Fotorelacja z wystawy Louise Bourgeois w Gropius Bau
21.09.2022
Aktualności, Na deser, Wystawy: Europa

Louise Bourgeois jest uznawana za jedną z najważniejszych artystek współczesnych. Szerszej publiczności znaną z realizacji gigantycznych rzeźb-pająków osiągających na aukcjach rekordowe kwoty. Wystawa “The Woven Child” (“Utkane dziecko”) w Muzeum Gropius Bau prezentuje prace powstałe w ostatnich dekadach jej życia. Co napędzało artystkę do ciągłej pracy twórczej? Zapraszamy na relację rynekisztuka.pl prosto z Berlina.
Terapeutyczny wymiar sztuki

Louise Bourgeois, Kolory traumy, 1999 © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
Dlaczego sztuka niektórych twórców uznawana jest za kultową? Oprócz wartości artystycznej, najczęściej oddaje ducha czasów, rezonując z doświadczeniami wielu osób. Jednym z tematów, które zrewolucjonizowały spojrzenie na człowieka w ubiegłym stuleciu, była psychoanaliza. Jej twórca Sigmund Freud, zwrócił uwagę społeczności naukowej na marzenia senne i wprowadził m.in. pojęcie nieświadomości czy libido. Poza tym, wyodrębnił znaczące impulsy w życiu ludzkim, które nazwał Eros i Thanatos – popęd życia i śmierci. Bardzo istotne w psychoanalizie były także relacje rodzinne, a szczególnie postaci matki i ojca. Jak sztuka Louise Bourgeois wiąże się z wymienionymi tematami? Artystka nie tylko była zwolenniczką myśl freudowskiej – poddawała się psychoanalizie przez ponad trzydzieści lat życia. Jak sama mówiła:
„Artysta ma przywilej kontaktu ze swoją nieświadomością. To jest dar. Definicja zdrowego rozsądku. Definicja samorealizacji.” (1)
Twórczość traktowała jako formę terapii, pomagającą oswajać bolesne wydarzenia z przeszłości. Motywowana energią psychiczną jaką wyzwalały, transformowała cierpienie w formy kreacji twórczej. „Przemieniam nienawiść w miłość” (2). Co było materią, do której na nowo powracała przy użyciu sztuki?
- Louise Bourgeois, Spiralna kobieta, 2003, © The Easton FoundationVG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Kruchość, 2007 © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, widok wystawy „Utkane dziecko”, © The Easton FoundationVG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Nogi, 2001, © The Easton FoundationVG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Para (Couple) IV, 1997 © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Igła (Fuseau), 1992, © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
Rodzina źródłem niepokoju

Louise Bourgeois, Dama w oczekiwaniu, 2003 © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
Louise Bourgeois przyszła na świat w 1911 roku w Paryżu, a jej rodzice zajmowali się renowacją gobelinów. Tkaniny, igły i nici, były obecne w życiu twórczyni od najmłodszych lat… podobnie jak uczucie gniewu wynikające z zawiłych relacji rodzinnych.
Źródłem cierpienia był romans ojca artystki z niewiele starszą od niej guwernantką. Jak wspominała w licznych wywiadach, czuła się zdradzona i oszukana przez nich oboje. Kobieta o imieniu Sadie przez dziesięć lat mieszkała z rodziną Bourgeois pod jednym dachem. „Zmieniła mnie w dziką bestię.” (3) – powiedziała Louise po latach.

Louise Bourgeois, Para, 2001, © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
Gdzie była matka artystki? Dużo chorowała, a także tolerowała nietypową relację męża. Kilka lat przed pojawieniem się Sadie zapadła na hiszpankę, a skutki zabójczej grypy odczuwała jeszcze przez wiele lat życia. Zmarła, kiedy Louise miała zaledwie osiemnaście lat. To właśnie jej cierpliwy charakter i pracowitość artystka odnalazła po latach w symbolu pająka.
Przełomowa wystawa

Louise Bourgeois, Bez tytułu, 1996 © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
Kariera Louise Bourgeois trwała (z przerwami) od lat 30. XX wieku, do śmierci artystki w 2010 roku. Mimo tak długiej aktywności twórczej, nie zawsze była znana i doceniania w świecie sztuki. Przełomem okazała się wystawa “Louise Bourgeois: Retrospektywa” w nowojorskim Muzeum Sztuki Nowoczesnej (1982), której pomysłodawczynią była kuratorka Deborah Wye. Wydarzenie nie tylko pozwoliło zaprezentować twórczość Bourgeois szerszej publiczności – było także pierwszą wystawą retrospektywną w gmachu prestiżowego MoMA poświęconą sztuce wykreowanej przez kobietę. Francuska artystka miała wtedy ponad siedemdziesiąt lat. Wyróżnienie i docenienie przez świat sztuki wywarło pozytywny efekt na efekty jej późniejszej pracy.
Utkane dziecko

Louise Bourgeois, “Utkane dziecko” (2002) © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
Wystawa w berlińskim Gropius Bau prezentuje realizacje artystki powstałe w ostatnich dwóch dekadach jej życia, poświęcając najwięcej uwagi pracom wykonanym przy użyciu tkaniny. Szycie (oprócz) skojarzeń z domem rodzinnym i postacią matki, miało dla Bourgeois także wymiar symboliczny. Dzięki igle i niciom była w stanie łączyć porozdzielane fragmenty i w metaforyczny sposób poprzez sztukę naprawiać rzeczywistość. Podejście artystki do twórczości ma w sobie znamiona magii sympatycznej (według Frazera “podobne powoduje podobne”, a także “rzeczy, które kiedyś pozostawały w styczności ze sobą działają na siebie nawet wtedy, gdy kontakt fizyczny przestał istnieć” (4)). A zatem – czynność szycia i używania w twórczości materiałów pochodzących z domu rodzinnego (stare ubrania, tkaniny), pomagała artystce naprawiać popękane relacje z przeszłości.
„Kiedy dorastałam, wszystkie kobiety w moim domu używały igieł. Zawsze fascynowała mnie igła, magiczna moc igły. Igła służy do naprawy uszkodzeń.” (5)
Chęć naprawy i transformacji widoczna jest także w pracach ukazujących głowy powstałe z kawałków materiału – często wykrzywione w grymasie, niepokojące i pełne bólu. Inspiracją do powstania pierwszej z nich o tytule “Pierre” (1998) była tragiczna historia brata artystki (chorego na schizofrenię), który ostatnie kilkanaście lat życia spędził w szpitalu psychiatrycznym.
- Louise Bourgeois,Bez tytułu, 2002 © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Razem (Together), 2005, © The Easton FoundationVG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Odrzucenie, 2001, © The Easton FoundationVG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Odrzucenie, 2001, © The Easton FoundationVG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Bez tytułu, 1998, © The Easton FoundationVG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Bez tytułu, 1998, © The Easton FoundationVG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois © Bez tytułu, The Easton FoundationVG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, widok wystawy „Utkane dziecko”, © The Easton FoundationVG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
Obszar zamknięty

Louise Bourgeois, Cela VII, 1998, © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
Jednym z najbardziej charakterystycznych cykli w karierze Bourgeois, były “Cells” (“Cele”), których realizacji podjęła się na początku lat 90. i kontynuowała przez kolejne lata. Jak mówiła: „Sygnalizuję moją przestrzeń. Umieszczam w niej swoje lęki. To, co znajduje się w tej przestrzeni, jest pod moją kontrolą” (6). Artystka tworzyła instalacje przy użyciu rozmaitych przedmiotów.
Jedną z pierwszych prac ukazującą się oczom zwiedzających na wystawie w Gropius Bau, jest “Cela VII” (1998) łączącą w sobie ubrania (należące zarówno do artystki, jak i jej matki) oraz wykonaną z brązu replikę domu rodzinnego. Biały materiał wiszący w na pół otwartej przestrzeni, przypomina unoszące się nad domem duchy przeszłości, a niektóre ubrania zawieszone są na kawałkach (zwierzęcych) kości. Podobne skojarzenia wywołuje instalacja “Bez tytułu” (1996), gdzie wieszaki stworzone z bawolich kości skontrastowane są efemeryczną bielą materiałów.
- Louise Bourgeois, Bez tytułu, 1996 © The Easton FoundationVG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Cela VII, 1998, © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Cela VII, 1998, © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
“Cela XXV (Widok na świat zazdrosnej żony)” (2001) prezentuje ubrania artystki zamknięte w metalowej klatce. W przestrzeni znajdują się także dwie kule wykonane z marmuru, które (kiedy spojrzymy na nie pod odpowiednim kątem) wraz z białą sukienką – tworzą falliczny kształt. Natomiast “Cela XXI (Portret)” (2000) ukazuje zagadkową figurę w odcieniach różu i bieli, która zwisając z metalowego sufitu, inwokuje uczucie dyskomfortu.
- Louise Bourgeois, Cela XXV (Widok na świat zazdrosnej żony), 2001 © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Cela XXI, 2000 © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Cela XXI (Portret), 2000 © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Cela XXIV (Portret), 2001 © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
Artystka często w swoich pracach używała luster. Jak powiedziała w jednym z wywiadów:
„Lustro oznacza akceptację siebie. Mieszkałam w domu bez luster, bo nie mogłam znieść, nie mogłam zaakceptować siebie. Lustro było wrogiem. Teraz lustro nie może być wrogiem, musi być twoim przyjacielem. Zamiast widzieć lustro jako symbol próżności, zaczęłam postrzegać je jako symbol akceptacji”. (7)
“Cela XXIV (Portret)” (2001) prezentuje ciemne głowy złączone białym materiałem. Jakie części siebie artystka starała się zakląć w przestrzeni i dzięki użyciu luster obdarzyć akceptacją?
Królowa pająków
Arachnofobia należy do najczęstszych fobii dotykających ludzi na całym świecie. A jednak to właśnie gigantyczne rzeźby przedstawiające pająki zapewniły Louis Bourgeois światową sławę. Realizacje z tej serii wielokrotnie osiągały na aukcjach rekordowe ceny, stawiając twórczynię w czołówce rankingu najdroższych artystek na świecie. Monumentalne rzeźby można obecnie podziwiać m.in. w Muzeum Tate Modern w Londynie czy Muzeum Guggenheima w Bilbao. Dla artystki pająk uosabiał pozytywne cechy wywołując skojarzenia z matką. Zwierzęta te cierpliwie tworzą pajęczynę, a kiedy ulega zniszczeniu – zaczynają proces naprawy.
“Pająk” (1997), który znajduje się obecnie na wystawie w Gropius Bau, obejmuje metalową klatkę, do której przymocowane są kawałki materiału. Gigantyczne odnóża wydają się ochraniać kruchą przestrzeń, w której znajduje się m.in. fotel czy drobiazgi należące do artystki (jak butelka perfum).
- Louise Bourgeois, Pająk, 1997, © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Pająk, 1997, © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
Blaski i cienie macierzyństwa

Louise Bourgeois, widok wystawy „Utkane dziecko”, © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
Mając na uwadze psychoanalizę, której poddawała się Bourgeois, możemy założyć, że eksploracja niekomfortowych aspektów związanych z macierzyństwem nie była jej obca. Już sam symbol pająka wywołuje ambiwalentne skojarzenia – cierpliwe tkanie, a także trucizna i natura drapieżnika. W twórczości artystka nie tylko wracała do postaci własnej matki – sama także posiadała dzieci, niejednokrotnie dając wyraz własnym doświadczeniom macierzyństwa. Tytuł wystawy – “Utkane dziecko” (“The Woven Child”) nawiązuje do niewielkich rozmiarów pracy o tym samym tytule. Natomiast “Nieśmiałe dziecko” (2003) jest próbą zrozumienia przez artystkę własnego syna – Alaina i jego wycofanej natury.
- Louise Bourgeois, “Nieśmiałe dziecko” (2003) © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, “Nieśmiałe dziecko” (2003) © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Dobra matka, 2003, © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
Szklane gabloty
Wystawę zamykają prace stworzone przez artystkę w ostatnich latach jej życia. Abstrakcyjne obiekty zamknięte w szklanych gablotach przywołują uczucie spokoju. Jedną z prac Bourgeois zatytułowała “Świadomy i Nieświadomy” (2008), pozostałe obiekty z ostatniego cyklu pozostają bez tytułu. W chwili śmierci Louise Bourgeois miała 98 lat. Skąd czerpała energię by jeszcze w ostatnich miesiącach życia tworzyć tak spektakularną sztukę? Jak powiedziała w jednym z wywiadów: “To gniew motywuje mnie do pracy” (8).
- Louise Bourgeois, Świadome i Nieświadome, 2008 © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Świadome i Nieświadome, 2008 © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Bez tytułu, 2007 © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Bez tytułu, 2007 (fragment) © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Bez tytułu, 2005 © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
- Louise Bourgeois, Bez tytułu, 2010 © The Easton Foundation/VG Bild-Kunst, Berlin, 2022, fot. M.M.
Wystawa w Muzeum Gropius Bau w Berlinie potrwa do 23 października 2022 roku.
autorka zdjęć i tekstu: Maria Majchrowska
Bibliografia:
„Louise Bourgeois: The Woven Child“, wyd. Hatje Cantz, Berlin, 2022
Cytaty:
1, 2 i 8. „I transform hate into love”, https://www.youtube.com/watch?v=qy7xJhImnLw (dostęp: 21.09.2022)
3 i 7. “A prisoner of my memories: https://www.youtube.com/watch?v=Ifn0qwTbgcA (dostęp: 21.09.2022)
4.James George Frazer, Złota gałąź, Warszawa 1962, ze wstępem Jana Lutyńskiego
5.Frédérique Joseph-Lowery, “Through the eye of a needle”, artnet.com,
.http://www.artnet.com/magazineus/features/lowery/louise-bourgeois6-15-10.asp, dostęp: 21.09.2022
6.“Louise Bourgeois – Spiderwoman” BBC, Jill Nicholls, 2007