz, który rozpoczyna prawdopodobnie najpopularniejszą serię dzieł Muchy. Utworzony w 1896 r. cykl czterech obrazów obejmuje wiosnę, lato, jesień i zimę, które szybko stały się jednymi z jego najbardziej szanowanych dzieł. Seria stała się tak popularna, że ​​Mucha został poproszony o wyprodukowanie kolejnych dwóch zestawów opartych na podobnych tematach.

7. Vincent van Gogh, “Kwitnące różowe drzewo brzoskwiniowe”, 1888

Vincent van Gogh, “Kwitnące różowe drzewo brzoskwiniowe”, 1888. (źródło: Wikipedia.org)

Kwitnące drzewa były wyjątkowe dla van Gogha. Reprezentowały przebudzenie i nadzieję. Vincent van Gogh dotarł do Arles w Prowansji w lutym 1888 roku. W kolejnych miesiącach, gdy wiosna zaznaczyła swoją obecność, van Gogh rozpoczął serię dzieł z kwitnącymi drzewami owocowymi, a kwiat stał się w jego twórczości symbolem duchowego odrodzenia. “Kwitnące różowe drzewo brzoskwiniowe” jest jednym z trzech dzieł namalowanych tej wiosny, wraz z “Różowym sadem” i “Białym sadem”, które obecnie znajdują się w Muzeum van Gogha w Amsterdamie. Artysta cenił walor estetyczny brzoskwiniowych sadów i czerpał ogromną radość z malowania kwitnących drzew. Obraz “Kwitnące różowe drzewo brzoskwiniowe” powstał rzekomo z okazji urodzin jego bratanka i imiennika – Vincenta.

8. Alfred Sisley, “Mała łąka wiosną”, 1881

Alfred Sisley, “Mała łąka wiosną”, 1881. (źródło: Wikipedia.org)

Sisley jest prawdopodobnie jednym z najczęściej pomijanych artystów grupy impresjonistycznej. Był jednak razem z Pissarro i Monetem, pionierem metody malarstwa plenerowego i impresjonistycznej estetyki. Sisley nigdy nie odwrócił się od impresjonistycznego krajobrazu, tak jak z czasem uczynili to Renoir i Monet. W 1880 roku artysta został zmuszony do opuszczenia Paryża z powodów finansowych, wówczas osiedlił się na prowincji na zachód od stolicy. W tym czasie jego twórczość ewoluowała i nabrała zupełnie nowej witalności. Dzieło “Mała łąka wiosną” przedstawia szczególnie powściągliwy wizerunek francuskiej przyrody w okresie wiosennym. Drzewa pozostają nagie i nie ma na nich śladu wiśni. Ważnym elementem dzieła staje się bowiem postać córki malarza, znajdującej się w centrum przedstawienia, symbolizująca odrodzenie, ale również obraz nowego życia niczym Primavera Botticellego.

9. John William Waterhouse, “Pieśń wiosny”, 1913

John William Waterhouse, “Pieśń wiosny”, 1913. (źródło: Wikipedia.org)

Angielski malarz John William Waterhouse należał do osób skromnych i spokojnych, dlatego też wiele osób zajmuje jego upodobanie do uwieczniania na swych płótnach famme fatale. Artysta wielokrotnie w swej twórczości zmieniał styl. Na początku drogi artystycznej  tworzył w stylu akademickim, by następnie zwrócić się w stronę szkoły prerafaelitów. W wielu dziełach chętnie nawiązywał do antycznej symboliki, a jego prace ukazywały nagie, młode kobiety, temat ogromnie wówczas popularny. Jego płótna były znane z przedstawień kobiet zarówno ze starożytnej mitologii greckiej, jak i legend arturiańskich. “Pieśń wiosny” zachwyca detalami i niezwykłą lekkością ujęcia tematu oraz widoczną swobodą pędzla. Wiosnę uosabia postać młodej i półnagiej kobiety, świeżej tak jak budząca się do życia przyroda. Postać wiosny otaczają dzieci, dodatkowo symbolizujące niewinność i nowe życie, które towarzyszą kobiecie zrywając wiosenne kwiaty oraz przygrywając  melodie pośród tej romantycznej scenerii.

10. Pieter Brueghel Młodszy, Wiosna, 1622-35

Pieter Brueghel Młodszy, Wiosna, 1622-35. (źródło: Wikipedia.org)

Twórczość Pietera Brueghela Młodszego w dużym stopniu skupiała się na opisywaniu zwykłego życia flamandzkich chłopów wykonujących swoje codzienne prace. Temat cenił na tyle mocno, że zyskał miano “chłopskiego Bruegela”. Sam jednak był człowiekiem o wszechstronnym wykształceniu, doskonale rozumiejącym naturę ziemi, co w późniejszym czasie uczyniło go jednym z najwybitniejszych pejzażystów wszech czasów. Wiele prac Brueghela stanowiły szkice i rysunki jego ojca, Brueghela Starszego, które ten wypełniał następnie farbami. Do grona tych dzieł należy również “Wiosna”, będąca przeróbką rysunku z 1565 roku, która ukazuje typowe przygotowania mieszczaństwa do nadchodzącej wiosny i z niezwykłą szczegółowością oddaje charakter wiosennych prac chłopów. Obraz przedstawia wspólnotę, zgromadzoną podczas wspólnego oporządzania ziemi i zwierząt oraz sadzeniu nowej roślinności w miejskim ogrodzie. Autor przedstawił mieszkańców prowincji pracujących w ogrodach komunalnych, krzepkich mężczyzn w pracy wijących winorośle do kraty, a w oddali tańczących razem ludzi, oddając tym samym hołd i podziw dla tego zbiorowego wysiłku.

asz

il. góra: James Tissot, Spring, 1865, źródło: wikiart.org