Twórczość polskich artystów tworzących po roku 1989 jest w tej chwili jednym z najprężniej działających segmentów rynku sztuki, malarze, których dzieła jeszcze kilkanaście lat temu sprzedawane były za kwoty rzędu 2-3 tysięcy złotych, aktualnie osiągają kwoty sprzedaży kilkaset razy wyższe. Dla kolekcjonerów inwestowanie w sztukę tego pokolenia jest w większości przypadków inwestycją pozbawioną ryzyka, jako że artyści o których dziełach mowa mają już ugruntowaną pozycję nie tylko w Polsce, ale i na światowym rynku sztuki.

Wilhelm Sasnal

Wilhelm Sasnal, Koszulki, olej na płótnie, 130,5 x 130,5 cm, 1999

Ciekawym jest fakt, że choć w chwili obecnej pokolenie tworzące po roku 89. cieszy się największą popularnością wśród kolekcjonerów, w większości ich twórczość u podstawy skupiała się w owym czasie na krytyce kapitalizmu, którego rozwój można było wtedy obserwować w Polsce. Artyści czerpali liczne inspiracje z kolorowych magazynów, reklam i telewizji. Tworzone obrazy niejednokrotnie w sposób ironiczny miały wyśmiewać sytuację polityczną i społeczną, często czepiąc z takich form estetyki jak kicz. Prace były śmiałe, oszczędne w technice, a przy tym dosadne – między innymi te właśnie aspekty decydują w chwili obecnej o wartości tych dzieł, skupiają uwagę na poruszonym temacie, w sposób swobodny, a nawet błahy traktując technikę wykonania, która zdaje się schodzić na dalszy plan. Choć artystów tworzących w tamtym czasie można wymienić bardzo wielu, warto wziąć pod uwagę sytuację rynkową, która wyraźnie pokazuje, jakie nazwiska są chwili obecnej najbardziej poszukiwane na polskim rynku sztuki.

Niekwestionowanymi liderami w swojej kategorii z pewnością są członkowie założonej w 1996 roku krakowskiej Grupy Ładnie – Wilhelm Sasnal, Rafał Bujnowski oraz Marcin Maciejowski. Wszyscy trzej artyści będąc studentami architektury, podjęli decyzję o przeniesieniu się na studia na krakowską ASP, gdzie wspólnie tworzyli pierwsze projekty. Początkowo malarzy połączyło wspólne dla wszystkich poczucie konieczności tworzenia za pomocą sztuki komentarzy do zastanej rzeczywistości, w późniejszym czasie każdy poszedł własną ścieżką, jednocześnie kreując indywidualny styl.

Wilhelm Sasnal urodził się w 1972 roku w Tarnowie, dyplom z malarstwa obronił w 1999 roku. Uznawany jest za głos pokolenia lat 70. dorastającego w czasie transformacji systemu politycznego. W swojej twórczości za pomocą pastiszu krytykuje przejawy kultury masowej obrazując sceny z życia codziennego, portrety, a także pejzaże. Nierzadko ukazuje miejsca dla siebie ważne, chwile mające dla niego znaczenie. Przy użyciu prostych technik wyrazu uzyskuje niezwykle silny efekt, wyraźnie zaznaczając wartości mające dla niego największe znaczenie. Z postacią malarza związane są również liczne medialne kontrowersje, artysta w sposób bezpośredni wypowiada się na tematy polityczne, nierzadko bojkotując wydarzenia kulturalne – w 2009 roku zbojkotował rozdanie nagród Gwarancji Kultury przyznawanych przez TVP Kultura otwarcie krytykując opinie wyrażane przez jej ówczesnego prezesa. Sasnal jest w chwili obecnej najbardziej rozchwytywanym polskim malarzem swojego pokolenia, również za granicą. W 2007 roku na aukcji w nowojorskim oddziale Christie’s jego obraz Samoloty został sprzedany za 396 tysięcy dolarów, co daje kwotę ponad miliona złotych. Wcześniej inne dzieło malarza UFO osiągnęło kwotę sprzedaży 216 tysięcy dolarów. W Polsce prace malarza również cieszą się ogromną popularnością, za jego olejne obrazy uzyskuje się zwykle kwoty rzędu 200 tysięcy złotych jak w przypadku prac Koszulki z 1999 roku czy Westerplatte I z 2002 roku. 

RAFAŁ BUJNOWSKI

Kolejnym członkiem Grupy Ładnie był Rafał Bujnowski, urodzony w 1974 roku w Wadowicach malarz, grafik, artysta zajmujący się plakatem i wideo. Dyplom z grafiki obronił w roku 2000. Bujnowski od początków swoich działań artystycznych interesował się możliwością wkomponowania dzieła sztuki w przestrzeń publiczną, a także jego komercjalizacją. Artysta w wielu pracach powiela jeden obiekt, tworząc jego kolejne wersje w różnych technikach. Zasłynął z prowokacyjnych i skłaniających do dyskusji akcji polegających np. na tym, że obrazy sprzedawał za sklepowe ceny przedstawionych na nich towarów. W późniejszym czasie zajął się malarstwem tworząc imponujące wielkoformatowe pejzaże o przejmującym klimacie i prostej formie. Mierzący trzy metry szerokości Nokturn z 2014 roku na aukcji w Desie osiągnął rekordową kwotę sprzedaży  ponad 400 tysięcy złotych. Za konceptualny obraz Schemat malowania papieża z 2001 uzyskano z kolei kwotę 160 tysięcy złotych.

Rafał Bujnowski, Nokturn, olej na płótnie, 128 x 305 cm, 2014

MARCIN MACIEJOWSKI

Marcin Maciejowski, Czy ta ciąża była zaplanowana?, akryl na płótnie, 124 x 120 cm, 1999

Widać wyraźnie, jak charakterystyczną twórczość prezentują członkowie Grupy Ładnie, do takich artystów należy również Marcin Maciejowski. Urodzony w 1974 roku w Babicach k. Krakowa, dyplom z grafiki tak jak inni członkowie grupy obronił na krakowskiej ASP. W jego obrazach widać zamiłowanie do grafiki, a jego dociekliwość w ukazywaniu absurdów społecznych lat 90. przyniosły mu sławę i uznanie. W 2003 roku otrzymał nagrodę Paszportów Polityki, zgodnie ze słowami jury za „za dowcip oraz nowatorskie wykorzystanie stylistyki mediów reklamy do opisu współczesnych obyczajów polskich”. Prace Maciejowskiego stanowią również istotny element każdej aukcji sztuki jego pokolenia, a kwoty sprzedaży zwykle oscylują w granicy 140 tysięcy złotych. Takie kwoty uzyskano m. in. za obrazy Czy ta ciąża była zaplanowana? z 1999 roku czy Pure blood z 2006. Charakterystyka obrazów malarza polega również na ironicznych, dosadnych tytułach jakie nierzadko nadaje swoim obrazom jak w przypadku pracy Robert Bagiński ubiega się o fotel prezydenta miasta, mimo kompromitujących go… z 2002 roku sprzedanego za 95 tysięcy złotych. 

PIOTR UKLAŃSKI

Lata 90. z uwagi na  przemiany jakie miały miejsce, a także idące za nimi opinie charakteryzują się w polskiej sztuce licznymi skandalami. Sięgający po skrajne środki wyrazu Piotr Uklański z pewnością wpisuje się w powszechnie przyjętą definicję skandalisty. Artysta urodził się w 1968 roku w Warszawie, tworzy i mieszka w Stanach Zjednoczonych, zza oceanu obserwuje zachodzące w Polsce zmiany i chętnie obrazuje związane z nimi opinie. Z pewnością do najsłynniejszych prac artysty należą Naziści z 1998 roku. Składająca się z 165 części oryginalna praca fotograficzna przedstawiająca wizerunki polskich i zagranicznych aktorów grających role nazistów jest uznawana za najbardziej kontrowersyjną pracę polskiej sztuki współczesnej. W 2000 roku w Zachęcie miała miejsce legendarna już sytuacja, kiedy Daniel Olbrychski przy pomocy szabli będącej rekwizytem z Potopu 1974 roku pociął nie tylko swój wizerunek, ale również na prośbę aktorów Jana Englerta, Stanisława Mikulskiego oraz Jeana-Paula Belmondo. Na zeszłorocznej aukcji w Desie wersję Nazistów z roku 1999 sprzedano za 600 tysięcy złotych. Warto również zaznaczyć, że Uklański był pierwszym żyjącym polskim artystą, którego pracę sprzedano za milion dolarów.

Piotr Uklański, Naziści, C-Print/papier fotograficzny, pianka PCV, 35 x 25,5 cm, 1999

ZBIGNIEW LIBERA

Zbigniew Libera, Lego. Obóz koncentracyjny – opakowanie 6772, wydruk laserowy/papier, 70 x 65 cm, 1996

Innym niezwykle rozchwytywanym polskim artystą jest Zbigniew Libera, urodzony w 1959 roku w Pabianicach, zajmuje się instalacją, wideoinstalacją, fotografiką. Jego sława rosła już w latach osiemdziesiątych. Zaangażowany społecznie artysta w sierpniu 1982 roku został aresztowany przez Służbę Bezpieczeństwa. Oskarżono go o drukowanie prasy podziemnej, w więzieniach w Łodzi i Hrubieszowie spędził półtora roku – przeżyciom tym przypisuje się największy wpływ na jego późniejszą twórczość. Jedną z jego najsłynniejszych prac jest Lego. Obóz koncentracyjny z 1996 roku sprzedana za 75 tysięcy złotych na jednej z aukcji pokolenia po 89. roku. Liczne wersje projektu na kolejnych aukcjach osiągały również wysokie kwoty sprzedaży rzędu 40, do 60 tysięcy złotych. Twórca zasłynął jako autor „makabrycznych zabawek”, a także produkcji wideo mających na celu w sposób najczęściej drastyczny uświadamianie odbiorcy w kwestiach społecznych i wychowawczych – przykładem może być projekt wideo Jak tresuje się dziewczynki z 1987 roku ukazujący czteroletnią dziewczynkę, która przez starszą kobietę uczona jest jak się malować, a także podobać płci przeciwnej. Film porusza problematykę ról narzucanych przez społeczeństwo, w latach 90. był popularny w okresie wystąpień amerykańskich feministek.

EWA JUSZKIEWICZ

Ewa Juszkiewicz, bez tytułu, olej na płótnie, 80 x 65 cm, 2013

Zakończenie zestawienia należy do ciekawej, a także obecnie jednej z  najbardziej rozchwytywanych malarek, jaką jest Ewa Juszkiewicz. Artystka urodziła się w 1984 roku w Gdańsku, gdzie też obroniła dyplom z malarstwa na tamtejszej ASP. Mieszka i tworzy w Krakowie, tam też na Akademii uzyskała doktorat. Malarka tworzy głównie portrety odnoszące się do postaci historycznych, najczęściej w przekornym ujęciu. Jest laureatką licznych prestiżowych konkursów organizowanych w Polsce i nie tylko, a jej popularność od wielu lat rośnie, co czyni z jej prac obiekt zainteresowania kolekcjonerów i inwestorów.  Podczas czerwcowej aukcji w Desie za jej obraz bez tytułu z 2013 uzyskano imponującą kwotę 330 tysięcy złotych. Mimo ugruntowanej pozycji widać jak nieprzewidywalny wzrost kwot sprzedaży ma w przypadku tej artystki, w ubiegłym miesiącu miał miejsce rekord w postaci ponad 352 tysięcy funtów za obraz Maria z 2013 sprzedany na aukcji w londyńskim Sotheby’s – daje to bajeczną kwotę ponad 2 milionów złotych, co w przypadku tak młodej malarki stanowi prawdziwy ewenement.

Pokolenie artystów po roku 89. jest prawdziwą sensacją większości aukcji. Sasnal, Bujnowski i inni wymienieni twórcy są przykładami osób, których pozycja na światowym rynku nie słabnie, charakteryzują się renomą światowych galerii i licznymi rekordami sprzedaży, jednak warto również śledzić dalsze losy nieco młodszych postaci jak Ewa Juszkiewicz, w której przypadku każda kolejna aukcja może zaskoczyć. Warto śledzić sytuacje rynkowe również z tego względu, że nierzadko mamy tu do czynienia z historycznymi wydarzeniami. Kolejne zestawienia udowadniają, że w kwestii inwestowania w sztukę, nie ma pewniejszych obiektów, niż te prezentowane przez przedstawicieli tej generacji. Niesłabnąca popularność w Polsce i za granicą pokazuje wyraźnie, że każda kolejna aukcja będzie pełnym emocji medialnym wydarzeniem. 

 Beata Tarnowska