„Scarecrow” to skromny gwasz, przedstawiający barwną antropomorficzną istotę, autorstwa Marii Prymachenko. Jej żywa i fantazyjna sztuka stała się międzynarodowym symbolem pokoju w czasie – trwającej już pięć miesięcy – wojny w Ukrainie. Dosłownie na ostatnią chwilę kuratorka Cecilia Alemani powiesiła tę pracę na wejściu do wystawy głównej 59. Biennale Sztuki w Wenecji w pawilonie wystawowym Giardini. „Nie znałam jej wcześniej”, powiedziała, wyjaśniając tym samym, dlaczego nazwiska Prymachenko na próżno szukać w katalogu pośród 213 artystów i 1500 prac.

Pomoc humanitarna

© Maria Prymachenko, Scarecow, Biennale Wenecja 2022 (materiały własne)

Cały świat, włącznie ze sztuką i kulturą, zaangażował się w pomoc dla Ukrainek i Ukraińców. Dyrektorka generalna UNESCO, Audrey Azoulay, powiedziała jasno: „Mamy obowiązek chronić dziedzictwo kulturowe, będące świadkiem przeszłości, ale i nośnikiem pokoju dla przyszłości”. Niszczenie przez Rosjan dzieł sztuki, świątyń i miejsc pamięci to pogwałcenie Konwencji Haskiej o ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego, ratyfikowanej w 1954 roku. Tym, co w takiej sytuacji może zrobić świat sztuki jest zwrócenie uwagi na wartość ukraińskiej twórczości.

Od 2014 roku Ukraina zmaga się z konfliktem militarnym, którego obecne oblicze uniemożliwia prowadzenie aukcji. Można by tę sytuację nazwać rynkiem sztuki na uchodźstwie, gdyż jedyne aukcje sztuki tamtejszych twórców oraz dzieł pochodzących z ukraińskich prywatnych kolekcji są prowadzone poza granicami tego kraju. Tym, co obecnie tworzy ukraiński rynek sztuki, są w większości aukcje charytatywne. Wspominaliśmy już o aukcjach w domach Agra-Art, Rynek Sztuki, Polswiss Art czy Desie Unicum, które łącznie zebrały 1 770 800 złotych na rzecz pomocy dla artystek i artystów, a także organizacji humanitarnych. Do tej listy należałoby dodać 6. Aukcję Refugees Welcome zorganizowaną przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Towarzystwo Przyjaciół MSN i Fundację Ocalenie na rzecz pomocy uchodźcom i uchodźczyniom z Ukrainy, która zebrała 1 133 600 zł. Do 29 czerwca można jeszcze licytować prace na aukcji charytatywnej „Warszawscy architekci dla Ukrainy”, której całkowity dochód wesprze Centrum Św. Marcina de Porres w Fastowie w Ukrainie, które podjęło się próby odbudowy domów w zniszczonych wioskach w obwodzie kijowskim. Do tej listy należy dodać aukcje zagraniczne, w które włączają się też najważniejsze postacie świata sztuki, m.in.: „The Artist Is Present: A Benefit Auction for Ukraine” (Marina Abramović). Najbliższa aukcja charytatywna, która obecnie odbija się szerokim echem, odbędzie się 28 czerwca w londyńskim Christie’s. Zostanie na niej wystawiona praca Jeffa Koonsa „Ballon Monkey (Magenta)”, której właścicielami są ukraińscy kolekcjonerzy Wiktor i Olena Pinczuk. Całość dochodu zostanie przeznaczona na pomoc ukraińskim żołnierzom i cywilom, którzy zostali ranni, potrzebują leczenia, rehabilitacji i protez. Warto pamiętać, że ostatnie najdroższe dzieło artysty, „Rabbit”, zostało sprzedane za 91,1 milionów dolarów w tym samym domu aukcyjnym w 2019 roku.

Tymczasem targi sztuki LISTE, towarzyszące Art Basel, a skupione na młodej sztuce, zaprosiły po raz pierwszy dwie kijowskie galerie, The Naked Room i Voloshyn, do zaprezentowania sztuki tego ogarniętego wojną kraju. Kuratorka pierwszej z nich – Marina Lanko – zaobserwowała, że wielu odwiedzających ma po raz pierwszy styczność ze współczesną sztuką ukraińską. Pokazuje to, jak bardzo świat sztuki stał się otwarty na perspektywy dotychczas marginalizowane.

Dewastacja sztuki

Od chwili wybuchu wojny UNESCO potwierdziło zniszczenie 120 obiektów kulturowego dziedzictwa Ukrainy, a liczba ta rośnie każdego dnia. Eksperci nadal weryfikują i aktualizują raporty złożone przez władze kraju. W jednym z pierwszych dni rosyjskiej inwazji muzeum w Iwankowie pod Kijowem zostało zniszczone, a wraz z nim znajdujące się tam płótna Marii Prymachenko. Była to znaczna część dorobku artystki, którą docenił świat. 6 maja 2022 roku na aukcji zorganizowanej przez Fundację Charytatywną Serhija Prytuli i Dom Aukcyjny „Dukat” sprzedano obraz Prymachenko „Kwiaty wyrosły w pobliżu czwartego bloku” za cenę 500 tys. dolarów (cena wywoławcza wynosiła 5 tys. dolarów). Cały dochód ze sprzedaży trafił do Sił Zbrojnych Ukrainy. Praca artystki stała się tym samym najdroższą w historii tego kraju, przebijając tym samym Anatoly’a Kryvolapa i jego „Horse. Night” sprzedane w domu aukcyjnym Philips w Londynie za ponad 186 tys. dolarów w 2011 roku.

Aleksandra Pietrzak

Zdj góra: Maria Prymaczenko „Kwiaty wyrosły w pobliżu czwartego bloku” | źródło: mat. pras.

Źródła cytatów:

Naomi Rea, At the Eleventh Hour, a Work by the Late Ukrainian Artist Maria Prymachenko Has Been Added to the Venice Biennale, https://news.artnet.com/art-world/maria-prymachenko-venice-biennale-2101802 [data dostępu: 27.06.2022]

UNESCO
https://www.unesco.org/

’We Have Powerful Artists’: Ukrainian Galleries at Liste in Basel Bring Art That Shows a Side of the Country Beyond War | Artnet News, https://headtopics.com/us/we-have-powerful-artists-ukrainian-galleries-at-liste-in-basel-bring-art-that-shows-a-side-of-the-27366485 [data dostępu: 27.06.2022]