Chaos leżący u podstaw genialnych dzieł Picassa

Stosy starych gazet, wycinków i papierów, jak również setki innych niepotrzebnych elementów gromadzonych w pracowni, były codziennością Picassa. Artysta dzięki wszechobecnemu chaosowi, otworzył się na nowe formy twórczości, a dzięki pasji do zbierania materiałów i przedmiotów codziennego użytku, rozpoczął zupełnie nową artystyczną drogę, której wpływy możemy obserwować w sztuce współczesnej do dziś. Czyżby bałagan był złotym środkiem do niekończącej się inspiracji mistrza?

Pablo Picasso otaczał się bałaganem, wiedząc, że nawet podniosłe, przyziemne przedmioty, które inni ludzie wyrzucali, mogą mieć wpływ na jego artystyczne inspiracje. Malarz gromadził wiele na pozór niepotrzebnych obiektów, od starych gazet, skrawków papieru do pakowania i zużytych kopert, po paczki tytoniu, bilety autobusowe i papierowe serwetki. Kiedy stosy papierów rosły ponad blaty, artysta spinał je i zawieszał niczym żyrandol pod sufitem. 

Zanim zmarł w 1973 roku, w wieku 91 lat, zgromadził tysiące różnych drobiazgów, z których wiele prezentowano na wystawie w Royal Academy w Londynie w ramach ekspozycji poświęconej jego pasji do papieru. Trzysta dzieł sztuki i przedmiotów z jego kolekcji, obejmujących ponad 80 lat, ujawniło zakres jego pasji do gromadzenia przedmiotów, ale także zasięg jego artystycznych wizji.

Studia artystów, które rysował Picasso, rzadko były tak chaotyczne jak jego własne. Jeden z jego szkiców przygotowawczych z 1903 roku do melancholijnego obrazu “La Vie” z okresu niebieskiego, przedstawia pojedyncze płótno ułożone starannie na sztaludze. Pracownia rzeźbiarza ujęta w obrazie z 1931 roku jest tak uporządkowana, jak to tylko możliwe. Jednak prawdziwy stan rzeczy ukazały dopiero fotografie ze studia artysty, które potwierdzają fakt, że Picasso rozkoszował się bałaganem. Studio w La Californie mieszczące się w jego willi w Cannes, było pełne drobiazgów i pozornie niepotrzebnych rzeczy – zwojów papieru, pudeł i słoików z farbą wypełniających każdą możliwą powierzchnię, nawet krzesła. Artysta przechowywał i uwieczniał przedmioty z pełną świadomością. Podobno Picasso powiedział kiedyś: „Jesteś tym, co trzymasz”, można więc uznać, że gromadzone przez niego rzeczy pomagały mu w określeniu samego siebie, ukazując to co dla niego ważne w życiu. 

Pablo Picasso, “Martwa natura z plecionym krzesłem”, 1912. źródło: Wikiart.org

W przypadku wielu artystów chaos oznaczał kreatywność. Również Picasso zainspirowany bałaganem, znalazł w swoich zasobach idealne przedmioty, które pomogły ożywić jego martwe natury. Przyjaciel Picassa, artysta Georges Braque, był przez wielu znawców uznawany za twórcę nowoczesnego kolażu. Pierwsza taka praca miała powstać w Sorgues, na północ od Awinionu, w 1912 roku. Picasso jednak równie szybko podjął tę formę sztuki. W tym samym roku stworzył swoje słynne dzieło “Martwa natura z plecionym krzesłem”, wykorzystując, m.in. kawałek ceraty w siedzeniu krzesła. Jego geniusz polegał na znalezieniu odpowiedniego obiektu dla każdej przestrzeni i utrzymaniu formy, jednocześnie zakłócając płaszczyznę obrazu. W 1914 r. opakowania tytoniu i gazeta znalazły się wśród materiałów, z których zbudował kolaż ze szkłem, butelką wina, paczką tytoniu i gazetą, ukazujący związek między materiałem a przedmiotem, który niezwykle Picassa fascynował.

Pablo Picasso, “Bottle, glass, violin”, 1912. źródło: Wikiart.org

Picasso, na długo zanim recykling stał się przejawem troski o środowisko, pokazał, że w odpadach codziennego życia tkwi niezwykłe piękno, które należy odkryć. W jego pracach nie da się przeoczyć elementów z życia codziennego, takich jak stare gwoździe, czy kawałki materiału i sznurka, które umieszczał w swoich przedstawieniach z motywem gitary. Podobny detal można zaobserwować również w stworzonej przez artystę trójwymiarowej gitarze z kartonu, w której  pozostawiono całkowicie widoczną taśmę, za pomocą której zespolono poszczególne elementy. Poprzez prace jak te, Picasso podkreślał nieistotną rolę estetyki, jaką świadomie porzucił zwracając się w stronę zwykłych przedmiotów, nadając im tym samym znaczącej roli.

Podczas gdy dla wielu artystów papier stanowił jedynie środek przygotowawczy, na którym opracowywano pomysły zanim przełoży się je na płótno lub brąz, Picasso postrzegał papier nie tylko jako szkic, czy środek do celu, lecz jako zupełnie nową formę wyrazu. W obrazie “Femmes à leur toilette” (1938) pokazał, jak skuteczny i robiący wrażenie może być kolaż stworzony na wielką skalę. Praca o szerokości 4,48 metra jest pokryta gwaszem i zawiera zderzające się, wklejone na płótno, próbki tapet, aby przywołać skojarzenia związane z dramatyczną domową sceną. W późniejszym czasie Picasso stworzył głośno komentowaną wariację “Śniadania na trawie” Maneta, odtwarzając postacie w nowoczesnej formie – pozbawiając je wszelkich ozdób i przenosząc z płótna na karton. Jego wolnostojący ludzie z papieru z początku lat 60. wydają się buntować przeciwko swoim malarskim przodkom.

Pablo Picasso, “Women at their toilette”, 1938. źródło: Wikiart.org

W swoich formach postacie tworzone przez artystę, nawiązywały do wycinanek wykonanych przez Picassa od najmłodszych lat. Na londyńskiej wystawie w Royal Academy of Arts, wśród z zbiorów przewijają się również prace z dzieciństwa artysty, m.in. przedstawienia psa i gołębia, które jak się zdaje, młody Picasso wyciął z papieru bez rysowania w wieku zaledwie ośmiu lub dziewięciu lat. Półtorej dekady później nadal wycinał kształty z papieru, ale tym razem były one nieco bardziej ambitne.

Pablo Picasso, “Bottle of Vieux Marc, Glass and Newspaper”, 1913. źródło: Wikiart.org

Picasso zawsze był zaradny i dość pomysłowy w swej twórczości, nie ograniczał się jedynie do stosowania farby. Co ciekawe, jego najwcześniejszy zachowany druk, przedstawiający torreadora widzianego z tyłu (1900), został wykonany przez grawerowanie i podgrzewanie podstawy drewnianej miski sałatkowej. Podczas drugiej wojny światowej zaradność stała się konieczna, Picasso zajął się więc tworzeniem z papieru z nowym, zapałem. W czasie niemieckiej okupacji w Paryżu, materiały stały się niezwykle trudne do zdobycia, ale za zaciemnionymi roletami studia, Picasso kształtował nowe dzieła posiłkując się skrawkami przedmiotów i papierowych strzępów.

Łatwo byłoby odrzucić większość papierowych tworów Picassa jako nieistotne skrawki i zapiski życia codziennego. Jednak fakt, że artysta zachował je wszystkie i dołożył wszelkich starań, aby zamieszczać datę – nawet w przypadku małych, szybkich szkiców na papierze sugeruje, że Picasso chciał zostać zapamiętany nie tylko ze swoich ukończonych arcydzieł. Stosy pozostawione przez Picassa nie tylko dokumentują jego codzienne życie i stanowią niezwykły zbiór inspiracji wielkiego artysty, ale przede wszystkim potwierdzają miłość mistrza do kreatywnego bałaganu, który pozwolił mu odkrywać nowe artystyczne ścieżki i rozwijać twórczość o nowe formy.

asz

il. góra: Pablo Picasso, “Women at their toilette”, 1938. źródło: Wikiart.org