Rynek inwestycji w sztukę stale ewoluuje. Na naszym rodzimym rynku zwiększa się ilość interesujących aukcji, a oferta z miesiąca na miesiąc robi się coraz bogatsza. Udaje się jednak zaobserwować pewne tendencje, które oddają nastroje kolekcjonerów. Coraz więcej młodych nazwisk, aktualnych problemów, a za tym rekordów aukcyjnych. Prześledźmy, co ostatnio najlepiej się sprzedaje.

Zagraniczne domy aukcyjne odnotowują spadki. W porównaniu przedstawionym przez Artsy, wskazane trzy topowe przedsiębiorstwa – Sotheby’s, Phillips i Christie –  osiągnęły wyniki niższe od zakładanych. W niektórych przypadkach końcowe sumy aukcji były od kilku do kilkunastu milionów dolarów niższe od estymacji. Niemniej to właśnie prace artystów z najwyższej półki – Francisa Bacona, Paula Cézanne’a, Gerharda Richtera, Claude’a Monet’a i René Magritte’a bez wątpienia trzymały cenę i były gwarantem rekordowych wyników. Do ikonicznych nazwisk nikogo przekonywać nie trzeba. Pomimo gigantycznych kwot jakie trzeba za nich zapłacić, z biegiem lat okazują się najlepszą inwestycją.

Strategiczna inwestycja

Paul Cézanne, L’Assiette bleue, 1879, źródło: Sotheby’s

Płótno słynnego abstrakcjonisty Francisa Bacona z 1976 roku „Figure in Movement” przedstawia zdeformowaną postać w bliżej nieokreślonej przestrzeni. Dzieło, w bardzo charakterystycznym dla mistrza stylu, zostało sprzedane na początku listopada za ponad 52 miliony dolarów. Prace Paula Cézanne’a w rocznym rozrachunku osiągają ceny o 22 procent wyższe od szacunków, jednak najświeższy rekord przebił estymację aż o 52 procent. Był to niewielkich rozmiarów obraz (28.0 x 22.7 cm) „L’Assiette bleue” z 1879 roku, przedstawiający martwą naturę z owoców. Podobnym zainteresowaniem cieszą się prace Gerharda Richtera, jak na przykład pełen  dramaturgii i intensywny w kolorach „Abstraktes Bild”. Na aukcji sztuki z XXI wieku osiągnął zawrotną kwotę ponad dwóch milionów pięciuset tysięcy dolarów.

Nowa generacja artystów

Na światowym rynku prym wiodą również ultra-współcześni artyści. Wśród nich jest Rashid Johnson, który w swojej praktyce artystycznej skupia się na tożsamości rasowej i kulturowej oraz historii Afroamerykanów. Jego dzieła prezentowane były do tej pory w Nowym Jorku, Los Angeles, Moskwie, Meksyku, Londynie i Atenach. Unikatową pracę Bruise Painting „Picture Maker” z 2021 roku o wymiarach 244 x 219 cm, sprzedano za cenę 1 744 000 dolarów. Przewyższyła tym samym estymację o ponad 70 procent. Za to dystopijne krajobrazy Jia Aili – pioniera nowej generacji chińskich artystów, budzą podziw nie tylko z uwagi na cenę, ale i bardzo odważne, futurystyczne wizje. Jego gigantyczny tryptyk na blisko 5 metrów „Combustion” osiągnął rekord 4 769 000 dolarów. Artystą, który ostatnio sporo na rynku namieszał był Mohammed Sam, urodzony w Bagdadzie. Zaledwie w październiku tego roku jego „Family Issues II” sprzedano za ponad 200 tysięcy funtów (przy estymacji 30-40 tysięcy funtów), a „Poor Folk I” dobiło do 558 800 funtów (przy estymacji 60-80 tysięcy funtów). Zdecydowanie karierę tych artystów należy bacznie śledzić.

Iluzja zwielokrotnionych linii

Julian Stańczak | „Lumina-Warm”, 1990, źródło: Desa Unicum

W Polsce ogromnym zainteresowaniem cieszy się za to nurt optical artu, który zyskał na popularności w latach 60. XX wieku. Stanowi on reakcję na ówczesną abstrakcję geometryczną, a charakteryzuje go intensywne wykorzystanie optycznych iluzji, które wprowadzają widza w stan hipnotycznego ruchu. Jednym z czołowych jego przedstawicieli jest Victor Vasarely, którego dzieła określane mianem plastyki kinetycznej kosztują co najmniej kilkaset tysięcy złotych. Te najdroższe to „Zig-Zag” z dominantą niebieskości i fioletu oraz sprzedany za dwa miliony złotych „Nebulus” z 1978 roku. Nieco bardziej wysublimowane i stonowane w formie płótna Juliana Stańczaka, również znajdują swoich zwolenników. Tegoroczny rekord 800 tysięcy złotych z majowej aukcji „Sztuka Współczesna. Klasycy Awangardy po 1945” w DESA Unicum przypadł pracy „Lumina-Warm” z 1990 roku.

Bieżące problemy  

Agata Kus (ur. 1987, Krosno) „Delivered”, 2023, źródło: Desa Unicum

Owocny we wnioski rekonesans przyniesie analiza tegorocznej aukcji „Refugees Welcome. Artystki i artyści na rzecz uchodźczyń i uchodźców” organizowanej przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Ponad 80 dzieł sztuki polskich artystów i artystek zostało wylicytowanych 5 listopada, a środki zasiliły programy pomocowe prowadzone przez Fundację Ocalenie. Mimo, iż aukcja miała wymiar charytatywny to widać, które nazwiska cieszyły się największym zainteresowaniem. Najlepszy wynik osiągnęły prace młodych artystów – „Złożenie do łóżka” Moniki Falkus (110 000 zł) i „Wybuch” Karola Palczaka (140 000 zł). Szalenie aktualny wątek spłycenia relacji międzyludzkich podjęty przez Agatę Kus okazał się hitem. „Delivered” był trzecią najdrożej sprzedaną pracą, która osiągnęła kwotę 65 000 zł. Wśród najwyżej plasujących się artystów kolejno znaleźli się – Piotr Janas, Paweł Śliwiński i Jędrzej Bieńko. Odpowiedzią na sytuację mającą miejsce na granicy polsko-białoruskiej było niepokojące płótno Adama Kozickiego „Linia, która nie istnieje”. Dzieło artysty nagrodzonego w tegorocznej edycji Bielskiej Jesieni dobiło pod młotkiem do 24 000 zł. Na aukcji z bardzo dobrym wynikiem uplasowały się też prace klasyków – Wilhelma Sasnala, Anety Grzeszykowskiej i Jana Smagi czy Edwarda Dwurnika. Jedna z najnowszych fotografii przedstawicielki sztuki krytycznej Katarzyny Kozyry „Pamiątka ze snu” – ukazująca artystkę w jej 60-te urodziny – osiągnęła wynik 35 000 zł. 

Pionier abstrakcji

Nie sposób zestawiać polskiego rynku z zagranicznym, ale trzeba zaznaczyć, że zdecydowanie mowa o artystach innej skali. Z gorących newsów, 9 listopada podczas aukcji dzieł sztuki powojennej i współczesnej w Sotheby’s w Nowym Jorku padł rekord amerykańskiego malarza Cy Twombly. Jego praca „Untitled [New York City]” z 1968 roku została sprzedana za 70,5 miliona dolarów i stała się jednocześnie najdrożej sprzedanym obiektem w tym roku w Sotheby’s. Pytanie, co spowodowało, że nagle płótna giganta sztuki XX wieku osiągają kwoty kilkakrotnie wyższe od poprzednich rekordów. Do tej pory zwykle było to maksymalnie 15 milionów dolarów. Znawcy twierdzą, że „tablicowe” obrazy to jeden z najwspanialszych okresów twórczości malarza. Ponadto w związku z jego niewielkim dorobkiem artystycznym (około 650 obrazów) ich pula na rynku powoli się kurczy, a zainteresowanie kolekcjonerów stale rośnie. 

Joanna Bury