Rok 2023 dobiega końca. Przez ostatnie dwanaście miesięcy wiele wydarzyło się zarówno na polskim, jak i światowym rynku sztuki. Bieżący rok obfitował w niezwykłe wystawy i wydarzenia kulturalne. Emocji nie zabrakło również na krajowych i zagranicznych targach sztuki. Pod koniec roku ogłoszono także laureatów i laureatki najważniejszych nagród i  konkursów w dziedzinie sztuk wizualnych. Największe emocje wzbudziły jednak osiągnięcia aukcyjne. Nowe rekordy zostały pobite nie tylko w największych, zagranicznych domach aukcyjnych, ale także na polskim rynku sztuki. 

Światowe rekordy aukcyjne

Pablo Picasso, Kobieta z zegarkiem, 1932, źródło: Sotheby’s

W tegorocznych rekordach aukcyjnych prym wiedzie dom aukcyjny Sotheby’s. Podczas listopadowej aukcji prywatnej kolekcji Emily Fisher Landau padły wysokie kwoty. Największym zaskoczeniem okazała się jednak licytacja „Kobiety z zegarkiem” pędzla Pabla Picassa. Obraz został sprzedany za 139 milionów dolarów, co czyni z niego drugi, najdrożej sprzedany obraz artysty. Eksperci i specjalistki przewidywali, iż dzieło osiągnie cenę 120 milionów dolarów.  Podczas wspomnianej aukcji wysokie wyniki osiągnęły dzieła Jaspera Johnsa, Warhola czy Agnes Martin. 

Już na początku roku w Sotheby’s pobito pierwsze rekordy. 1 marca obraz wybitnego abstrakcjonisty, Wassily’ego Kandinsky’ego, została sprzedana za rekordową kwotę 37,2 mln funtów. Obraz „Murnau z Kościołem II” stał się zatem najdrożej sprzedanym dziełem tego twórcy. Ustanowiono też nowy rekord aukcyjny dla Gustava Klimta. ,,Dama z wachlarzem” osiągnęła kwotę 108 milionów dolarów. Aukcyjny wynik nie dziwi, biorąc pod uwagę, iż dzieło jest uważane za ostatni ukończony portret autorstwa Klimta. Pod koniec listopada zaskoczył nas nowy rekord za pracę Marka Rothko na papierze. Dzieło przedstawiciela color field painting zostało sprzedane za 23,9 miliona dolarów.

POLSKIE DZIEŁA NA ZAGRANICZNYCH AUKCJACH 

Tamara Łempicka, Kizette w różu, 1928-1930, olej na płótnie, źródło: Christie’s

Tamara Łempicka to jedna z najważniejszych polskich artystek. Zainteresowanie jej twórczością stale rośnie – nie tylko wśród publiczności i miłośników sztuki, ale także na światowym rynku sztuki. Nowy rekord Tamary Łempickiej był jednym z najgłośniejszych tegorocznych wydarzeń. Obraz „Kizette w różu” został sprzedany w domu aukcyjnym Christie’s za rekordową kwotę 14,785 miliona dolarów. Dzieło polska publiczność mogła podziwiać na monograficznej wystawie Tamary Łempickiej w Muzeum Narodowym w Krakowie w 2022 roku. Ponadto w domu aukcyjnym Sotheby’s zostało sprzedane dzieło polskiej malarki Anny Güntner za najwyższą cenę 76 200 funtów (410 tysięcy złotych). Dzieła artystki znajdują się w kolekcjach w Stanach Zjednoczonych i Japonii oraz zbiorach największych polskich muzeów narodowych.  

Anna Günter, Zaręczyny, 1970, źródło: Sotheby’s

REKORDOWE KWOTY NA POLSKIM RYNKU

Osiągnięć nie zabrakło również na polskim rynku aukcyjnym. W czerwcu Muzeum Narodowe w Poznaniu zakupiło obraz „Wieczór letni” autorstwa Józefa Chełmońskiego. Przez ponad sto lat dzieło było uznane za zaginione. Obraz został sprzedany za rekordową cenę 4,32 mln złotych. 2023 rok przyniósł Ewie Juszkiewicz kolejny rekord. 24 października w domu aukcyjnym Polswiss Art został wylicytowany obraz Ewy Juszkiewicz „Bez tytułu (za Adolfem Ulrikiem Wertmüller)” za kwotę 2 300 000 zł.  

Józef Chełmoński, Wieczór letni, 1875, źródło: Desa Unicum

Ostatni (dotychczasowy) tegoroczny rekord został pobity 7 grudnia w domu aukcyjnym DESA Unicum.  Obraz Wojciecha Fangora „M 39” został sprzedany za kwotę ponad 7,5 miliona złotych. Rekordowe dzieło pobiło swój własny rekord. Jeszcze w 2018 roku ten sam obraz został sprzedany za niespełna 5 milionów złotych również na aukcji w Domu Aukcyjnym DESA Unicum. „M 39” był wówczas najdrożej sprzedanym obrazem na polskim rynku.

POLSKIE I ZAGRANICZNE TARGI SZTUKI 

Drugą połowę 2023 wypełniały polskie i zagraniczne targi sztuki. Pod koniec listopada odbyła się jubileuszowa edycja Warszawskich Targów Sztuki. W 20. Warszawskich Targach Sztuki wzięło udział ponad 100 wystawców – galerii sztuki współczesnej oraz dawnej, domów aukcyjnych, antykwariatów, wydawnictw oraz artystów. Szeroki wachlarz wystawców, a co za tym idzie –  mediów, technik i nurtów, pozwolił na prezentację różnorodnych dzieł i zarysował obraz aktualnego stanu rynku polskiej sztuki. Odwiedzającej dziesiątki stoisk publiczności ujawniły się współczesne trendy w aktualnej sztuce oraz kolekcjonowaniu. Warszawskie Targi Sztuki są zatem swoistym raportem z rynku sztuki. Jest to niezwykle cenna wiedza, nie tylko dla kolekcjonerów sztuki i pasjonatów, ale także dla specjalistów oraz właścicieli i pracowników galerii sztuki. Swoje dwudziestolecie obchodziły w październiku także Frieze London — jedne z najważniejszych targów sztuki na świecie.

Jak co roku odbyły się targi Art Basel. W czerwcu miała miejsce 53. edycja targów Art Basel w Bazylei. W przedsięwzięciu wzięło udział aż 284 galerie z 36 krajów. Na czerwcowym wydarzeniu nie zabrakło reprezentantów z Polski. Oprócz Galerii Dawid Radziszewski, swoją ofertę zaprezentowała Fundacja Galerii Foksal. Na stoisku pojawiły się dzieła między innymi: Agaty Słowak, Małgorzaty Mirgi-Tas, Pawła Althamera czy Edwarda Krasińskiego. 

10 grudnia zakończyła się 21. edycja Art Basel Miami Beach. W tegorocznych targach wzięło udział niespełna 300 wystawców. Art Basel Miami Beach miało swoją pierwszą odsłonę w 2002 roku. W tegorocznym Art Basel Miami Beach odnotowano dużą frekwencję kolekcjonerów, kuratorów i muzealników z Aspen, Paryża i Hongkongu, a także sprzedaż dzieł o wartości aż do 20 milionów dolarów. Galeria Hauser & Wirth sprzedała w tym roku najdroższe dzieło. Obraz Philipa Gustona Painter at Night (1979) został zakupiony pierwszego dnia przez prywatnego kolekcjonera za 20 milionów dolarów.

NAJCIEKAWSZE WYSTAWY W POLSCE I NA ŚWIECIE 

W naszym zestawieniu nie mogło zabraknąć tego, co wszystkie miłośniczki i miłośnicy sztuki lubią najbardziej. Rok 2023 był pełen wyjątkowych wystaw. W pierwszej połowie roku została otwarta jedna z najważniejszych ekspozycji w ostatnich latach. Już na początku tego roku w Rijksmuseum w Amsterdamie mogliśmy podziwiać bezprecedensową wystawę monograficzną Johannesa Vermeera. W holenderskim muzeum zaprezentowano większość zachowanych dzieł mistrza. Była to największa jak do tej pory wystawa Vermeera. O rekordowej popularności wystawy świadczy ilość biletów, których,  jeszcze miesiąc przed otwarciem, sprzedano ponad 100 tysięcy. 

Londyńskie Tate Modern jak zwykle zachwyciło tegorocznymi wystawami. Jedną z najciekawszych była ekspozycja „Hilma Af Klint & Piet Mondrian. Forms of life”. Na wystawie zestawiono ze sobą twórczość dwóch istotnych postaci dla historii sztuki współczesnej i nowoczesnej. Hilma Af Klint, podobnie jak Piet Mondrian, jest reprezentantką, a nawet prekursorką,  abstrakcjonizmu. Mistyczne, biomorficzne, abstrakcyjne formy Af Klint wyeksponowano w towarzystwie powściągliwych, minimalistycznych, geometrycznych abstrakcji Pieta Mondriana. Ich malarstwo, choć tak odmienne w formie, jest wyjątkowo podobne w treści. Oboje interesowali się naturą, mistycyzmem oraz teozofią. Artyści wykorzystywali jednak odmienne formy i strategie artystyczne do ukazania swoich fascynacji.

W roku 2023 wciąż można było oglądać monograficzną wystawę Magdaleny Abakanowicz. Na wystawie prezentowano aż cztery abakany z kolekcji Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Tę fascynującą wystawę opisaliśmy w naszej relacji.

Wspomniany już Picasso wiódł prym nie tylko na aukcjach, ale i na polu wystawienniczym. W połowie października w Muzeum Narodowym w Warszawie została otwarta wystawa „Picasso”. Na monograficznej wystawie do połowy stycznia 2024 roku można podziwiać dzieła wypożyczone z kolekcji Museo Casa Natal Picasso w Maladze. Na wystawie zrealizowanej z okazji 50. rocznicy śmierci artysty pojawiły się ryciny oraz ilustracje książkowe, a także, co zaskakujące, ceramiczne prace artysty. Ekspozycję podzielono na cztery sektory tematyczne.

Volker Hermes, Hidden Anonymous (Silesian I), Photocollage 2023; własność artysty

We Wrocławiu byliśmy świadkami prawdziwego wystawowego szaleństwa. „Szaleństwo rokoka! Fascynacja rokokiem na Śląsku (XVIII–XXI w.)” to wystawa czasowa prezentowana do 14 stycznia 2024 roku w Pawilonie Czterech Kopuł. Wystawa imponowała ilością zebranych dzieł, zaprezentowano bowiem ponad 500 eksponatów. Wśród dzieł znalazły się obrazy, rzeźby i grafiki, a także przykłady złotnictwa, meble, porcelana, ubiory, a nawet współczesne instalacje wideo. To pierwsza w historii wystawa poświęcona sztuce rokokowej i neorokokowej na Śląsku. 

Rekordowe dzieło „M 39” autorstwa Wojciecha Fangora mogliśmy podziwiać na monograficznej wystawie „Fangor. Poza obraz” w Muzeum Narodowym w Gdańsku. Na tej wyjątkowej ekspozycji zaprezentowano ponad 100 obrazów i 90 rysunków, plakaty oraz rzeźby ze wszystkich okresów twórczości artysty. Wystawa została otwarta w listopadzie 2022 roku z okazji 100 rocznicy urodzin Wojciecha Fangora. 

W tym zestawieniu nie może zabraknąć toruńskiej wystawy „Tony Cragg. Rzeźby i prace na papierze”. Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu w Toruniu zorganizowało największą jak do tej pory wystawę artysty w Polsce. Jak informuje CSW „ekspozycja gromadziła 53, w większości wielkoformatowe rzeźby, zrealizowane w różnych technikach i pochodzące ze wszystkich okresów twórczości artysty – od lat 70. do najnowszych, oraz 125 rysunków, grafik i akwarel”. 

Na koniec ponownie wyjeżdżamy za granicę kraju, a dokładnie do Paryża, gdzie w Fondation Louis Vuitton wciąż trwa monograficzna wystawa Marka Rothko. Ekspozycja jest pierwszą monograficzną prezentacją dzieł Rothko we Francji od 1999 roku. Na wystawie można zachwycać się aż 115 dziełami z największych światowych kolekcji, między innymi: National Gallery of Art w Waszyngtonie, Tate w Londynie, Phillips Collection w Waszyngtonie oraz z kolekcji prywatnych, również z rodzinnej kolekcji artysty.

NAGRODY, RANKINGI, KONKURSY 

Nasze podsumowanie kończymy najciekawszymi konkursami i nagrodami. Swoje 40 urodziny obchodziła w tym roku Nagroda Turnera. Zwycięzcą w 2023 roku był rzeźbiarz i twórca instalacji Jesse Darling. Jury spodobało się wykorzystanie przez artystę nietypowych materiałów takich jak beton, spawane rurki, taśma ostrzegawcza czy firanki. W niektórych instalacjach Darling wykorzystuje także sprzęt medyczny. Artysta pochodzący z Wielkiej Brytanii mieszka i tworzy w Berlinie. 

Poznaliśmy również laureatki 13. Kompasu Młodej Sztuki. W rankingu znajdziemy aż 225 artystek i artystów z całej Polski, których wiek nie przekracza 35 roku życia. W tym roku swoje propozycje typowało aż 85 czołowych placówek — galerii publicznych i prywatnych. Każda z placówek biorących udział w rankingu przedstawiała po 5 najlepszych artystów i artystek. Podium zdominowały artystki! Pierwsze miejsce zajęła Agata Słowak, drugie Emilia Kina, a trzecie miejsce zdobyła Monika Falkus. 

Za nami finał 46. Biennale Malarstwa Bielska Jesień. W tym roku, pierwszy raz w historii konkursu, zrezygnowano z przyznania II i III nagrody, na rzecz trzech Grand Prix. Nagrodę przyznano Edycie Hul, Karolinie Jarzębak oraz Adamowi Kozickiemu. Obie lauratki i laureat otrzymali nagrodę finansową w wysokości 30 tysięcy złotych oraz statuetkę Bielskiej Jesieni 2023. Fundatorami tegorocznej nagrody byli: prezydent Miasta Bielska-Białej, Marszałek Województwa Śląskiego oraz Galeria Bielska BWA.

CO PRZYNIESIE ROK 2024?

Już teraz wiemy, że w przyszły rok zachwyci nas wieloma fantastycznymi wystawami. W kwietniu, w Alte Nationalgalerie w Berlinie, zostanie otwarta monograficzna wystawa „Caspar David Friedrich. Infinite Landscapes” z okazji 250 rocznicy urodzin autora. Na wystawie zaprezentowanych zostanie 60 obrazów i 50 rysunków. Powód do radości będą mieli również pasjonaci i pasjonatki twórczości Vincenta Van Gogha. W drugiej połowie 2024 roku w National Gallery w Londynie będzie miała miejsce wystawa „Van Gogh: Poets and Lovers”. Ekspozycja zostanie zorganizowana z okazji 200 rocznicy istnienia muzeum.

Z niecierpliwością czekamy na nadchodzący 2024 rok. Czy będzie to czas spadku na światowym rynku sztuki, jak przewiduje wielu ekspertów? A może czekają nas niespodziewane rekordy aukcyjne i wzrost zainteresowania polskim rynkiem sztuki? Z ciekawością przyglądamy się statystykom i rankingom podsumowującym bieżący rok. Życzymy zarówno Wam, jak i sobie, niezwykłych uniesień. Mamy nadzieję, że przyszły rok przyniesie niezapomniane emocje, a w świecie sztuki dojdzie do wydarzeń iście historycznych i bezprecedensowych. 

Natalia Gaj