Prawie każdy miłośnik i miłośniczka sztuki z pewnością znają film biograficzny z 2002 roku o Fridzie Kahlo z fenomenalną Salmą Hayek w roli głównej. Z okazji Dnia Kobiet przedstawiamy filmy mniej znane (ale równie interesujące) odsłaniające historie intrygujących artystek. 

Serafina (Séraphine, reż. M. Provost, 2008)

Séraphine Louis, L’arbre de vie, 1928, Ripolin sur toile | Źródło: Wikipedia

Tytułowa “Serafina” to Séraphine Louis (w tej roli Yolande Moreau) – urodzona w 1864 roku francuska malarka, prymitywistka. Film w reżyserii Martina Provosta przedstawia niezwykłą historię artystki odkrytej przez niemieckiego kolekcjonera sztuki – Wilhelma Uhde, który był jednym z pierwszych nabywców dzieł Picassa. Séraphine pracowała jako pomoc domowa i gosposia. Tworzyła głównie motywy roślinne charakteryzujące się żywą kolorystyką i dbałością o szczegóły. Początkowo malowała wyłącznie przy pomocy naturalnych barwników, później to Uhde zaopatrywał ją w profesjonalne przybory malarskie oraz farby. Kolekcjoner dostrzegł talent Séraphine w 1912 roku, a zaledwie 2 lata później został deportowany do Niemiec i stracił kontakt z artystką. Wrócił do Francji dopiero w 1927 roku, odszukał malarkę i kontynuował współpracę przyczyniając się tym samym do rozpowszechnienia jej twórczości. W 1930 roku stwierdzono u Séraphine psychozę i aż do śmierci pozostawała w szpitalu psychiatrycznym. Szybko wówczas o niej zapomniano – błędnie nawet zakładano, że zmarła nie w 1942, ale w 1934 roku. Odkryto ją po latach, a jej filmowa biografia okazała się wielkim wydarzeniem we Francji. “Serafina” miała swoją premierę 7 września 2008 na 33. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Toronto. Co więcej, produkcja została nagrodzona prestiżową francuską nagrodą filmową aż w siedmiu kategoriach w tym za najlepszy film. 

Alice Neel (reż. A. Neel, 2007)

Film dokumentalny poświęcony życiu i twórczości Alice Neel wyreżyserował Andrew… Neel – jej wnuk. Neel (1900-1984) była amerykańską malarką, choć zasłynęła głównie jako wyrazista portrecistka – jedna z najważniejszych w XX wieku. Bohaterami jej prac byli najczęściej członkowie rodziny, przyjaciele, kochankowie, artyści (m.in. Andy Warhol), a nawet nieznajomi. Popularność artystki przypada przede wszystkim na lata 60. ubiegłego wieku, czyli rozwoju ruchów feministycznych. W wyjątkowym filmie dokumentalnym ujrzymy ją jako kobietę zrywającą z konwenansami i konwencjami, zarówno w świecie sztuki jak i życiu prywatnym. Neel jest autorką portretu działaczki feministycznej Kate Millett, który trafił na okładkę magazynu „Time” w 1970 roku. Premiera dokumentu miała miejsce na Festiwalu Filmowym Sundance w 2007 roku. 

Maudie (reż. A. Walsh, 2016)

Maud Lewis (1903-1970) była kanadyjską twórczynią i jedną z najbardziej rozpoznawalnych artystek ludowych. Na samym początku swojej kariery zajmowała się tworzeniem kartek bożonarodzeniowych. Jej ręce nie były w pełni sprawne – cierpiała na reumatoidalne zapalenie stawów przez co rozmiar jej prac był ograniczony (8-10 cali). Razem ze swoim mężem mieszkała w jednopokojowym domku, który po ich śmierci został zabezpieczony i aktualnie znajduje się w Galerii Sztuki Nowej Szkocji w Halifax. Lewis tworzyła na różnych powierzchniach – zarówno na blachach do pieczenia jak i na ścianach domu. Bohaterami prac artystki były najczęściej rośliny i zwierzęta, ale tworzyła także krajobrazy – wszystko przy użyciu żywych kolorów. Korzystała przede wszystkim z drewnianych płyt (które pokrywała białą farbą) oraz farb olejnych marki Tinsol. W filmie “Maudie” w reżyserii Aisling Walsh w roli głównej wystąpiła Sally Hawkins – wyróżniona m.in. nagrodą Amerykańskiego Stowarzyszenia Krytyków Filmowych.

Marina Abramović: artystka obecna (Marina Abramovic: The Artist Is Present, reż. J. Dupre, M. Akers, 2012)

Marina Abramović to bez wątpienia największa ikona sztuk performatywnych, które ze względu na efemeryczną naturę trudno udokumentować, utrwalić, zapisać czy wyeksponować w przestrzeni muzealnej. Punktem wyjścia dla filmu dokumentalnego w reżyserii Matthew Akersa oraz Jeffa Dupre’a jest performance “The Artist Is Present” będący częścią retrospektywy artystki w Museum of Modern Art (MoMA) w 2010 roku. Każdy ze zwiedzających miał szansę w milczeniu wymieniać spojrzenia z Abramović. Performance trwał od 14 marca do 31 maja i określa się go mianem najdłuższego w dorobku artystki. Abramović spędziła łącznie ok. 700 godzin z siedzącymi naprzeciwko siebie nieznajomymi. Wśród zwiedzających wystawę znaleźli się m.in. Björk, James Franco, Lady Gaga oraz Ulay – wieloletni partner performerki. “Marina Abramović: artystka obecna” z jednej strony próbuje oswoić świat performance i sztukę współczesną, jej wywrotowość i alternatywny charakter,  a z drugiej – odsłania portret silnej, charyzmatycznej, zabawnej i inteligentnej kobiety. W 2012 roku dokument zdobył nagrodę publiczności na „Berlinale” – Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie.

Marina Abramović, fot. Wojciech Woźniak | Dzięki uprzejmości CSW w Toruniu

Camille Claudel (reż. B. Nuytten, 1988)

Camille Claudel i Jessie Lipscomb; Zdjęcie: William Elborne | Źródło: Wikipedia

Najstarszy (i niesłusznie zapomniany) film w zestawieniu. Zapomniany podobnie jak jego bohaterka – francuska rzeźbiarka Camille Claudel (1864-1943). Artystka była uczennicą, kochanką i rywalką Auguste Rodina. Łączyła ich burzliwa relacja. Współpracowali przy pracach takich jak “Wrota piekieł” czy „Mieszczanach z Calais”. Na nowo odkryto ją w latach 80. za sprawą filmu w reżyserii Bruno Nuyttena. Scenariusz oparto na książce autorstwa Reine-Marie Paris – prawnuczki brata Camille. Uwaga skupiła się nie tyle na twórczości Claudel, co na jej tragicznym życiu i buntowniczej osobowości. Zakończenie toksycznej relacji i problemy finansowe doprowadzają kobietę do załamania i alkoholizmu. Pojawiły się wówczas także pierwsze objawy psychozy – Camille wierzyła, że Rodin uknuł przeciwko niej spisek. Rodzina wbrew jej woli umieszcza artystkę w szpitalu psychiatrycznym, w którym pozostaje przez 30 lat (aż do swojej śmierci). “Camille Claudel” otrzymał wiele prestiżowych wyróżnień. Wcielająca się w rolę Claudel Isabelle Adjani otrzymała nominację do Oscara w kategorii najlepsza aktorka pierwszoplanowa. Na ekranie partnerował jej Gérard Depardieu jako Rodin.

Marta Tychowska