Fotografie Natalii LL należą do najbardziej kontrowersyjnych dzieł sztuki w Polsce. Cyklem, który przyniósł jej największą sławę była „Sztuka konsumpcyjna” (1972-1975), a także „Sztuka postkonsumpcyjna” (1975). Odbitki zdjęć z tego okresu przekraczają na aukcjach 100 tys. zł. Artystka tworzyła również prace malarskie, video czy performanse, jednak to właśnie fotografia stała się jej znakiem rozpoznawczym. Została wyróżniona m.in. Nagrodą im. Katarzyny Kobro, Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, a także Nagrodą im. Rosy Schapire. 22 czerwca 2022 roku Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu nadała jej tytuł Doktory Honoris Causa. Prace Natalii LL znajdują się obecnie w kolekcjach muzealnych zarówno w Polsce, jak i na świecie. Artystka w tym roku skończyła osiemdziesiąt pięć lat. Przypominamy jej sylwetkę i przybliżamy wyniki ostatnich aukcji. 

Początki

Natalia Lach (ur. 1937 rok) przyszła na świat w Żywcu, a Państwowe Liceum Technik Plastycznych ukończyła w Bielsku-Białej. W 1956 roku przeprowadziła się do Wrocławia rozpoczynając studia na PWSSP (kierunek projektowanie szkła). W 1962 roku wygrała Ogólnopolski Festiwal Fotografii Studenckiej (Toruń) i od tamtej pory ukierunkowała swoją karierę w stronę fotografii (przez całe życie tworząc także w innych technikach). „Egzystencje” (1962), „Lustro” (1964) czy „Geografia twarzy” (1964) były jednymi z pierwszych cykli, które stworzyła. Niedługo po ukończeniu studiów w 1963 roku została członkinią Związku Polskich Artystów Fotografików i wzięła ślub z Andrzejem Lachowiczem (1964)– również artystą.

Kultowe lata 70.

Prace powstałe w latach 70. należą do najsłynniejszych w karierze artystki. To właśnie wtedy stała się znana pod pseudonimem Natalia LL – wykreślając w ramach performansu litery ze swojego nazwiska. Razem z mężem, Zbigniewem Dłubakiem oraz krytykiem – Antonim Dzieduszyckim w 1970 roku założyli Galerię PERMAFO, wydającą czasopismo o tej samej nazwie i działającą także jako istotna dla polskiej sztuki konceptualnej grupa artystyczna oraz galeria.

„Sztuka realizuje się w każdym momencie rzeczywistości, każdy fakt, każda sekunda jest dla człowieka jedyna i nigdy niepowtarzalna. Dlatego zapisuję wydarzenia zwykłe i trywialne, jak jedzenie, sen, kopulację, odpoczynek, wypowiadanie.” (Natalia LL, „Postawa transformująca”, 1972, w: Permafo, katalog wystawy, s. 227)

Fotografia intymna, 1971, instalacja 220x200x200cm, wystawa: Fotografia Intymna, Galeria PERMAFO, Wrocław | Źródło: nataliall.com | Dzięki uprzejmości Fundacji ZW / Archiwum Natalii LL

Pierwszą wystawą zorganizowaną przez galerię była „Fotografia intymna” (1971), przedstawiająca zbliżenia erotyczne różnych par, w tym Natalii LL z Andrzejem Lachowiczem. Rok później powstał cykl, który zapewnił artystce sławę zarówno w Polsce, jak i na świecie – „Sztuka konsumpcyjna” (1972-1975). Sukces wynikał m.in z wydźwięku pracy, która komentowała ciężką sytuację w kraju (na półkach brakowało żywności) będąc zarazem przełomowym dziełem sztuki feministycznej i krytycznej. Natalia LL ukazała kobiety spożywające jedzenie w zmysłowy sposób, z czego najbardziej ikoniczne stały się zdjęcia z bananem. „Sztuka konsumpcyjna” to nie tylko komentarz do braku produktów, ale także wyobrażeń na temat kobiet, a ponadczasowy wydźwięk pracy doceniło Muzeum Sztuki w Łodzi kupując ją do kolekcji w 1974 roku. W latach 70. powstało wiele kultowych prac, m.in. „Aksamitny terror” (1970), „Impresje” (1973), „Sztuka postkonsumpcyjna” (1973), „Sztuczna fotografia” (1975), „Sztuka zwierzęca” (1977-1978), „Śnienie” (1978), „Seanse w Piramidzie” (1979), a fotografie Natalii były wystawiane zarówno w Polsce, jak i w wielu zagranicznych muzeach, m.in. w Bonn, Kopenhadze, Florencji czy Neapolu.

Lata 80. i 90.

Kolejna dekada charakteryzowała się poszukiwaniem filozoficznego sensu i wymiaru metafizycznego, co związane jest także ze stanem wojennym i koniecznością przeniesienia wielu działań artystycznych do odludnego (jednak niezwykle ważnego na artystycznej mapie Polski) domu w Michałkowej, w którym artystka aktywnie tworzyła także w późniejszych latach. To właśnie tam Natalia wykonywała seanse, spędzała czas w przyrodzie i kontemplowała przemijalną naturę ciała. Oprócz fotografii zajmowała się także kreowaniem tekstów i rysunków inspirowanych literaturą metafizyczną. W 1985 roku wraz z mężem odbyła wyprawę do Kuwejtu, gdzie na pustyni stworzyła prace „Taniec skorpiona” oraz „Lot”. Lata 80. i 90. to okres, w którym powstały m.in. „Stany skupienia – przemiany w przyrodzie” (1980), „Trójkąt magiczny” (1987), „Sfera paniczna” (1991), „Czarownica” (1993), „Żarłoczne koty” (1994), „Dusza drzewa” (1996) czy „Głowa mistyczna” (1987), która niedawno pojawiła się w Pawilonie Polskim na międzynarodowej wystawie sztuki współczesnej NordArt 2022.

2000 i obecnie

Początek XXI stulecia charakteryzował się poszerzaniem rozumienia artystki na temat ciała, a także pogłębioną eksploracją mitologii nordyckiej. Powstały wtedy m.in. „Narodziny według ciała” i „Narodziny według ducha” (2000), a także „Kruk Odyna” (2009), „Transfiguracja Odyna” (2009) i „Czaszka” (2009). Jej najnowsze prace są namysłem nad tym, co dzieje się z ludzką duszą po śmierci („Dulce – Post Mortem”, od 2016).

Artystka została wyróżniona Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, a od 2004 do 2013 roku pracowała jako wykładowczyni na UAP w Poznaniu. Wiele muzeów zorganizowało wystawy ukazujące jej bogatą karierę artystyczną. Retrospektywa prac Natalii LL odbyła się m.in. w Bielsku-Białej („PODSUMOWANIA”), Toruniu i w Kownie („SUM ERGO SUM”). W 2018 roku przyznano jej nagrodę Rosa Schapire Art Prize, a 22 czerwca 2022 roku otrzymała tytuł Doktory Honoris Causa, nadany jej przez Akademię Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu (dawniej PWSSP, gdzie artystka broniła dyplomu). Od 2019 roku dorobkiem twórczyni opiekuje się Fundacja ZW w Toruniu, gdzie powstało oficjalne Archiwum Natalii LL. W tej chwili Fundacja pracuje nad stworzeniem w Toruniu stałej wystawy archiwum artystki.

Wymiar filozoficzny

Mimo że sztuka Natalii LL przez wiele osób kojarzona jest z erotycznym wydźwiękiem cykli powstałych w latach 70., artystka przez całe życie tworzyła w oparciu o doświadczenia wynikłe z poszukiwań duchowych. Bardzo istotną inspiracją był dla niej świat snów, które zapisywała od najmłodszych lat. Wynikiem eksploracji nieświadomości stały się seanse, podczas których artystka spała m.in. w zbudowanej dla niej drewnianej piramidzie we Wrocławiu czy transparentnej „kapsule” podczas performansu w Galerii PERMAFO (1978). Wiele prac powstało poprzez inspiracje mitologią i magią, ale także psychoanalizą jungowską. Patrząc na bogaty dorobek artystyczny Natalii LL, można zobaczyć cykle transformacji, którym poddawała się z pełną świadomością, odkrywając zarazem swoje własne „ja” i wyrażając podróże wewnętrzne przy użyciu symboli znanych człowiekowi od wieków. Artystka ubrana w wieniec z anturium wcielała się w nordycką Brunhildę, tańczyła na pustyni „Taniec Skorpiona” a fotografując kobiety w cyklu „Sztuka konsumpcyjna” stawała się każdą z nich.

Natalia LL na rynku sztuki

Prace Natalii LL osiągają na aukcjach rekordowe sumy. W 2020 roku „Rejestracja intymna” (1970) uzyskała 70 tys. zł. To jednak fotografowane w latach 70. “dziewczyny z bananami” budzą największe zainteresowanie kolekcjonerów i są najbardziej poszukiwanymi pracami artystki. W maju 2022 roku twórczość Natalii LL dwukrotnie przekroczyła próg 100 tys. zł. 26 maja na aukcji online ANS AZURA trzy odbitki z cyklu “Sztuka postkonsumpcyjna” zostały sprzedane za ponad 24 tys. euro, co wynosi ponad 113 tys. zł.

Dwa dni później odbyła się aukcja charytatywna “Artyści i kolekcjonerzy dla Fundacji ZW”, na której pojawiły się aż cztery prace Natali LL. Najwyższe wyniki uzyskała “Sztuka konsumpcyjna” (niemal 40 tys. zł) oraz “Sztuka postkonsumpcyjna, która została sprzedana za 102 tys. zł (z opłatą aukcyjną). Twórczość artystki jest poszukiwana nie tylko na polskim rynku sztuki. Natalia LL odnosi również liczne sukcesy aukcyjne za granicą kraju. Fotografie z serii “Sztuka konsumpcyjna” w ostatnim czasie zostały sprzedane kolejno za kwoty 12 600 funtów brytyjskich, czyli niemal 70 tys. zł (na aukcji Sotheby’s) oraz 25 000 funtów – co daje ponad 130 tys. zł (aukcja Christie’s z początku 2021 roku). Inne prace artystki często można zaobserwować przede wszystkim na aukcjach w Niemczech, Austrii, Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.

Maria Majchrowska

Bibliografia:
“Natalia LL. Życie, sztuka i idea”, wyd. Fundacja ZW, Toruń, 2021