2021 rok w świecie sztuki był wyjątkowo intensywny. Rynek sztuki całkiem przyzwoicie poradził sobie z pandemią – nie tylko wzrosła jego wartość, ale wypracowano także hybrydowe rozwiązania zarówno w kontekście aukcji, targów sztuki oraz wystaw. Wiele wiodących na świecie domów aukcyjnych osiągnęło historyczne wyniki. Również w Polsce padły niesamowite rekordy sprzedaży (Abakanowicz, Wróblewski), a na arenie międzynarodowej znaczący sukces odniosła Ewa Juszkiewicz. Co czeka rynek sztuki w 2022 roku?

Wzrost wartości rynku sztuki

W świecie sztuki 2021 rok pozostanie rokiem dynamicznego i intensywnego rozwoju tego sektora rynku. Czołowe i najbardziej prestiżowe domy aukcyjne osiągnęły rekordowe wyniki sprzedaży. Łączny obrót Sotheby’s wyniósł 7,3 mld dolarów (6 mld z aukcji oraz 1,3 mld z transakcji prywatnych) i jest najwyższym w całej historii liczącej 277 lat firmy.  Co ciekawe, w ich ofercie oprócz kategorii NFT pojawił się w zeszłym roku także streetwear (m.in. kolekcja ubrań Louis Vuitton x Supreme). W przypadku Christie’s – 7,1 mld dolarów (5,4 mld z aukcji oraz 1,7 mld z transakcji prywatnych), wynik ten stanowi dla domu aukcyjnego najwyższy obrót od pięciu lat. Wzrost przychodów aż o 32% w porównaniu do okresu sprzed pandemii odnotował również Phillips (1,2 mld dolarów).

Wyniki wzrosły także w Chinach, Hong Kongu i Tajwanie – ich wkład w światowym rynek sztuki współczesnej wynosi aż 40%, czyli blisko miliard dolarów. W przyszłości pozycja wschodniego rynku będzie umacniać się jako wiodący obszar handlu dziełami sztuki współczesnej zarówno twórców zachodnich, jak i tych pochodzenia azjatyckiego. Rynek sztuki przyciąga i będzie przyciągać nowych nabywców. Globalny obrót sztuki współczesnej wyniósł 2,7 mld dolarów, a zaledwie w ciągu roku ponad 100 tys. dzieł zmieniło właściciela – jest to wynik dziesięciokrotnie większy niż 20 lat temu.

Polski rynek sztuki

Andrzej Wróblewski,
„Dwie mężatki” („Dwie młode mężatki”), praca dwustronna, 1949 | źródło: Desa Unicum

Dla polskiego rynku sztuki 2021 rok również był bardzo dynamicznym okresem. W samym pierwszym półroczu obrót wyniósł 264,2 mln złotych. Pierwszy raz w historii aż 3 dzieła (w przeciągu zaledwie dwóch miesięcy) osiągnęły kwotę powyżej 10 mln złotych. Niekwestionowaną liderką rankingu najdroższych dzieł sztuki sprzedanych w Polsce jest Magdalena Abakanowicz. Pierwsze miejsce w zestawieniu zajmuje instalacja “Bambini” (13,6 mln złotych), a trzecie – “Tłum III” (13,2 mln złotych). Na drugiej pozycji znajduje się Andrzej Wróblewski z obrazem “Dwie mężatki” (13,4 mln złotych). Wszystkie trzy rekordy aukcyjne miały miejsce na przełomie października i grudnia, więc istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że w niedalekiej przyszłości kolejnym artystom uda się przekroczyć próg 10 mln, a tendencja wzrostowa będzie się utrzymywać.

Magdalena Abakanowicz, Bambini, 1998-1999 (83 FIGURY DZIECIĘCE) beton, klej, drewno / wys. ok. 109 (każda) | Źródło: Polswiss Art

Wiodący dom aukcyjny w Polsce – DESA Unicum – również odnotował rekordowe zyski. Obrót z 2021 roku wynosił ponad 280 mln złotych, czyli aż o 43% wyższy w porównaniu do 2020 roku. DESA wyraziście ugruntowała swoją pozycję w Polsce i można się spodziewać, że w przyszłym roku wzrośnie jednocześnie liczba aukcji (stacjonarnych jak i online) oraz sam zysk.

Coraz bardziej uwidacznia się dysonans między cenami stuki współczesnej a tzw. sztuki dawnej – w niesamowitym tempie wzrasta wartość prac artystów współczesnych. Jak podaje DESA – w 2021 roku obroty w segmencie Sztuka Współczesna wzrosły o 68% w porównaniu do zeszłego roku, a Sztuka Dawna (choć zajmuje drugie miejsce) odnotowała wzrost zaledwie o 6,7%.

Ewa Juszkiewicz umacnia swoją pozycję na arenie międzynarodowej, a jej zeszłoroczne sukcesy zwiastują dalsze zainteresowanie jej pracami. W październiku na jednej z prestiżowych aukcji Sotheby’s sprzedano obraz „Maria (After Johannes Cornelisz Verspronck)” za 2 mln złotych – to cena aż dziesięciokrotnie większa niż zakładano przy początkowej wycenie. Zaledwie miesiąc później artystka pobiła swój własny rekord – w trakcie aukcji Philips w Nowym Jorku „Girl in Blue” (“Dziewczyna w błękicie”) sprzedano za 3 mln złotych. W 2022 roku ceny prac Juszkiewicz prawdopodobnie dalej będą szły w górę.

Ewa Juszkiewicz, Girl in blue, olej na płótnie, 200×160, 2013 | Źródło: Phillips

NFT na światowym i polskim rynku sztuki

Warszawskie Targi Sztuki 2021 | zdjęcie: Maria Majchrowska, rynekisztuka.pl

Zainteresowanie NFT będzie rosło – nie tylko w nadchodzącym roku, ale i w najbliższych latach. W 2020 roku obrót wynosił zaledwie 200 mln dolarów, rok później – 22 mld dolarów. Co ciekawe w pierwszej połowie 2021 sprzedaż NFT wynosiła 4 mld dolarów, a w drugiej już 18 mld dolarów. Popularność NFT na rynku sztuki drastycznie wzrosła po przełomowej aukcji Christie’s – sprzedano wówczas cyfrowy kolaż Beeple’a zatytułowany “Everydays: The First 5,000 Days” za 69 mln dolarów.

Wyjątkowo intensywna dla polskiego rynku sztuki była sama końcówka roku. Giełda Papierów Wartościowych (GPW) oraz portal ArtInfo.pl podczas 18. Warszawskich Targów Sztuki podpisali porozumienie w sprawie tokenizacji dzieł sztuki. W trakcie wydarzenia miała miejsce pierwsza aukcja NFT w Polsce. Rzeźbę Tomasza Górnickiego sprzedano wówczas za 312,7 tys. zł.

Paweł Kowalewski, Dlaczego jest raczej coś niż nic | Źródło: Desa Unicum

2 grudnia 2021 roku w ramach aukcji DESA Unicum – „Sztuka Współczesna. Pop-art, Popkultura, Postmodernizm” sprzedano za 552 tys. zł. pracę Pawła Kowalewskiego „Dlaczego jest raczej coś niż nic?” w formie NFT. W nadchodzącym roku sprzedaż wirtualna z pewnością zagości w ofertach domów aukcyjnych. Co więcej, technologia ta umożliwia odzyskanie w wersji cyfrowej zniszczonych dzieł (tak właśnie było w przypadku Kowalewskiego – oryginalny obraz został zniszczony w trakcie zalania pracowni). Otwiera to bez wątpienia wiele możliwości, zwłaszcza w kontekście niszczejących z biegiem lat dzieł sztuki, a także stwarza możliwość łatwiejszego zakupu dla zagranicznych kolekcjonerów.  

Pandemia, a rynek sztuki 

Organizatorzy wszelkich eventów związanych z rynkiem sztuki, zwłaszcza targów muszą być wyjątkowo uczuleni na ewentualne restrykcje wynikające z pandemii COVID-19. Możliwe, że rozwiązania wypracowane przez tak prestiżowe wydarzenia jak choćby Art Basel, gdzie tzw. OVR (Online Viewing Rooms) umożliwiło zwiedzenie online ponad stu galerii z całego świata czy Artissima i wirtualne sekcje kuratorskie wchodzące w skład projektu “Artissima XYZ”. W 2022 roku wydarzenia w formie hybrydowej będą nie tylko wynikiem obostrzeń, ale i korzystania z możliwości stworzonych dzięki nowym technologiom w dotarciu do jak największej grupy odbiorców bez rezygnacji z “fizycznej” wersji targów.

Już teraz widoczne są pierwsze radykalne kroki w celu “uratowania” tradycyjnej stacjonarnej formy przed koniecznością pełnej digitalizacji – odwołano marcowe targi w Maastricht organizowane w ramach TEFAF, czyli The European Fine Art Fair. Nowa data nie została jeszcze ujawniona, choć wiadomo, że wydarzenie odbędzie się jeszcze w 2022 roku. Obecna sytuacja jest dynamiczna, a najmocniej dotyka ona organizacje o charakterze non-profit, mniejszych wystawców i debiutujących artystów. Choć wiele targów urosło na skalę globalną dzięki formie online i wzmożonej aktywności w sieci to istniała tendencja wśród kolekcjonerów do kupowania dzieł sztuki ze sprawdzonych “źródeł”, czyli powszechnie znanych galerii z rozpoznawalnymi nazwiskami.

W 2022 roku powinien utrzymać się trend przenoszenie aukcji do Internetu, gdyż jedną z przyczyn tak spektakularnego obrotu były właśnie pandemiczne obostrzenia (zamykanie galerii, odwoływanie targów), które poskutkowały wzmożoną aktywnością domów aukcyjnych w sieci – nie były ograniczane przez miejsce i czas, więc mogły zorganizować dowolną ilość licytacji.

Marta Tychowska

Tekst powstał w oparciu o: 

• Dane podsumowujące rok 2021. Źródło: domy aukcyjne Desa Unicum, Sotheby’s, Christie’s, Phillips 
• The Contemporary Art Market Raport 2021 – Artprice.com 
• 2021 Dapp Industry Report – DappRadar.com