Wyniosła, temperamentna gorszycielka salonów, zawsze nienasycona – a przez to wyjątkowa. Tamara Łempicka, bo o niej mowa, od lat cieszy się zainteresowaniem międzynarodowego świata sztuki. Po długim okresie zapomnienia, jej obrazy biją własne cenowe rekordy, stając się obiektami pożądania największych kolekcjonerów i kolekcjonerek. Od niedawna w Muzeum Narodowym w Krakowie można oglądać wystawę „Łempicka”, będącą portretem kobiety niezależnej.

Mistrzyni autokreacji 

Tamara Łempicka, Kizette w różu, 1927, © Tamara de Lempicka Estate LLC

Maria Gurwik-Górska, tak brzmiało jej prawdziwe imię, urodziła się w 1896 roku w Moskwie. Tamara pojawiła się później, kiedy to musiała zapewnić dostanie życie sobie i swojej córce. Jak sama mówiła: Robię, co chcę i nienawidzę robić tego, co muszę. 

Jej ojciec był zamożnym rosyjskim Żydem, prawie w ogóle go nie znała. Wychowywała się w Warszawie razem ze swoim rodzeństwem. Matka i dziadkowie pochodzili z elity towarzyskiej i kulturalnej. Jednak jej późniejsze życie zostało zbudowane na kłamstwie, która sama misternie zaplanowała, od daty i miejsca urodzenia, przez rodzinę, po wykształcenie. To właśnie mitologia, którą dookoła siebie zbudowała, przyczyniła się do jej popularności. 

Początki jej twórczości sięgają 1911 roku. Wtedy też Maria przeniosła się do swoich krewnych, Siferów mieszkających w Petersburgu. Tam uczyła się rysunku na Akademii Sztuk Pięknych, a wieczorami kreowała Tamarę, uczestnicząc w intensywnym życiu artystycznym i kulturalnym. Dzięki wrodzonej charyzmie i nieklasycznej urodzie podbijała serca mężczyzn, co wykorzystała jej rodzina, wydając ją za mąż za Tadeusza Łempickiego. Już rok później został on aresztowany podczas rewolucji październikowej. Razem z roczną córką Marią Krystyną artystka wyjechała więc do Paryża, gdzie dzięki pomocy dyplomaty, mogła ponownie spotkać się z mężem – ich małżeństwo nie przetrwało jednak coraz intensywniej rozwijającej się kariery malarki. 

Chociaż Łempicka uczyła się w Academie Ranson u Maurice Denisa i Academie de la Grande Chaumiere pod okiem Andre Lhote’a, a wcześniej w Petersburgu, cały czas utrzymywała, iż była samoukiem. W Paryżu Maria przeszła w niepamięć, a Tamara dokonała swoistego entrée, podbijając serca zamożnej burżuazji. Chociaż najbardziej prominentne rodziny zamawiały u niej portrety, ówczesna krytyka odnosiła się do niej niezbyt przychylnie, uznając ją za kiczowatą, a co więcej – perwersyjną. Łempicka, jako świadoma businesswoman, potrafiła jednak wykorzystać negatywne komentarze do budowania własnej mitologii, czego przykładem może być znany szerokiej publiczności Autoportret w zielonym bugatti z 1928 roku stworzony dla niemieckiego magazynu „Die Dame”, ku czci niepodległości kobiet. 

Dekadencka nowoczesność artystki miała również swoje odbicie w jej życiu prywatnym. Nie narzekała na brak adoratorów i adoratorek. Noce oraz dnie poświęcała sztuce i córce, ale nie odmawiała sobie bycia pożądaną kobietą. W latach 30. ponownie wyszła za mąż, za barona oraz mecenasa sztuki Raoula Kuffnera, z którym wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Tak z paryskich salonów stała się malarką elit Hollywood. Niestety z uwagi na przemiany w sztuce powojennej jej blask zaczął blednąć, a ona sama po śmierci męża w 1962 roku przeniosła się do Meksyku, gdzie zmarła po osiemnastu latach. 

Soft porno (i nie tylko) na krakowskich salonach 

Muzeum Narodowe w Krakowie powoli budzi się z letargu. Po kontemplacyjnej wystawie Vilhelma Hammershøia i dosyć tradycyjnej wystawie Jacka Malczewskiego do sal ekspozycyjnych wkracza ona – monumentalna, ikoniczna Tamara Łempicka. Ekspozycja jest retrospektywą jej twórczości –podróżą w czasie od lat 20. po schyłek lat 70. XX wieku – na której możemy zobaczyć prace niepokazywane na wcześniejszej wystawie w Muzeum Narodowym w Lublinie.

Większość najważniejszych i najbardziej znanych dzieł została wypożyczona z Musée d’arts de Nantes, gdzie znajduje się rzadko spotykana kolekcja jej dzieł, częściowo podarowanych przez autorkę. Jest to więc wyjątkowa okazja, aby na własne oczy zobaczyć jej kunszt, poczucie kolorystyki, art décowski kanon piękna. Ekspozycja, w ramach kontekstowego uzupełnienia, prezentuje również szereg fotografii artystki, a także niepokazywane wcześniej filmy z domowego archiwum.

Tamara Łempicka, Niedokończony mężczyzna (Portret Tadeusza Łempickiego), 1928, © Tamara de Lempicka Estate LLC

Na zainteresowanych, a tych nie brakuje, czeka trzydzieści pięć obrazów pochodzących z muzeów i zbiorów prywatnych. Portret młodej kobiety w zielonej sukni (1930) to jeden z najbardziej znanych obrazów Łempickiej, który olśniewa doborem barw i porcelanową cerą modelki. Nie brakuje również jednego z najbardziej odważnych aktów malarki – Pięknej Rafaeli (1927), która zachwyca miękkością swojego ciała. Chociaż wystawa jest poświęcona przede wszystkim postaciom kobiecym (można również podziwiać portret Iry Perrot –  partnerki artystki – jako narciarki w czerwonym golfie), to nie brakuje na niej portretów pierwszego męża – Tadeusza (Niedokończony mężczyzna, 1928) a także ich córki Marii Krystyny, którą wszyscy nazywali Kizzette. Chociaż dziś znana jest przede wszystkim jako bezkompromisowa portrecistka i naczelna skandalistka XX wieku, to na dorobek artystyczny Łempickiej składają się także martwe natury, wizerunki ludzi cierpiących czy – pochodzące z ostatniej fazy jej twórczości –abstrakcje.

„Łempicka” to opowieść o bogatym życiu artystki, która pozwala nam spojrzeć na różnorodność podejmowanych przez nią w ciągu półwiecza tematów. Była emigrantką, która najpierw musiała uciekać z Rosji po rewolucji, a później z Paryża przed II wojną światową. Wiedziała, czym jest bieda i rozumiała, jak ważny jest status społeczny. Dzięki ogromnej samoświadomości stała się kosmopolitką zwiedzającą cały świat. 

Bijąca własne rekordy

Tamara Łempicka, Saint-Moritz, 1929, © Tamara de Lempicka Estate LLC

Przez długi czas uznawano ją za niemodną, poddaną wpływom kubistów, przez co świat o niej zapomniał. Światła reflektorów skierowały się w jej kierunku dopiero pod koniec XX wieku, kiedy to odkryto ją jako wyzwoloną kobietę, niezależną artystkę, elegancką bywalczynię największych salonów. Dziś jej obrazy w swoich kolekcjach posiadają Madonna, Barbra Streisand i Jack Nicholson.

Współcześnie obrazy Tamary Łempickiej wraz z kolejnymi aukcjami biją kolejne rekordy. Wystarczy tutaj przypomnieć aukcję Impressionist and Modern Art Evening Scale w Christie’s w 2018 roku, na którym sprzedano obraz La Musicienne za 9,1 mln dolarów (nieco ponad 34 mln złotych), La tunique rose sprzedany w Sotheby’s w 2019 roku za 13,3 mln dolarów (około 52 mln złotych) czy ostatni – Portrait de Marjorie Ferry – sprzedany w 2020 roku, w londyńskim oddziale Christie’s, za 16,4 mln funtów (około 82 mln złotych). Artystka rozkochała w sobie światowy rynek sztuki, ale nie zabrakło jej również w Polsce. W 2020 roku, po raz pierwszy na aukcji Sztuka Dawna w DESA Unicum, został wystawiony na sprzedaż obraz Czytająca I. Sprzedał się za 4,5 mln złotych, a tym samym stał się najdrożej sprzedanym dziełem stworzonym przez kobietę-artystkę w Polsce. 

Wystawa trwa do 12 marca 2023 roku, a jej kuratorem jest Światosław Lenartowicz. 

Aleksandra Pietrzak